Ο όρος «μη συναινετική πορνογραφία» (“nonconsensual pornography”) ή, όπως είναι ευρέως γνωστός ως «εκδικητική πορνογραφία» («revenge pornography») περιλαμβάνει τη διαδικτυακή κοινολόγηση σε απροσδιόριστο αριθμό μη δικαιούμενων προσώπων ευαίσθητων δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα, όπως φωτογραφιών ή βίντεο ερωτικού περιεχομένου, χωρίς τη συγκατάθεση τουλάχιστον ενός εκ των εικονιζόμενων προσώπων.
Το υλικό της «εκδικητικής πορνογραφίας» μπορεί να ληφθεί από τον δράστη είτε με τη συγκατάθεση του θύματος στο πλαίσιο μιας ιδιωτικής ή εμπιστευτικής σχέσης, είτε χωρίς τη συγκατάθεσή του μέσω κρυφών καμερών κι εν γένει κρυφών καταγραφών, μέσω μη εξουσιοδοτημένης πρόσβασης (hacking) στον υπολογιστή, τους λογαριασμούς μέσων κοινωνικής δικτύωσης ή το τηλέφωνο του θύματος, μέσω ελεύθερου στο διαδίκτυο περιεχομένου ή μέσω της καταγραφής σεξουαλικών επιθέσεων.
Ο δράστης της «εκδικητικής πορνογραφίας» είναι συχνά ένας πρώην σύντροφος, ο οποίος στοχεύει στον δημόσιο εξευτελισμό και την ταπείνωση του θύματος, συνήθως ως αντίποινα για τον τερματισμό της σχέσης τους.
Σημειώνεται πάντως, ότι οι δράστες δεν είναι απαραίτητα νυν ή πρώην σύντροφοι και το κίνητρό τους δεν είναι πάντα η εκδίκηση. Δράστης μπορεί επίσης να είναι κι ένας διαδικτυακός συνομιλητής με τον οποίο ανταλλάσσεται ευαίσθητο υλικό, ενώ το κίνητρο μπορεί να συνίσταται στην άσκηση πίεσης για την επίτευξη ενός συγκεκριμένου σκοπού, ο εκθειασμός των συμπεριφορικών ή φυσικών χαρακτηριστικών του θύματος ή ακόμη και του θύτη, η απόκτηση γρήγορης φήμης εκ μέρους του τελευταίου, καθώς επίσης και το οικονομικό του όφελος.
Οι συνέπειες της «εκδικητικής πορνογραφίας» για το θύμα είναι ολέθριες. Απειλές, καταδίωξη, παρενόχληση, όνειδος απέναντι στο οικογενειακό και φιλικό περιβάλλον, λοιδορία και διασυρμός στον κοινωνικό περίγυρο, κοινωνικός αποκλεισμός, εμφάνιση ψυχικών και ψυχολογικών επιπτώσεων, απώλεια θέσης εργασίας και εισοδήματος είναι μόνο μερικές από τις συνέπειες που αντιμετωπίζουν τα θύματα της “εκδικητικής ή μη συναινετικής πορνογραφίας”.
Προκειμένου να διασφαλίσουν την επιδιωκόμενη βλάβη του θύματος, οι δράστες πέραν της ανάρτησης του ευαίσθητου οπτικοακουστικού υλικού, το οποίο ανάλογα με την ευκρίνεια, τα μέρη του σώματος που απεικονίζονται σε αυτό ή τον περιβάλλοντα χώρο δύναται να καταστήσει το θύμα αναγνωρίσιμο (π.χ. πρόσωπο, φωνή, σημάδια, τατουάζ, αντικείμενα στον χώρο κλπ.), «φροντίζουν» να αναρτούν και αναγνωριστικά στοιχεία της ταυτότητας του θύματος, ικανά να το προσδιορίσουν και να ταυτοποιήσουν, όπως όνομα, επίθετο ή πλήρες ονοματεπώνυμο, διεύθυνση, πόλη, email κλπ.
Στην ελληνική έννομη τάξη, σε αντίθεση με άλλες ευρωπαϊκός, η «εκδικητική πορνογραφία» δεν ποινικοποιείται ως αυτοτελές αδίκημα, αλλά αντιμετωπίζεται από τον συνδυασμό επιμέρους αστικών και ποινικών διατάξεων, καθώς και με προσφυγή στην Αρχή Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα (ΑΠΔΠΧ).
Το κύριο όπλο που έχει κανείς για να αντιμετωπίσει ποινικά τη συγκεκριμένη αξιόποινη πράξη είναι η διάταξη του άρθρου 38 Ν. 4624/2019, η οποία αποτελεί ειδική ποινική διάταξη.
Ανάλογα με την κρινόμενη περίπτωση, το ανωτέρω άρθρο -με τα σημερινά δεδομένα- επισύρει στον δράστη ποινή φυλάκισης από 10 ημέρες έως 5 έτη ή χρηματική ποινή, σύμφωνα με τις διατάξεις των άρθρων 463 παρ. 2 και 57 του Ποινικού Κώδικα, εκτός αν ο δράστης είχε σκοπό να προσπορίσει στον εαυτό του ή σε άλλον παράνομο περιουσιακό όφελος ή να προκαλέσει περιουσιακή ζημία και το συνολικό όφελος ή η συνολική ζημία υπερβαίνει το ποσό των εκατόν είκοσι χιλιάδων (120.000) ευρώ, οπότε απειλείται στον νόμο φυλάκιση τουλάχιστον 1 έτους ή κάθειρξη έως 6 έτη, σύμφωνα με τις διατάξεις των άρθρων 463 παρ. 3 και 83 γ’ του Ποινικού Κώδικα.
Η συγκεκριμένη πράξη, λόγω της φύσης της, δεν παραβιάζει μόνο τον νόμο περί προστασίας των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα (Ν. 4624/2019), καθώς η προσβολή της εικόνας του ατόμου θίγει βάναυσα και ανεπανόρθωτα την τιμή και την υπόληψη του, αφού η δημοσιοποίηση οπτικοακουστικού υλικού με σκηνές ερωτικού περιεχομένου συνιστά παραβίαση του πυρήνα του δικαιώματος προστασίας της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής του απεικονιζόμενου προσώπου.
Ως εκ τούτου, η αξιόποινη πράξη της «εκδικητικής πορνογραφίας» μπορεί να ενσωματώνει στους κόλπους της και άλλα αδικήματα, όπως είναι η δυσφήμηση, η εξύβριση, η απειλή, η παράνομη πρόσβαση σε σύστημα πληροφοριών ή σε δεδομένα κλπ.
Σύμφωνα με τα ανωτέρω, η αξιόποινη πράξη της «εκδικητικής πορνογραφίας» πλην της διακεκριμένης μορφής της, όταν δηλαδή υπάρχει παράνομο περιουσιακό όφελος ή ζημία άνω των 120.000 €, αντιμετωπίζεται από τον νόμο ως πλημμέλημα, ενώ το γεγονός ότι αντιμετωπίζεται από ειδική ποινική διάταξη, η οποία προσθέτει διαζευκτικά στην ποινή φυλάκισης την χρηματική ποινή, καθιστά την τιμωρία του δράστη αρκετά ευνοϊκή για τον ίδιο, και ενδεχομένως να αποδυναμώνεται ο αποτρεπτικός χαρακτήρας της.
Σήμερα, με την ανάπτυξη της τεχνολογίας και των πλατφορμών κοινωνικής δικτύωσης, η άνευ συγκατάθεσης κοινολόγηση οπτικοακουστικού υλικού ερωτικού περιεχομένου, διευκολύνεται σημαντικά.
Αν αναλογιστεί κανείς τις μη ιδιαίτερα επιβλαβείς συνέπειες που επιφυλάσσει ο νόμος για τους δράστες της «εκδικητικής ή μη συναινετικής πορνογραφίας» σε σχέση με τις δυσβάσταχτες συνέπειες που επέρχονται στη ζωή του θύματος, τότε καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η αξιόποινη πράξη της «εκδικητικής ή μη συναινετικής πορνογραφίας» θα έπρεπε να διαλαμβάνεται από τον νόμο ως έγκλημα κατά της γενετήσιας ελευθερίας και να τιμωρείται ως αυτοτελές αδίκημα στον Ποινικό Κώδικα, όπως η παιδική πορνογραφία, και όχι ως αξιόποινη πράξη στο πλαίσιο της ειδικής ποινικής διάταξης του νόμου περί προστασίας των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα (άρθρο 38 Ν. 4624/2019), ώστε να μη χωρούν οι ευμενέστερες διατάξεις της διαζευκτικής χρηματικής ποινικής.
* H Mαρία Βουκελάτου είναι δικηγόρος Αθηνών, με εξειδίκευση στην προστασία των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα και εν γένει της προσωπικότητας ([email protected])