Κίνα και Ελλάδα, δύο από τους αρχαιότερους πολιτισμούς, έχουν σχέση χιλιετιών, όπως πολύ ωραία αναδεικνύεται στο άρθρο του κ. Duncan Howitt-Marshall.
Με την ευκαιρία της θαυμάσιας ηλεκτρονικής έκθεσης του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου για τον Πήλινο Στρατό, στο πλαίσιο του Ετους Πολιτισμού και Τουρισμού Ελλάδας – Κίνας, αξίζει να παραθέσουμε για το ελληνικό κοινό μερικά αξιόλογα στοιχεία που δείχνουν ότι ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός ήταν άμεσα ή έμμεσα συνδεδεμένος με την Κίνα κατά την περίοδο της αρχαιότητας. Λόγω της εκστρατείας του Μεγάλου Αλεξάνδρου, της ύπαρξης του Δρόμου του Μεταξιού, των μεταναστευτικών κυμάτων και ανταλλαγών, αναπτύχθηκαν σημαντικές σχέσεις των δύο πολιτισμών.
Εκτός από τις διπλωματικές σχέσεις της αρχαίας Κίνας με τα ελληνιστικά βασίλεια της Κεντρικής Ασίας, υπάρχουν επίσης πολιτισμικοί δεσμοί. Πολλοί Κινέζοι μελετητές, συμπεριλαμβανομένου του Duan Qingbo, επικεφαλής αρχαιολόγου του Μαυσωλείου του Πρώτου Αυτοκράτορα Τσιν, ήδη ανακοίνωσαν ότι θεωρούν πως ο Πήλινος Στρατός πιθανώς επηρεάστηκε από την ελληνιστική τέχνη που επικρατούσε στη Δύση την εποχή εκείνη και ότι υπήρχε επαφή μεταξύ της Κίνας και της Δύσης πριν από το επίσημο άνοιγμα του Δρόμου του Μεταξιού.
Αφότου ο Μέγας Αλέξανδρος εισέβαλε στην Κεντρική Ασία το 330 πΧ., οι Ελληνες άρχισαν να επεκτείνουν την κυριαρχία τους σε πολλά μέρη της ευρύτερης περιοχής. Με την εγκαθίδρυση του ελληνοβακτριανού βασιλείου το 250 πΧ., άνοιξε νέα σελίδα στην ιστορία της τέχνης της Κεντρικής Ασίας. Η Βακτριανή είναι σημείο συνάντησης των ελληνικών και ανατολικών παραδόσεων, με αποτέλεσμα την «ελληνοβακτριακή τέχνη»
Περί το 180 πΧ., ο βασιλιάς του ελληνοβακτριανού βασιλείου, Δημήτριος, εισέβαλε στην Ινδία. Από τότε, τα βορειοδυτικά εδάφη της αρχαίας Ινδίας ήταν υπό την κυριαρχία των Ελλήνων, μέχρι περίπου το 10 μ.Χ. Η γλυπτική τέχνη στα έργα από τερακότα που κληρονόμησαν μεταγενέστεροι καλλιτέχνες Κουσάν μπορεί να οφείλεται στην ανάπτυξη της πλαστικής τέχνης στην ινδοελληνική περίοδο.
Αργότερα, οι Ινδο-Σκύθες και οι Ινδο-Πάρθοι που εισήλθαν διαδοχικά στη βορειοδυτική Ινδία ένιωθαν περήφανοι που υιοθέτησαν τον ελληνικό πολιτισμό. Για μεγάλο χρονικό διάστημα, στη βορειοδυτική Ινδία ενώθηκαν οι τρεις μορφές τέχνης: της Ελληνοβακτριανής, της Σκυθικής και της Παρθικής.
Στη συνέχεια οι Κουσάν, που κατέλαβαν πολλά εδάφη της Κεντρικής Ασίας, υιοθέτησαν και διατήρησαν στοιχεία του ελληνικού πολιτισμού σε διάφορες μορφές, με αποτέλεσμα τα ελληνικά στοιχεία να ενσωματωθούν στην τέχνη της Κεντρικής Ασίας με διάφορους τρόπους –μεταξύ αυτών η ελληνοβουδιστική τέχνη έγινε μεγάλος φορέας. H τέχνη αυτή που αναπτύχθηκε την εποχή των Κουσάν (1ος αιώνας μ.Χ. – 4ος αιώνας μ.Χ.) είναι ιδιαίτερα σημαντική και άνθησαν πολλές σχολές ελληνοβουδιστικής γλυπτικής.
Επειδή τα ελληνιστικά βασίλεια στην Κεντρική Ασία και η αυτοκρατορία των Κουσάν συνόρευαν με το σημερινό κινεζικό έδαφος, η ελληνική επιρροή μέσω της βουδιστικής τέχνης ή άλλων τρόπων περνάει στη δυτική Κίνα.
Επειδή τα ελληνιστικά βασίλεια στην Κεντρική Ασία και η αυτοκρατορία των Κουσάν συνόρευαν με το σημερινό κινεζικό έδαφος, η ελληνική επιρροή μέσω της βουδιστικής τέχνης ή άλλων τρόπων περνάει στη δυτική Κίνα.
Στον βουδιστικό ναό M.5 (V), στο Μιράν, έναν αρχαίο οικισμό στη σημερινή επαρχία Σιντζιάνγκ της Κίνας, κάνουν ιδιαίτερη εντύπωση τα κατάλοιπα της ζωγραφισμένης ζωφόρου στην οποία απεικονίζονται φτερωτές αγγελικές μορφές. Είναι απτή απόδειξη της ελληνιστικής τάσης, όπως των πορτρέτων του Φαγιούμ. Τα μεγάλα μάτια και αετίσιες μύτες παρέχουν ενδείξεις για τις επιρροές από την αρχαία ελληνική τέχνη. Αυτά τα χερουβείμ ήταν ένα από τα πιο εντυπωσιακά παραδείγματα των πολιτιστικών ανταλλαγών στον Δρόμο του Μεταξιού. Σύμφωνα με τον Βρετανό αρχαιολόγο Στάιν, χρονολογείται το εύρημα στον 4ο αιώνα ή νωρίτερα. Επίσης:
Μια μορφή ενός φτερωτού λιονταριού (πιθανώς ένας γρύπας;) είναι ένα αγαπημένο μοτίβο στην εξελληνισμένη Δυτική Ασία και στην Ελλάδα από πολύ νωρίς. Το ελληνικό φτερωτό λιοντάρι «μεταδόθηκε»από το Μιράν στις πιο ανατολικές περιοχές, της Κίνας.
Βαμβακερά υφάσματα έχουν εξαπλωθεί από την εξελληνισμένη Δυτική Ασία μέχρι τη Νίγια, έναν άλλο αρχαίο οικισμό στη σημερινή επαρχία Σιντζιάνγκ της Κίνας. Ενα από τα παλαιότερα βαμβακερά υφάσματα που ανακαλύφθηκαν στην Κίνα μέχρι σήμερα βρέθηκε στον τάφο της Νίγια και έχει κάποια ελληνικά στοιχεία: απεικονίζει μια θεά να κρατάει το κέρας της Αμάλθειας –φαίνονται επίσης η ουρά και δύο πόδια ενός ζώου που είναι πιθανόν εκείνα του λέοντος της Νεμέας.
Στον χώρο της Σάμπουλ 14 χλμ. νοτιοανατολικά του αρχαιολογικού χώρου του Χοτάν, στη σημερινή επαρχία Σιντζιάνγκ της Κίνας, σε τάφο των Σάκων βρέθηκε έργο ελληνιστικής τέχνης. Ενα κομμάτι μάλλινου υφάσματος με απεικονίσεις ενός κενταύρου και ενός πολεμιστή με μια λόγχη και με χαρακτηριστικά πιθανότατα Ελληνα στρατιώτη (Μουσείο Ουρούμτσι, Σιντζιάνγκ).
Μερικά ψηφιδωτά της ελληνιστικής εποχής από την πόλη της Ρόδου και της Δήλου δείχνουν επίσης κενταύρους με παρόμοια πολύπλοκη κίνηση και την ίδια δραματική ένταση. Το χτένισμα του στρατιώτη θυμίζει εκείνο της ανδρικής μορφής του Μαυσωλείου της Αλικαρνασσού, και της προσωπογραφίας των γλυπτών του Χαλτσαγιάν στη Βακτριανή από την πρώιμη περίοδο των Κουσάν, στην οποία οι ελληνιστικές επιρροές είναι εμφανείς.
Το πρόσωπο αποδόθηκε με έντονες σκιάσεις και χρήση πολυχρωμίας, όπως το ψηφιδωτό πορτρέτο μιας γυναίκας από την Πομπηία που δείχνει εξαιρετική ομοιότητα ύφους και έκφρασης. Ετσι η εικόνα είναι δυτικού στυλ, η χρονολόγηση του τάφου με ράδιο C14 είναι περίπου το 100 πΧ., η εικόνα προφανώς ανήκει στην ελληνιστική περίοδο.
Καθώς η Κεντρική Ασία γειτνιάζει με την Κίνα, με την εξάπλωση του πολιτισμού και τα είδη τέχνης της Κεντρικής Ασίας, στα οποία αναμειγνύονται τα ελληνικά στοιχεία, εισάγονται στην ενδοχώρα της Κίνας, γεγονός που υποδηλώνει την ύπαρξη ανεπαίσθητων επιρροών στην κινεζική τέχνη.
* Ο κ. Chenzhen Yu είναι αρχαιολόγος.
