Τη διενέργεια αρχιτεκτονικών διαγωνισμών για τις πλατείες Κολωνακίου, Εξαρχείων και Κυψέλης και την επιφάνεια των σταθμών «Δικαστήρια», «Αλεξάνδρας», «Ακαδημία» και «Ευαγγελισμός» αποφάσισαν το υπουργείο Υποδομών και η «Αττικό Μετρό». Πρόκειται για την κατάληξη μιας πολύμηνης συζήτησης για το αρχιτεκτονικό και περιβαλλοντικό «αποτύπωμα» των σταθμών της γραμμής 4 στην πόλη, που ξεκίνησε με αφορμή την κοπή των δέντρων στην πλατεία Κολωνακίου, στην οδό Μασσαλίας και στο πάρκο Ριζάρη.
Οι τέσσερις πλευρές (υπουργείο, «Αττικό Μετρό», δήμος και «Ανάπλαση Αθήνας») αποφάσισαν να υπογράψουν μνημόνιο συνεργασίας, το οποίο έχει αντικείμενο την αντιμετώπιση των προβλημάτων που θα προκύψουν κατά την κατασκευή της γραμμής 4 του μετρό. Η πιο σημαντική από τις προβλέψεις του μνημονίου αφορά τη διενέργεια αρχιτεκτονικών διαγωνισμών από την «Ανάπλαση Αθήνας» για την επιφάνεια επτά σταθμών που βρίσκονται στα όρια του Δήμου Αθηναίων. Οι διαγωνισμοί θα αφορούν τόσο τη διαμόρφωση των κοινόχρηστων χώρων επί του σταθμού όσο και τη διαπλάτυνση πεζοδρομίων, την πεζοδρόμηση οδών και επεμβάσεις ήπιας κυκλοφορίας στη «ζώνη επιρροής» του σταθμού.
Παράλληλα, όπως έχει ήδη ανακοινωθεί, το υπουργείο Υποδομών αναλαμβάνει να αγοράσει και να φυτέψει 2.000 μεγάλα δέντρα, ως αντιστάθμισμα σε αυτά που θα κοπούν, σε σημεία που θα υποδείξει ο δήμος, ενώ θα αναλάβει το κόστος μεταφύτευσης και συντήρησης όσων δέντρων μπορούν να μεταφυτευθούν. Οπως ανέφερε προ ημερών στη Βουλή ο υφυπουργός Δημοσίων Εργων Γιώργος Καραγιάννης, «τα δέντρα θα επιλεγούν σε συνεργασία με τον Δήμο Αθηναίων, ώστε να είναι εγκλιματισμένα στο αττικό περιβάλλον, με καλή αντίδραση στην καταπόνηση που προκαλούν σε αυτά οι ρύποι του αστικού χώρου και λαμβάνοντας υπόψη το «φυτικό παρελθόν» κάθε χώρου, σε μια προσπάθεια σύνδεσης και υπενθύμισης της προτέρας συνθήκης του».
Ειδικά για την πλατεία Κολωνακίου, η εικόνα της οποίας χωρίς βλάστηση σόκαρε τους κατοίκους της περιοχής, ο κ. Καραγιάννης ανέφερε ότι δεν κόπηκαν τα πάντα, αλλά από τα 212 δέντρα και θάμνους έγιναν 162 μεταφυτεύσεις: 146 έχουν μεταφυτευθεί στο φυτώριο του Δήμου Αθηναίων, δέκα νεραντζιές, λιγούστρα και πορτοκαλιές στο πάρκο Μαιάνδρου στην οδό Μιχαλακοπούλου, δύο ελιές στην πλατεία Μαδρίτης και δύο μποχίνιες στο Πάρκο Ελευθερίας, ενώ δύο πλατάνια βρίσκονται προσωρινά στο φυτώριο του Δήμου Αθηναίων και θα μεταφυτευθούν στον Δρομέα.
Υπογραφή μνημονίου μεταξύ τεσσάρων φορέων (υπ. Υποδομών, «Αττικό Μετρό», δήμος και «Ανάπλαση Αθήνας») – Αλλάζουν πρόσωπο οι πλατείες Κολωνακίου, Εξαρχείων και Κυψέλης.
Το μνημόνιο, που εγκρίθηκε τη Δευτέρα από το δημοτικό συμβούλιο Αθηναίων, προβλέπει ότι το υπουργείο Υποδομών (μέσω της «Ανάπλασης Αθήνας») θα χρηματοδοτήσει μια σειρά από επιπλέον δράσεις (πέραν όσων προβλέπονται από τη σύμβαση κατασκευής του μετρό), όπως:
• Τη μεταφορά και επανατοποθέτηση ή φύλαξη σε άλλο σημείο των έργων τέχνης που θα αφαιρεθούν από τους χώρους όπου θα γίνουν οι συγκεκριμένοι σταθμοί.
• Τη μεταφορά και επανατοποθέτηση σε άλλο σημείο, που θα υποδείξει ο δήμος, του αστικού εξοπλισμού, όπως παγκάκια και των ιστών ηλεκτροφωτισμού.
Ο Δήμος Αθηναίων από την πλευρά του θα αναλάβει να υποστηρίξει όπως μπορεί όλες αυτές τις δράσεις, αλλά και «να συνδράμει ενεργώς στη διαβούλευση με τους πολίτες και τοπικούς φορείς των επηρεαζόμενων περιοχών της πόλης, για την αντιμετώπιση διαφόρων θεμάτων που τυχόν προκύψουν κατά την εκτέλεση του έργου». Η «Αττικό Μετρό» δεσμεύεται να προσπαθήσει (προφανώς σε συνεργασία με τον ανάδοχο) για τον χωρικό και χρονικό περιορισμό των εργοταξίων και την αισθητική τους αναβάθμιση, καθώς και για τη μεταφορά σε νέα θέση των 15 περιπτέρων που βρίσκονται εντός των εργοταξιακών χώρων. Τέλος, η «Ανάπλαση Αθήνας» θα αναλάβει να προκηρύξει τους αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς, την προμήθεια των δέντρων κ.ά.
Μέχρι σήμερα οι μελέτες για την αποκατάσταση της επιφανείας των σταθμών γίνονται εσωτερικά στην «Αττικό Μετρό», έπειτα από συζήτηση με τις κατά τόπους δημοτικές αρχές και ακολουθούνται από τον ανάδοχο. Στο θέμα είχε πάντως παρέμβει προ ημερών και ο πανελλήνιος σύλλογος των αρχιτεκτόνων (ΣΑΔΑΣ-ΠΕΑ), καλώντας την πολιτεία να πραγματοποιεί αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς. «Σε όλα τα κράτη του κόσμου, τα έργα που περνούν από μια τέτοια διαδικασία καταξιώνονται. Η αρχιτεκτονική είναι απαραίτητη στη ζωή μας, πόσο μάλλον όταν πρόκειται για έναν κοινόχρηστο χώρο», λέει στην «Κ» ο πρόεδρος του συλλόγου, Δημήτρης Ξυνομηλάκης.
Το χρονοδιάγραμμα, οι καθυστερήσεις εργασιών και οι δύο μετροπόντικες
Η αργή ανταπόκριση των οργανισμών κοινής ωφελείας, όπως η ΕΥΔΑΠ, η ΔΕΗ και η ΔΕΠΑ ευθύνεται σε μεγάλο βαθμό για τις πρώτες καθυστερήσεις στα έργα της γραμμής 4. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα του φρέατος εισόδου του μετροπόντικα στη λεωφόρο Βεΐκου στο Γαλάτσι, που πιθανότατα θα παραδοθεί με εξάμηνη καθυστέρηση. Στο άλλο μέτωπο πάντως, αυτό της Κατεχάκη, τα έργα προχωρούν και στα τέλη Φεβρουαρίου αναμένεται να ξεκινήσει η εκσκαφή της «εισόδου» του μετροπόντικα. Οι δύο μετροπόντικες αναμένονται να έρθουν στην Ελλάδα το φθινόπωρο, ώστε να ξεκινήσουν τη διάνοιξη των σηράγγων από το επόμενο έτος.
H σύμβαση ανάμεσα στην Αττικό Μετρό και την κοινοπραξία ΑΒΑΞ – Ghella – Alstom, που ανέλαβε το κύριο έργο της κατασκευής του μετρό (οι πρόδρομες εργασίες ανατέθηκαν με χωριστό διαγωνισμό στην εταιρεία ΕΡΕΤΒΟ) υπεγράφη στις 22 Ιουνίου 2021. Σύμφωνα με το χρονοδιάγραμμα της σύμβασης, πρώτοι πρέπει να παραδοθούν στην κοινοπραξία οι χώροι (φρέατα) από όπου θα μπει στο υπέδαφος ο μετροπόντικας: στη λεωφόρο Βεΐκου και την Κατεχάκη. Στη μεν Βεΐκου ο χώρος έπρεπε να είχε παραδοθεί στους 6 μήνες, δηλαδή τον Δεκέμβριο, ωστόσο παρουσιάζεται καθυστέρηση στη μετακίνηση δύο σημαντικών αγωγών ύδρευσης και φυσικού αερίου. Η καθυστέρηση δεν μπορεί ακόμα να εκτιμηθεί με ακρίβεια, αλλά υπολογίζεται περίπου στους 6 μήνες. Αντίθετα, το φρέαρ της Κατεχάκη, που έπρεπε να παραδοθεί στους 8 μήνες, παραδόθηκε νωρίτερα. Την περίοδο αυτή η κοινοπραξία κατασκευάζει ένα νέο τοίχο αντιστήριξης στον χώρο στάθμευσης του νοσοκομείου 401, ενώ θα ξεκινήσει την τοποθέτηση πασσάλων στο περίγραμμα του φρέατος, ώστε έως τα τέλη Φεβρουαρίου να ξεκινήσει την εκσκαφή.
Οι δύο μετροπόντικες, που θα σκάβουν ταυτόχρονα από αντίθετες κατευθύνσεις, αναμένεται να φτάσουν στην Ελλάδα από τη Γερμανία τον Οκτώβριο και τον Νοέμβριο. Τα μηχανήματα θα συναρμολογηθούν επιτόπου και θα «καταβιβαστούν» στα δύο φρέατα όπου θα γίνει το τελικό «μοντάρισμά» τους. Στόχος είναι η διάνοιξη των σηράγγων να ξεκινήσει στις αρχές του 2023. Απλουστευμένα, η αλληλουχία των εργασιών είναι η ακόλουθη: στο περίγραμμα των σταθμών κατασκευάζεται αντιστήριξη, οι σταθμοί σκάβονται με μηχανήματα από την επιφάνεια προς τα κάτω και όταν φτάσουν στο τελικό επίπεδο, από όπου θα περάσει το τρένο, κατασκευάζεται η «πλάκα» του δαπέδου. Κατόπιν ο μετροπόντικας τρυπάει τις πλευρές του περιγράμματος του σταθμού (το σημείο εισόδου και εξόδου κατασκευάζεται με πιο ελαφριά όπλιση, ώστε να το καταστρέψει εύκολα ο μετροπόντικας), διέρχεται μέσα από τον σταθμό και συνεχίζει για τον επόμενο. Βέβαια στην πράξη πολλές φορές η αλληλουχία αυτή ανατρέπεται: αν η διάνοιξη ενός σταθμού καθυστερήσει, τότε ο μετροπόντικας διέρχεται από τη θέση του σταθμού κατασκευάζοντας τη σήραγγα και όταν η εκσκαφή του σταθμού φτάσει σε αυτό το επίπεδο τότε «καταστρέφεται» η σήραγγα για να ολοκληρωθεί ο σταθμός.
Οσον αφορά την πρόοδο των σταθμών, σήμερα βρίσκονται σε εξέλιξη πρόδρομες εργασίες στις περισσότερες θέσεις. Τις ημέρες αυτές θα έπρεπε να παραδοθεί στην κοινοπραξία η πρώτη θέση, στα Δικαστήρια, όμως και εκεί σημειώνεται (μικρότερη αυτή τη φορά) καθυστέρηση στη μετακίνηση των δικτύων κοινής ωφελείας. Επόμενοι στη σειρά είναι οι σταθμοί Αλεξάνδρας και Ευαγγελισμού (τέλος Φεβρουαρίου). Οι περισσότεροι χώροι των σταθμών θα πρέπει σταδιακά να παραδοθούν στην κοινοπραξία έως το καλοκαίρι (ένα έτος από την υπογραφή της σύμβασης) ενώ οι δύο τελευταίοι (Γαλάτσι και Ελικώνος) τον φετινό Νοέμβριο.
Οι περισσότεροι σταθμοί δεν θα κατασκευαστούν με ανοιχτό όρυγμα (δηλαδή σκάβοντας κάθετα στη θέση του σταθμού και μετά χτίζοντας τον σταθμό από κάτω προς τα επάνω), αλλά ως μεικτές κατασκευές, δηλαδή με τη διάνοιξη ενός τμήματός τους και στη συνέχεια την εκσκαφή του υπολοίπου (των αποβαθρών, που φθάνουν σε μήκος τα 80 μέτρα) με υπόγεια διάνοιξη. Υπενθυμίζεται ότι η γραμμή 4 θα έχει μήκος 12,8 χιλιομέτρων και θα διαθέτει 15 σταθμούς και 9 ενδιάμεσα ή τερματικά φρέατα.
ΑΠΟΨΗ
Μια καλοδεχούμενη πρόκληση
Του Γιώργου Τριανταφύλλου*
Κεραυνός εν αιθρία και πολύ καθυστερημένα, έγινε γνωστό το μνημόνιο που συνυπογράφουν το υπουργείο Υποδομών και Μεταφορών, ο Δήμος Αθηναίων, η «Αττικό Μετρό Α.Ε.» και η «Ανάπλαση Αθήνας Α.Ε.», που συναποφασίζουν τη διενέργεια αρχιτεκτονικών διαγωνισμών για τις αναπλάσεις και διαμορφώσεις των κοινόχρηστων χώρων και της ευρύτερης περιοχής όπου θα εγκατασταθούν οι νέοι σταθμοί του μετρό της γραμμής 4. Ειδικά της πλατείας Κυψέλης, της πλατείας Κολωνακίου, της πλατείας Εξαρχείων και των σταθμών «Δικαστήρια», «Αλεξάνδρας», «Ακαδημίας» και «Ευαγγελισμός». Μια καλοδεχούμενη πρωτοβουλία που συμβάλλει στην αναβάθμιση του δημόσιου χώρου στην πόλη, που δεν έχει προηγούμενο.
Είχε προηγηθεί μεγάλη αναστάτωση, ειδικά στους κύκλους των αρχιτεκτόνων, όταν πολύ νωρίτερα από την ανακοίνωση του μνημονίου, χωρίς καμία ενημέρωση ξεκίνησαν οι καθαιρέσεις της πλατείας Κολωνακίου αρχικά, και του πεζοδρόμου Μασσαλίας, που είχαν μια ταυτότητα και είχαν σχεδιαστεί από επώνυμους αρχιτέκτονες, τους Δημήτρη και Σουζάνα Αντωνακάκη και τον Δημήτρη Διαμαντόπουλο, αντιστοίχως, που έχουν δώσει καταξιωμένα δείγματα γραφής, με πολλές δημοσιεύσεις.
Υποστήριξα τότε σε δημοσιεύσεις μου, αγνοώντας την προοπτική των αρχιτεκτονικών διαγωνισμών, ότι κατ’ αρχήν θα έπρεπε να έχουν ενημερωθεί οι μελετητές και στη συνέχεια θα μπορούσε να τους προταθεί η επικαιροποίηση των μελετών τους σύμφωνα με τα νέα δεδομένα, αξιοποιώντας τις μελέτες τους και τα σχέδια λεπτομερειών στο πλαίσιο και μιας οικονομίας.
Καλωσορίζουμε σήμερα αυτή τη νέα πρωτοβουλία. Είναι θετικό που δρομολογούνται ανοιχτοί αρχιτεκτονικοί διαγωνισμοί, με την προϋπόθεση βέβαια ότι θα πραγματοποιηθούν σύμφωνα με την υφιστάμενη νομοθεσία και όχι με τη λογική των κλειστών αρχιτεκτονικών διαγωνισμών. Ελπίζουμε σε ανοιχτούς διαγωνισμούς, ελκυστικούς και ελεύθερους στους νέους αρχιτέκτονες, με αξιοπρεπή χρηματικά βραβεία, που θα μπορέσουν να δημιουργήσουν το νέο στίγμα αρχιτεκτονικής στους δημόσιους χώρους και να ξεπεράσουν τις μέχρι σήμερα απρόσωπες διαμορφώσεις.
Θα πρέπει όμως οι προκηρύξεις και οι προδιαγραφές των διαγωνισμών να συνταχθούν πολύ προσεκτικά, με τη συμβολή μάλιστα και των προηγούμενων επώνυμων μελετητών, όπου βέβαια υπάρχουν.
Παράλληλα, να συγκροτηθούν κριτικές επιτροπές με επιλεγμένα μέλη, που γνωρίζουν και έχουν εμπειρία από διαμορφώσεις δημόσιου χώρου, στις οποίες δεν θα έχουν την πλειοψηφία υπηρεσιακοί παράγοντες, που τελικά έχουν τη δική τους άποψη και συνήθως ψηφίζουν την πλησιέστερη προς αυτή λύση.
Τέλος, οι μελέτες αυτές θα πρέπει να εκτεθούν σε χώρους ανοιχτούς, προσπελάσιμους στο κοινό, και συγχρόνως να πραγματοποιηθούν ανοιχτές συζητήσεις όπου να ακουστούν και οι απόψεις τής εκάστοτε κριτικής επιτροπής, που θα τεκμηριώνει τις επιλογές της.
Εκείνο που με ανησυχεί είναι αν τελικά, μετά τις αστοχίες της «Ελπίδας», οι τέσσερις συνυπογράφοντες φορείς θα καταφέρουν να συντονιστούν προς ένα θετικό αποτέλεσμα. Ας ελπίσουμε…
* Ο κ. Γιώργος Τριανταφύλλου είναι αρχιτέκτων και διατηρεί εδώ και έντεκα χρόνια τον δικό του ιστότοπο, triantafylloug.blogspot.com,
με σχετική θεματολογία.