Η πανδημία άλλαξε απότομα και ριζικά τον τρόπο με τον οποίο οι εργαζόμενοι εκτελούν τα καθήκοντα τους. Η τηλεργασία έχει πλέον παγιωθεί και πέρα από τα προφανή πλεονεκτήματα της, έχει εγείρει μια σειρά προκλήσεων όπως της ψηφιακής υποδομής και ετοιμότητας του εργασιακού περιβάλλοντος να ανταποκριθεί στις υψηλές απαιτήσεις συνδεσιμότητας και κυβερνοασφάλειας, της απώλειας των ορίων ανάμεσα στην εργασιακή και στην προσωπική ζωή, σε βάρος της δεύτερης και της παγίωσης της αντίληψης ότι είσαι πάντα διαθέσιμος να εργαστείς ή να απαντήσεις σε τηλεφωνήματα και e-mails.
Το ζήτημα της επιτήρησης της εργασίας είναι επίσης ιδιαίτερα ακανθώδες εάν λάβουμε υπόψη ότι τα τελευταία 2 χρόνια έχουν δημιουργηθεί πάνω από 130 ψηφιακά προϊόντα παρακολούθησης της «παραγωγικότητας» του εργαζομένου εξ αποστάσεως και σε πραγματικό χρόνο (monitoring software). Τα προϊόντα αυτά καταγράφουν πωλήσεις ρεκόρ καθώς όλο και περισσότερες εταιρείες εγκαθιστούν λογισμικό που επιτρέπει την πλήρη καταγραφή πληκτρολόγησης, την διαρκή παρακολούθηση μέσω GPS, τον έλεγχο του όγκου και του περιεχομένου των email που αποστέλλονται και των ιστοτοπων που επισκέπτονται οι εργαζόμενοι καθώς ακόμα και την καταγραφή των συναισθημάτων και της συγκέντρωσης του εργαζομένου. Ένα συγκεκριμένο σύστημα μπορεί να εγκατασταθεί με κρυφό τρόπο στους υπολογιστές των εργαζομένων ακτινογραφώντας την οθόνη κάθε 5 δευτερόλεπτα και δημιουργώντας ένα λεπτομερές χρονοδιάγραμμα των ψηφιακών αποτυπωμάτων του εργαζομένου. Με βάση αυτές τις μετρήσεις, οι κινήσεις των εργαζομένων κατηγοριοποιούνται σε «παραγωγικές» ή «μη παραγωγικές».
Η εξέλιξη αυτή αιφνιδίασε αρχικά τον ευρωπαίο νομοθέτη, ο οποίος δεν πρόλαβε να αντιδράσει άμεσα και να αντιμετωπίσει τις αρνητικές επιπτώσεις του φαινομένου της τηλεργασίας και να προστατεύσει αποτελεσματικά το ασθενές μέρος της διαπραγμάτευσης, που είναι ο εργαζόμενος. Τους τελευταίους μήνες, όλο και περισσότερες χώρες προβαίνουν στην νομοθετική κατοχύρωση αυτής της νέας μορφής εργασίας και ειδικά του τρόπου επιτήρησης της με τρόπο που να προστατεύει τα δικαιώματα του εργαζόμενου.
Ποια είναι η κατάσταση όμως στην Ελλάδα? Σύμφωνα με μια πρόσφατη έρευνα, η Ελλάδα βρίσκεται στη 19η θέση μεταξύ των 27 χωρών της ΕΕ ως προς το ποσοστό των εργαζόμενων που τηλεργάζονται γεγονός το οποίο οφείλεται στην χαμηλή πρόσβαση σε τεχνολογίες, στους υψηλούς δείκτες ψηφιακού αναλφαβητισμού αλλά και στον χαμηλό ψηφιακό εκσυγχρονισμό πολλών αντικειμένων εργασίας. Ταυτόχρονα, σύμφωνα με τον παγκόσμιο δείκτη Speedtest της Oakla που «μετράει» τις επιδόσεις του internet σε όλο τον κόσμο, η Ελλάδα καταλαμβάνει την 91η θέση μεταξύ 178 χωρών στις επιδόσεις στο διαδίκτυο σταθερής τηλεφωνίας.
Πως μπορούν να αντιμετωπιστούν αυτές οι προκλήσεις? Πέρα από τις επενδύσεις σε δίκτυα οπτικών ινών και της προετοιμασίας του δορυφορικό ίντερνετ ευρείας χρήσεως, που θα οδηγήσει στη βελτίωση των ταχυτήτων, αυτό που χρειάζεται είναι η άμεση ρύθμιση αυτής της ανερχόμενης μορφής εργασίας μέσω συλλογικών συμβάσεων εργασίας με συγκεκριμένο ρυθμιστικό περιεχόμενο, ώστε το σχήμα τηλεργασίας να είναι επαρκώς οριοθετημένο και να τηρούνται οι σχετικοί κανόνες υγιεινής και κυβερνοασφάλειας.
Επιπρόσθετα, αυτό που πρέπει να διασφαλιστεί άμεσα, τεχνικά και νομικά, είναι είτε η απαγόρευση της χρήσης «έξυπνων» εργαλείων επιτήρησης είτε η λειτουργία τους βάσει συγκεκριμένων δικλείδων ασφαλείας για να αποτραπούν φαινόμενα αθέατης ψηφιακής παρακολούθησης στον εργασιακό χώρο. Επίσης, θα μπορούσε να εξεταστεί το ενδεχόμενο τα κίνητρα και τα πλεονεκτήματα που παρέχονται πλέον στους ψηφιακούς νομάδες να αποδοθούν αναλογικά και στους γηγενείς τηλεργαζομενους αλλά και να αποτραπεί η διαμόρφωση μιας κουλτούρας «διαρκούς παρουσίας και μόνιμης επιφυλακής των εργαζομένων» που θα έχει αρνητικές επιπτώσεις στην ψυχική τους υγεία.
Η θέσπιση μιας νέας χάρτας δικαιωμάτων για την τηλεργασία η εφαρμογή της οποίας θα υπόκειται στον μεθοδικό και εντατικό έλεγχο της υπό διαμόρφωση Ανεξάρτητης Αρχής Επιθεώρησης Εργασίας και θα πλαισιώνεται από άλλους λειτουργικούς θεσμούς μόνιμης προστασίας του εργαζομένου θα αποτελέσει ένα πρώτο, σημαντικό βήμα για την διατήρηση των εργασιακων κεκτημένων έτσι ώστε να μην μετατραπεί η τηλεργασία σε μέσο για την εντατικοποίηση της εργασίας καθιστώντας ασαφή τα όρια μεταξύ επαγγελματικής και ιδιωτικής ζωής και δημιουργώντας νέου είδους οργουελιανές δυστοπίες.
*O Δρ. Μιχάλης Kρητικός είναι ερευνητής του ΕΛΙΑΜΕΠ και ερευνητικός εταίρος σε θέματα Τεχνητής Νοημοσύνης και Ψηφιακής Μετάβασης στη Σχολή Διακυβέρνησης του Ελεύθερου Πανεπιστημίου των Βρυξελλών
Ακολουθήστε το kathimerini.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, στο kathimerini.gr