Οι πρόσφατες δασικές πυρκαγιές που έπληξαν τη χώρα ανέδειξαν εκ νέου το γεγονός ότι όλο και συχνότερα τα μνημεία και οι αρχαιολογικοί χώροι θα βρίσκονται αντιμέτωποι με κινδύνους που απειλούν την ίδια τους την ύπαρξη και λειτουργία. Η προστασία των αρχαιολογικών χώρων, των μνημείων και των μουσείων μας, αλλά και των εκατομμυρίων επισκεπτών και των χιλιάδων εργαζομένων από τις φυσικές και ανθρωπογενείς καταστροφές οφείλει να είναι σε απόλυτη προτεραιότητα κάθε ευνομούμενης πολιτείας.
Ετσι, περίπου πριν από 2,5 μήνες, η υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού παρουσίασε το «Εθνικό σχέδιο για την αντιμετώπιση των επιπτώσεων της Κλιματικής Αλλαγής στην Πολιτιστική Κληρονομιά». Πρόκειται για ένα πράγματι φιλόδοξο και ολοκληρωμένο σχέδιο, όμως παρουσιάζει –ας μας επιτραπεί η έκφραση– ένα μειονέκτημα. Αποτελείται από δύο φάσεις, με την πρώτη να ολοκληρώνεται έως το 2025 και τη δεύτερη έως το 2030. Και γεννάται το εύλογο ερώτημα. Τι γίνεται έως τότε; Οταν μάλιστα οι πάντες έχουν αντιληφθεί την ταχύτητα επιδείνωσης της κλιματικής κρίσης. Θέλουμε λοιπόν ένα άμεσο και «Νέο Σχέδιο για τα Μνημεία», όπως εύστοχα επισήμανε αρθρογράφος στην ίδια εφημερίδα πριν από λίγες ημέρες, το οποίο θα οδηγεί στη σχετικά γρήγορη, και πάντως όχι σε ορίζοντα δεκαετίας, επίλυση του προβλήματος. Ενός προβλήματος που είναι σημαντικό να το αντιληφθούμε όλοι ότι δεν είναι καθόλου ίδιο ή έστω και παρόμοιο κατά περίπτωση μνημείου, ακόμη και όταν πρόκειται για την ίδια απειλή.
Για παράδειγμα, η Αρχαία Ολυμπία σώθηκε την τελευταία στιγμή με τη διάνοιξη αντιπυρικής ζώνης, ενώ από την άλλη μεριά στις Μυκήνες, σε περίπτωση πυρκαγιάς, δεν μπορούν να διανοιγούν αντιπυρικές ζώνες έξω από την περίφραξη του χώρου, διότι «σε πολλά σημεία περιέχονται αρχαιότητες», όπως χαρακτηριστικά τονίζει η έφορος Αρχαιοτήτων Αργολίδας.
Εάν στην ανωτέρω διαπίστωση προστεθεί και ο διαφορετικός κατά περίπτωση τρόπος επίθεσης κάθε απειλής κατά του μνημείου (άλλη η συμπεριφορά της πυρκαγιάς, άλλη της πλημμύρας) και η μεταβαλλόμενη έντασή της σε βάθος χρόνου, λόγω της μη ομοιομορφίας έκφρασης της κλιματικής κρίσης κατά περιοχή, γίνεται αντιληπτό ότι είναι απολύτως απαραίτητη η ύπαρξη ενός αναλυτικού και συγκεκριμένου επιχειρησιακού σχεδίου προστασίας, ξεχωριστού για κάθε μνημείο.
Οι τεχνολογίες πληροφορικής σε συνδυασμό, στην περίπτωση αυτή, με τις τεχνολογίες των γεωπεριβαλλοντικών επιστημών μπορούν να συνεισφέρουν τα μάλα στη δημιουργία τέτοιων άμεσων και ατομικών σχεδίων προστασίας. Με τη βοήθεια δημιουργίας φωτορεαλιστικών περιβαλλόντων της κάθε περιοχής και χρήση τεχνικών που βασίζονται στην τεχνητή νοημοσύνη (AI) μπορεί να γίνει ιεράρχηση όλων των δυνάμει υπαρκτών, φυσικών ή τεχνολογικών κινδύνων για κάθε μνημείο, να προεκτιμηθεί ο βαθμός έντασής τους και η διακύμανση της επικινδυνότητάς τους στον χρόνο κ.λπ. Ετσι μπορούν να δημιουργηθούν διαφορετικά επίπεδα συναγερμού και να προτείνονται μέτρα δράσης κατά επίπεδο, από τα πιο ελαφρά έως τα πιο βαριά (π.χ. εγκατάσταση φουσκωτών αυτομάτως αναπτυσσόμενων φραγμάτων σε πλημμύρες). Εξυπακούεται ότι τα μέσα δράσης θα εξατομικεύονται για κάθε κίνδυνο ή απειλή.
Επειδή όμως, όπως όλοι γνωρίζουμε, το καλύτερο από τα μέτρα δράσης είναι η πρόληψη, οι ανωτέρω αναφερθείσες τεχνολογίες μπορούν να οργανώσουν και να υποστηρίξουν εξαιρετικά τους πολύ σημαντικούς αυτούς λειτουργούς της πρόληψης, τις εθελοντικές ομάδες. Κάθε μνημείο ή αρχαιολογικός χώρος πρέπει να έχει τη δική του καταρτισμένη, οργανωμένη και προϋπάρχουσα ομάδα εθελοντών.
Οι ομάδες αυτές εκτός της υποστήριξης με εξοπλισμό που θα στηρίζεται στις σύγχρονες τεχνολογίες, όπως φορητούς ανιχνευτές κ.λπ., θα μπορούν να εκπαιδεύονται με τη βοήθεια τεχνικών επαυξημένης πραγματικότητας και εικονικής πραγματικότητας στο τι πρέπει να πράξουν τις δεδομένες στιγμές, για τη δεδομένη απειλή, σε θέματα αντιμετώπισής της, εκκένωσης του χώρου κ.λπ. Η εκπαίδευση αυτή θα πραγματοποιείται με την εμβύθισή τους σε ένα εικονικό περιβάλλον του συγκεκριμένου μνημείου, που θα αναπαριστά την εκδήλωση της συγκεκριμένης απειλής σε διάφορα μεγέθη και εκφάνσεις της. Ετσι οι εθελοντές θα είναι απολύτως εξοικειωμένοι εκ των προτέρων για το πού, πώς και με ποιο τρόπο την κρίσιμη ώρα θα αποτρέψουν, θα απεγκλωβίσουν, θα διασώσουν κ.λπ.
Ισως τα παραπάνω να ακούγονται υπερβολικά, αλλά ήδη εφαρμόζονται σε προηγμένες τεχνολογικά χώρες. Γιατί όχι και στη χώρα μας, ιδιαίτερα τώρα που το κράτος βαδίζει με εξαιρετικά γρήγορα βήματα σε εξαιρετικά εξελιγμένα τεχνολογικά μονοπάτια.
* Ο κ. Δημήτριος Εμμανουλούδης είναι καθηγητής και δ/ντής της έδρας UNESCO στο ΔΙΠΑΕ.
** Ο κ. Μιχαήλ Χάλαρης είναι επίκουρος καθηγητής – υποστράτηγος Π.Σ. (ε.α.) και μέλος της έδρας UNESCO στο ΔΙΠΑΕ.