Πριν από λίγες εβδομάδες, ένας από τους σημαντικότερους καθηγητές παγκοσμίως στον τομέα της περιβαλλοντικής ασφάλειας, ο Καναδός Σάιμον Ντάλμπι, έγραψε ένα άρθρο με τίτλο: «Ο Καναδάς μπορεί να οδηγήσει το κλίμα στο ΝΑΤΟ αλλά πρέπει να κινηθούμε γρήγορα». Στο άρθρο ο Ντάλμπι περιγράφει γιατί η δημιουργία ενός νατοϊκού κέντρου για την κλιματική αλλαγή και την ασφάλεια αποτελεί ευκαιρία για τον Καναδά και πώς θα επιταχύνει τις καινοτομίες που απαιτούνται στη χώρα. Τονίζει ότι το Κέντρο θα βοηθήσει ώστε να μειωθεί η χρήση ορυκτών καυσίμων και θα προετοιμάσει την κοινωνία, την κυβέρνηση και τον στρατό να αντιμετωπίσουν τις αναταραχές που σίγουρα έρχονται. Λίγες μέρες μετά στην ίδια γραμμή, ο Καναδός υπουργός Αμυνας στο φόρουμ της Ουάσιγκτον για την ευρωπαϊκή άμυνα, έδινε έμφαση στη θέση της χώρας του σε σχέση με την Αρκτική και το λιώσιμο των πάγων. Ο υπουργός δήλωσε ότι ένα νατοϊκό κέντρο στον Καναδά θα αποτελεί το όχημα ώστε η Συμμαχία να κατανοήσει, να προσαρμοστεί και να αντιμετωπίσει τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής σε σχέση με την ασφάλεια. Στο ίδιο μήκος κύματος ο Νορβηγός γ.γ. του ΝΑΤΟ, Γενς Στόλτενμπεργκ, δήλωσε στο Politico ότι από το Ιράκ μέχρι την Αρκτική οι στρατιώτες και ο εξοπλισμός αντιμετωπίζουν ακραίες θερμοκρασίες και μεγάλο μέρος των νατοϊκών υποδομών είναι εκτεθειμένο. Ο κ. Στόλτενμπεργκ κατ’ επανάληψη θέτει το θέμα της Αρκτικής ως μείζον για τη συμμαχία.
Γίνεται αντιληπτό ότι χώρες με ακτές στην Αρκτική, όπως ο Καναδάς και η Νορβηγία, προσπαθούν να στρέψουν την προσοχή του ΝΑΤΟ και κυρίως των Ηνωμένων Πολιτειών στην Αρκτική και ταυτόχρονα προωθούν τη δημιουργία του Κέντρου στον Καναδά.
Είναι όμως αυτή η σωστή κατεύθυνση για τις χώρες της Συμμαχίας; Η επιστημονική κοινότητα προβλέπει ότι η κλιματική αλλαγή απειλεί την ασφάλεια των νατοϊκών χωρών. Ωστόσο, οι μελέτες δείχνουν ότι οι απειλές από τις αλλαγές του κλίματος προέρχονται κυρίως από εύθραυστες περιοχές όπου προϋπάρχουν προβλήματα. Σε αυτές τις περιοχές η κλιματική αλλαγή δημιουργεί εντάσεις λόγω καταστροφών από ακραία καιρικά φαινόμενα και λόγω έλλειψης φυσικών πόρων. Ετσι, λειτουργεί ως «πολλαπλασιαστής απειλής» (threat multiplier) και δημιουργεί συνοριακές διαφορές, μετανάστευση και ριζοσπαστικοποίηση.
Με αυτά τα δεδομένα το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, στην πρώτη έκθεσή του για την κλιματική αλλαγή και την ασφάλεια, τονίζει ότι οι απειλές για τη Δύση θα προέρχονται από περιοχές με προβλήματα διακυβέρνησης και υφιστάμενες εντάσεις. Η έκθεση, χωρίς να παραβλέπει τον γεωπολιτικό ανταγωνισμό της Αρκτικής που θα δημιουργηθεί από το λιώσιμο των πάγων, δίνει έμφαση σε περιοχές της Αφρικής, της Μέσης Ανατολής και της Κεντρικής Ασίας. Σε πιο δραματικό τόνο, το αμερικανικό υπουργείο Αμυνας ανακοίνωσε προ ημερών ότι η κλιματική αλλαγή αποτελεί σοβαρή απειλή για τα συμφέροντα των ΗΠΑ, εντός και εκτός συνόρων, και τόνισε ότι θα προκληθούν συγκρούσεις λόγω έλλειψης νερού και τροφής που θα αναγκάσουν τον αμερικανικό στρατό να εμπλακεί. Οι ΗΠΑ ανακοίνωσαν ότι οι αποφάσεις για τις στρατιωτικές επιχειρήσεις θα πρέπει να συνυπολογίζουν τα κλιματικά δεδομένα εύθραυστων περιοχών, τα οποία θα παρακολουθούνται και θα ενημερώνονται συνεχώς (climate-informed decisions).
Η Ελλάδα αντικειμενικά βρίσκεται στην καταλληλότερη θέση για να καθοδηγήσει τις δράσεις του ΝΑΤΟ σε σχέση με τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής σε ασταθείς περιοχές. Μπορεί να προσφέρει τις καλύτερες υπηρεσίες σε ενδεχόμενες κλιματικές κρίσεις στην Αφρική, στη Μέση Ανατολή και ιδιαίτερα στη Μεσόγειο. Οντας κοντά στα ενεργά θέατρα επιχειρήσεων του ΝΑΤΟ, στο Κόσοβο, στο Ιράκ, στη Σομαλία, στις χώρες της Βαλτικής και στη Μεσόγειο, μπορεί να παρέχει την πληρέστερη εικόνα για τις επιπτώσεις του κλίματος σε αυτές τις επιχειρήσεις.
Η χώρα μας βρίσκεται στην καταλληλότερη θέση για να καθοδηγήσει τις σχετικές δράσεις του ΝΑΤΟ.
Ενα νατοϊκό κέντρο αριστείας για την κλιματική αλλαγή και την ασφάλεια στην Ελλάδα θα εξυπηρετούσε αποτελεσματικότερα και τα συμφέροντα της Ευρώπης και των ΗΠΑ. Η έκθεση της Ευρωβουλής τονίζει ότι αν και η Ε.Ε. είναι πρωτοπόρος σε θέματα κλιματικής αλλαγής, καμία ευρωπαϊκή χώρα δεν έχει καταφέρει να σχεδιάσει και να εφαρμόσει μια ολοκληρωμένη στρατηγική κλιματικής ασφάλειας. Ελάχιστα πανεπιστήμια και λίγα think tank εξετάζουν την κλιματική αλλαγή υπό το πρίσμα της ασφάλειας και η γνώση μας έρχεται κυρίως από τις ΗΠΑ και τη Βρετανία. Στην Ευρώπη των «27», είναι ενδεικτική η έλλειψη ερευνητών κλιματικής ασφάλειας, μιας και η μελέτη για την Ευρωβουλή πραγματοποιήθηκε από ακαδημαϊκούς βρετανικών πανεπιστημίων. Ομως και για τους Αμερικανούς ένα τέτοιο Κέντρο θα είναι καλύτερο να γίνει στην Ελλάδα. Αναλύοντας τα επίσημα στοιχεία της στρατιωτικής παρουσίας των ΗΠΑ, προκύπτει ότι ο κύριος όγκος των στρατευμάτων επιχειρεί στην Ευρώπη, στην Αφρική, στη Μέση Ανατολή και στη Μεσόγειο. Το Κέντρο στην Ελλάδα θα αποτελέσει ισχυρό πλεονέκτημα για την ασφάλεια των αμερικανικών δυνάμεων στην περιοχή.
Η Ελλάδα πρωτοπορεί παγκοσμίως στις δράσεις για την κλιματική αλλαγή. Στη διάσκεψη του COP26 στη Γλασκώβη ο πρωθυπουργός παρουσίασε έξι «πράσινες» πρωτοβουλίες σε σχέση με τη ναυτιλία, τον τουρισμό, την ενέργεια και τα οικοσυστήματα. Πέρα από αυτές, τους τελευταίους μήνες είδαμε πρωτοφανείς θεσμικές αλλαγές, όπως η δημιουργία υπουργείου Κλιματικής Κρίσης και η δημιουργία Επιτροπής Foresight. Αν αυτές οι πρωτοβουλίες συνδυαστούν με τη λειτουργία ενός νατοϊκού κέντρου, θα μπορούσαν να δημιουργήσουν γνώση που δεν υπάρχει σε καμία ευρωπαϊκή χώρα.
Ετσι θα μπορούμε να δείξουμε τον δρόμο σε σημαντικούς δρώντες ασφάλειας ώστε να προσαρμοστούν στις σύγχρονες περιβαλλοντικές προκλήσεις. Αν κινηθούμε γρήγορα και ενεργοποιήσουμε τα δίκτυα συνεργασίας μας, η Ελλάδα θα έχει την ευκαιρία να διαμορφώνει το στρατηγικό πλαίσιο του ΝΑΤΟ σε σχέση με την κλιματική αλλαγή. Τον τελευταίο καιρό δείξαμε ότι όταν θέλουμε, μπορούμε. Ας το επαναλάβουμε.
* * Ο κ. Δημήτρης Καντεμνίδης είναι ερευνητής Περιβαλλοντικής Ασφάλειας στο Τμήμα Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου Αιγαίου και στη Διδακτορική Σχολή του Ευρωπαϊκού Κολλεγίου Αμυνας και Ασφάλειας στις Βρυξέλλες, [email protected], [email protected].