Tο Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών (ΕΑΑ) είναι το 1ο ερευνητικό κέντρο του νεότερου Ελληνικού κράτους. Ο θεμέλιος λίθος του ιστορικού κτιρίου Σίνα, που δεσπόζει στον λόφο Νυμφών στη Πνύκα, τοποθετήθηκε από τον Βασιλιά Όθωνα το 1842 και ολοκληρώθηκε η κατασκευή του το 1846 με χρηματοδότηση του ευπατρίδη βαρόνου Σίνα. Έκτοτε προσφέρει αδιαλείπτως, ακόμα και στα σκοτεινά χρόνια της ναζιστικής κατοχής, στην Ελληνική Επιστήμη και Πολιτεία τόσο με παραγωγή νέας γνώσης όσο και με υπηρεσίες θεμελιώδεις για την λειτουργία του κράτους, όπως ήταν ιστορικά η υπηρεσία υπολογισμού της Ώρας Ελλάδος, απαραίτητης για την εμπορική και ναυτιλιακή ανάπτυξη της χώρας.
Σήμερα, η κύρια αποστολή του ΕΑΑ, όπως και όλων των Εθνικών Ερευνητικών Κέντρων, είναι η παραγωγή υψηλής στάθμης βασικής και εφαρμοσμένης έρευνας, απαραίτητη προϋπόθεση της οποίας είναι η ύπαρξη ελεύθερου ακαδημαϊκού περιβάλλοντος, και η υλοποίηση χρηματοδοτούμενων ερευνητικών προγραμμάτων από διεθνείς και εθνικούς χρηματοδοτικούς φορείς, όπως η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η ESA, NASA, ERC, κα. Το ΕΑΑ θεραπεύει μια ευρύτατη γκάμα επιστημονικών κατευθύνσεων στις επιστήμες Γης, ατμόσφαιρας και διαστήματος, όπως σεισμολογία, γεωφυσική, τσουνάμι, ατμοσφαιρική φυσική και χημεία, μόλυνση περιβάλλοντος και κλιματική αλλαγή, τεχνολογίες τηλεπικοινωνιών και εξοικονόμησης ενέργειας, μετεωρολογία, επίγεια και δορυφορική τηλεπισκόπιση, φυσική ανώτερης ατμόσφαιρας και ιονόσφαιρας, μαγνητόσφαιρα, ηλιακή και πλανητική φυσική, αστροφυσική και κοσμολογία. Για την υλοποίηση της πρότυπης έρευνας που διεξάγεται στο ΕΑΑ έχουν αναπτυχθεί μεγάλες υποδομές Πανελλαδικής εμβέλειας, όπως το τηλεσκόπιο Αρίσταρχος, το 2ο μεγαλύτερο τηλεσκόπιο της ηπειρωτικής Ευρώπης το οποίο φέτος έγινε και ο 1ος Πανευρωπαϊκά επίγειος σταθμός του Ευρωπαϊκού προγράμματος νέων τηλεπικοινωνιών Scylight, το πανελλαδικής κάλυψης εκτεταμένο δίκτυο (άνω των 700) σταθμών συλλογής δεδομένων όλων των τύπων (σεισμογράφοι, επιταχυνσιογράφοι, GPS, μετεωρολογικοί σταθμοί, σταθμοί μέτρησης κεραυνών, σταθμοί ατμοσφαιρικής ρύπανσης, σταθμοί ραδονίου, Ιονοσφαιρικός σταθμός, ραντάρ καιρού, κα) και το Κέντρο συλλογής δορυφορικών δεδομένων όλων των τύπων δορυφόρων (γεωστατικών, πολικής τροχιάς και χαμηλής τροχιάς σαν τα sentinel).
Απότοκο της διεθνώς αναγνωρισμένης πρωτογενούς έρευνας που διεξάγεται στο ΕΑΑ είναι, ανάμεσα σε πολλά άλλα, η παραγωγή καινοτόμων επιστημονικών υπηρεσιών, εργαλείων, τεχνογνωσίας και εμπειρογνωμοσύνης που μπορούν να συνεισφέρουν τόσο στην ασφάλεια και προστασία της κοινωνίας όσο και στην έγκυρη και έγκαιρη ενημέρωση του πολίτη. Στα πλαίσια αυτά το ΕΑΑ και μπορεί και πρέπει (και ήδη το πράττει εδώ και χρόνια) να συνεισφέρει στην Πολιτική Προστασία. Είναι συγκοινωνούντα δοχεία η πρωτογενής έρευνα και η ανάπτυξη καινοτόμων επιστημονικών εργαλείων και υπηρεσιών. Πρέπει όμως να γίνει κατανοητό ότι είναι εντελώς διαφορετικό η αξιοποίηση έτοιμων εργαλείων και μεθόδων και εντελώς διαφορετικό η ανάπτυξη πρωτότυπων και καινοτόμων εργαλείων που βασίζονται στις πιο πρόσφατες επιστημονικές έρευνες, κάτι που μπορεί να γίνει μόνο στο περιβάλλον ενός ακαδημαϊκού ερευνητικού οργανισμού όπως το ΕΑΑ.
Είναι λοιπόν προδήλως γνωστό ότι χωρίς την πρωτογενή έρευνα, η οποία για να εκπονηθεί απαιτείται το ελεύθερο ακαδημαϊκό περιβάλλον ανάπτυξης νέων ιδεών και διάδρασης των διαφορετικών επιστημονικών κατευθύνσεων, αλλά και της άοκνης εργασίας σε αυτό ακριβώς το περιβάλλον επιστημόνων διεθνούς επιπέδου, όπως αυτών που εργάζονται στο ΕΑΑ, δεν παράγονται ούτε καινοτόμα εργαλεία και υπηρεσίες, ούτε αναπτύσσεται σοβαρή εμπειρογνωμοσύνη σε θέματα που ενδιαφέρουν άμεσα την Πολιτική Προστασία, όπως αυτών σχετικών με Φυσικές ή Ανθρωπογενείς καταστροφές, αλλά φυσικά και σε πληθώρα άλλων επιστημονικών κατευθύνσεων. Είναι χαρακτηριστικό ότι μια από τις βασικές προτεραιότητες της Ευρωπαϊκής Ένωσης τα τελευταία χρόνια είναι ακριβώς η περαιτέρω αξιοποίηση των ερευνητικών αποτελεσμάτων που αναπτύσσονται στα Πανεπιστήμια και τα Ερευνητικά Κέντρα, και η δημιουργία κατάλληλων μηχανισμών και αποτελεσματικών πλαίσιων συνεργασίας με επιχειρησιακούς φορείς για την χρήση τους.
Είμαστε στη διάθεση της Πολιτείας, όπως έχουμε επανειλημμένα δηλώσει αλλά και επιδιώξει εδώ και χρόνια, διοργανώνοντας και σχετικές Ημερίδες και σεμινάρια ενημέρωσης αλλά υπογράφοντας και MoU συνεργασίας με επιχειρησιακούς φορείς, να συνδράμουμε την Πολιτική Προστασία στα θέματα της ειδικότητας μας, αλλά απαραιτήτως από το μετερίζι του Δημόσιου Ερευνητικού Φορέα, όπως το φαντάστηκαν και οι πρώτοι ευεργέτες, η οικογένεια Σίνα, χάριν των δωρεών της οποίας συστήθηκε αρχικά το ΕΑΑ και λειτουργεί εδώ και περίπου 175 συναπτά έτη ως ανεξάρτητος δημόσιος ερευνητικός φορέας.
Το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών, ο εμβληματικός και ανεξάρτητος αυτός επιστημονικός φορέας του νεότερου Ελληνικού Κράτους, είναι Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου, και έτσι πρέπει να παραμείνει.
*Καθ. Μανώλης Πλειώνης
Διευθυντής & Πρόεδρος ΔΣ ΕΑΑ,
Πρόεδρος Τομεακού Συμβουλίου Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Βιώσιμης Κινητικότητας,
Συντονιστής του Εθνικού Δικτύου για την Κλιματική Αλλαγή – CLIMPACT,
Μέλος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής «European Space Science Committee»