Η κατανόηση της νομοτέλειας των φυσικών και κοινωνικών διεργασιών και η μεταλαμπάδευση αυτής της γνώσης στο ευρύ κοινό είναι θεμελιώδης και απαραίτητη διαδικασία αν θέλουμε η κοινωνία να μην υποκύπτει σε ψευδοεπιστημονικές και μεταφυσικές θεωρήσεις και τη διάχυτη συνωμοσιολογία που κατακλύζει το Διαδίκτυο και τα ΜΜΕ, με προεξέχουσα θέση αυτή της αστρολογίας, του ψεκασμού της ατμόσφαιρας με χημικά «χειραγώγησης», του «πληθυσμιακού ελέγχου» μέσω του εμβολιασμού για την COVID-19, της χρήσης μάσκας ως μέσο στέρησης της ατομικής μας ελευθερίας αλλά και της «επιστήμης» Νέας Εποχής (New Age) περί «κβαντικής» ιατρικής/ψυχολογίας/ηθοποιίας, κ.ά.
Βέβαια, η διείσδυση εδώ και χρόνια της ψευδοεπιστήμης και της συνωμοσιολογίας στην κοινωνία, ακόμα και σε θεσμικούς φορείς εκπαίδευσης, κάτι για το οποίο θα έπρεπε η συγκροτημένη Πολιτεία να έχει πάρει τα μέτρα της, αλλά και η προβολή τους μέσω ΜΜΕ έχει προλειάνει το έδαφος, με σημαντικές επιπτώσεις στη διαμόρφωση της πνευματικής συγκρότησης της νέας γενιάς στην πιο κρίσιμη ηλικία, αυτή στην οποία διαμορφώνονται χαρακτήρες, αντιλήψεις και στάσεις ζωής. Δυστυχώς σε αυτό έχουν ευθύνη και τα πανεπιστήμια που έχουν όχι μόνο ανεχθεί στους κόλπους τους αλλά σε ορισμένες περιπτώσεις και προωθήσει, για τους όποιους συγκυριακούς λόγους, ανθρώπους με ελλιπέστατη επιστημονική συγκρότηση, που είναι συνήθως αυτοί που χρησιμοποιώντας τις περγαμηνές του φορέα στον οποίο εργάζονται, προβάλλουν ανερυθρίαστα ως επίσημη και τεκμηριωμένη γνώση απόψεις και θεωρίες που είναι προϊόντα φαντασίας χωρίς φυσικά να έχουν περάσει από τη βάσανο της αυστηρής επιστημονικής μεθόδου τεκμηρίωσης, ενώ άλλες συγκαταλέγονται ανάμεσα στις πιο σκοταδιστικές και μεταφυσικές θεωρήσεις. Οι προαγωγοί αυτοί ψευδοεπιστημονικών θεωριών διατείνονται ότι χρησιμοποιούν τις μεθόδους και τα ευρήματα της επιστήμης, αλλά στην πραγματικότητα βασίζονται σε ανεπαρκή στοιχεία, ατεκμηρίωτες απόψεις και αγνοούν μεθοδευμένα και συνειδητά όποια στοιχεία αντιτίθενται στην κατεύθυνση που επιθυμούν ενώ φυσικά δεν ακολουθούν την αυστηρή διαδικασία, όπως προείπα, της ενδελεχούς επιστημονικής τεκμηρίωσης.
Βάλλεται λοιπόν ο ίδιος ο ορθολογισμός και η αλληλουχία αιτίου και αιτιατού, η ίδια η βάση δηλαδή της λογικής με την οποία μπορούμε να πορευόμαστε ως κοινωνία μέσα από διάλογο για ένα συνεκτικό πολιτικό σχέδιο, δηλαδή βάλλεται εντέλει και σε βάθος η ίδια η Δημοκρατία. Αν θέλουμε συνειδητούς πολίτες, με γνώση των κατακτήσεων της επιστήμης, που δεν θα χειραγωγούνται εύκολα από opinion-makers και παράκεντρα εξουσίας, τότε θα πρέπει να διαφυλάξουμε ως κόρην οφθαλμού τον ορθό λόγο, την αιτιοκρατία και την αυστηρή επιστημονική μέθοδο που για να την αποκτήσει η ανθρωπότητα θυσίασε στην πυρά (μεταφορικά αλλά και πραγματικά) πολλούς λειτουργούς της.
H επιστήμη αγωνίζεται σήμερα να «επιβιώσει» ως κοινωνική αναφορά μέσα σε περιβάλλον σύγχυσης και συστηματικής αποδόμησης του ορθού λόγου, πολλές φορές ακόμα και στο υψηλότερο επίπεδο, όπως αυτό των κυβερνήσεων της Νοτίου Αφρικής επί Τάμπο Μπέκι και των ΗΠΑ επί Ντόναλντ Τραμπ. Είναι φανερό ότι οι σοβαρότατες επιπτώσεις της απαξίωσης της επιστημονικής γνώσης και μεθόδου, έναντι ψευδοεπιστημονικών θεωριών, καθιστά τη Δημοκρατική Πολιτεία, τους επιστήμονες αλλά και την κοινωνία των πολιτών θεματοφύλακες του ορθού λόγου και της επιστημονικής μεθόδου. Μας καθιστά, όλους τους παραπάνω, υπεύθυνους να στηλιτεύουμε τα νοσηρά φαινόμενα διαστρέβλωσης της επιστημονικής αλήθειας, να προάγουμε την κοινωνικοποίηση της γνώσης, με απτό και εύληπτο τρόπο, αλλά και να προστατεύουμε θεσμικά την ενημέρωση της κοινωνίας από ανεξέλεγκτα ΜΜΕ, που στον βωμό της κερδοφορίας δεν διστάζουν να προβάλουν, με την επίφαση της ελεύθερης πληροφόρησης, και τις πιο ακραίες συνωμοσιολογικές/ψευδοεπιστημονικές απόψεις, δίνοντάς τους χώρο και χρόνο πολύ περισσότερο από ό,τι στην επιστήμη.
Στον αντίποδα, το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών (ΕΑΑ) εδώ και χρόνια κάνει μια πολύ σοβαρή προσπάθεια να παρέμβει στα θέματα έγκυρης επιστημονικής ενημέρωσης του κοινού με σωρεία εκδηλώσεων, ενημερωτικών δράσεων, διαδικτυακών ή διά ζώσης σχολείων για όλες τις ηλικίες, που απευθύνονται σε μαθητές, στο ευρύ κοινό αλλά και σε ειδικές κατηγορίες συμπολιτών μας όπως σε έγκλειστους καταστημάτων κράτησης, σε προσφυγόπουλα, σε συμπολίτες μας ειδικών αναγκών.
Επιπλέον, φέτος στο πλαίσιο της παρέμβασής μας στην εκτεταμένη συνωμοσιολογία που έχει πρόσφατα καθορίσει συμπεριφορές μεγάλου μέρους συμπολιτών μας, επιλέξαμε στο Ημερολόγιο του ΕΑΑ για το 2022 να παρουσιάσουμε τις 12 πιο διαδεδομένες ψευδοεπιστημονικές ή συνωμοσιολογικές θεωρίες, μία για κάθε μήνα του έτους, και την επιστημονική αντίκρουσή τους. Σε αυτή την προσπάθεια συμμετείχαν επιστήμονες τόσο του ΕΑΑ όσο και του ερευνητικού κέντρου Παστέρ και του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών, αλλά και εξωτερικοί συνεργάτες. Επιπλέον, στις 2 Φεβρουαρίου θα γίνει σχετική διαδικτυακή εκδήλωση όπου θα παρουσιαστούν αυτές οι δώδεκα συνωμοσιολογικές/ψευδοεπιστημονικές απόψεις με την αντίκρουσή τους. Προσκαλώ λοιπόν, όποιον επιθυμεί, να παρακολουθήσει την εκδήλωση στο κανάλι Youtube του ΕΑΑ, στη διεύθυνση: https://m.youtube.com/channel/UCoJhWyGmrTii_l8LlwhbO9A.
* Ο κ. Μανώλης Πλειώνης είναι καθηγητής Τμήματος Φυσικής, ΑΠΘ, και διευθυντής και πρόεδρος του Δ.Σ. του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών.