Στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων της Ειδικής Γραμματείας Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων (ΕΓΠΑΑ) του υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου, oι προκλήσεις είναι πολλές και καθημερινές. Ωστόσο, έχουν γίνει σημαντικά βήματα, τόσο σχετικά με την ανταπόκριση στις ανάγκες των ευάλωτων παιδιών, όσο και με την πρόοδο που παρουσιάζει η χώρα μας, αναφορικά με την τήρηση των δεσμεύσεων στις διεθνείς συμβάσεις που αφορούν την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και δη των δικαιωμάτων του παιδιού.
Το χαρτοφυλάκιο της ΕΓΠΑΑ είναι πολυθεματικό, όπως είναι και η προστασία των παιδιών, και οι προτεραιότητές της έχουν πάντα ως γνώμονα το βέλτιστο συμφέρον τους, με ουσιαστικές δράσεις ως προς αυτό. Ανάμεσά τους, πρωταρχική θέση έχει η στέγασή τους σε αξιοπρεπείς συνθήκες διαβίωσης και η προώθηση ενός ασφαλούς πλαισίου υποστήριξης που προάγει την ψυχική και σωματική υγεία, την ενίσχυση των δεξιοτήτων τους και την ένταξή τους στην ελληνική κοινωνία.
Με την εθνική στρατηγική για την προστασία των ασυνόδευτων ανηλίκων που τέθηκε σε διαβούλευση από την ΕΓΠΑΑ τον Ιανουάριο του 2022, παρουσιάζονται οι στρατηγικοί στόχοι που θα ακολουθήσουμε το επόμενο χρονικό διάστημα και δίνεται στην ουσία η κατεύθυνση για τις δράσεις που σχεδιάζονται και υλοποιούνται από όλους τους εμπλεκόμενους φορείς και αρχές, υπό τον συντονισμό της ΕΓΠΑΑ.
Συγκεκριμένα, εδώ και περίπου ένα χρόνο λειτουργεί ο εθνικός μηχανισμός επείγουσας ανταπόκρισης για τους ασυνόδευτους ανηλίκους, σε συνεργασία με την Υπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες και με μη κυβερνητικές οργανώσεις. Ο εθνικός μηχανισμός διαθέτει μια τηλεφωνική γραμμή που λειτουργεί 24 ώρες την ημέρα και 7 ημέρες την εβδομάδα. Η γραμμή παρέχει καθοδήγηση σε παιδιά, πολίτες, τοπικές και δημόσιες αρχές, σχετικά με τα βήματα και τις ενέργειες που πρέπει να πραγματοποιηθούν από τον εντοπισμό ενός ασυνόδευτου παιδιού μέχρι την τοποθέτησή του σε δομές επείγουσας φιλοξενίας. Η διαδικασία αυτή στην Αθήνα και στη Θεσσαλονίκη υποστηρίζεται από τις κινητές μονάδες των συνεργαζόμενων μη κυβερνητικών οργανώσεων.
Η ίδρυση ενός τέτοιου μηχανισμού ήταν ζωτικής σημασίας, καθώς τα παιδιά αυτά πριν από την παραπομπή τους διαβιούσαν υπό καθεστώς αστεγίας ή σε επισφαλείς συνθήκες και παρέμεναν εκτεθειμένα σε διάφορες μορφές οργανωμένης εγκληματικότητας, όπως η εκμετάλλευση (σεξουαλική ή εργασιακή ή και επαιτεία). Συγκεκριμένα, το χρονικό διάστημα που λειτουργεί ο μηχανισμός έχει δεχτεί 2.336 κλήσεις, που οδήγησαν σε 945 τοποθετήσεις παιδιών σε δομές φιλοξενίας.
Μία ακόμη βασική δράση της ΕΓΠΑΑ είναι και αυτή της εθελοντικής μετεγκατάστασης. Μία καινοτόμος πρωτοβουλία της Ελλάδος και δεκατριών κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ενωσης, τα οποία, ως έμπρακτη ένδειξη αλληλεγγύης προς τη χώρα μας, έχουν υποδεχτεί από τον Απρίλιο του 2020 έως και σήμερα 1.194 ασυνόδευτους ανηλίκους, που είχαν καταγραφεί και διαβιούσαν στην Ελλάδα. Αξίζει να σημειωθεί ότι η εθελοντική μετεγκατάσταση πραγματοποιήθηκε σε μια εξαιρετικά απαιτητική συνθήκη, καθώς ο αριθμός των ασυνόδευτων ανηλίκων στην Ελλάδα, στις αρχές του 2020, είχε ξεπεράσει τις 5.000.
Οι στρατηγικοί στόχοι και οι δράσεις που σχεδιάζονται και υλοποιούνται από όλους τους εμπλεκόμενους φορείς και αρχές.
Παράλληλα, η ΕΓΠΑΑ αναγνωρίζει και υπογραμμίζει τη σημασία τού να έχει κάθε ασυνόδευτο παιδί δίπλα του έναν κατάλληλα εκπαιδευμένο επαγγελματία, τον επίτροπο, να το εκπροσωπεί σε όλες τις διαδικασίες και να μεριμνά για το βέλτιστο συμφέρον του. Ως εκ τούτου, έχει δρομολογήσει τη διασφάλιση της λειτουργίας ενός αποτελεσματικού συστήματος επιτροπείας για όλα τα παιδιά που βρίσκονται στη χώρα μας, χωρίς τους γονείς ή τους βασικούς φροντιστές τους, και έχουν ανάγκη από ένα σταθερό πρόσωπο αναφοράς.
Μάλιστα, εντός του Μαρτίου προβλέπεται η αναμόρφωση του θεσμικού πλαισίου και το σχετικό νομοσχέδιο θα τεθεί σε δημόσια διαβούλευση. Ακόμη, εξαίροντας τη θετική επίδραση που μπορεί να έχει η συμμετοχή πρώην ασυνόδευτων ανηλίκων στον σχεδιασμό προγραμμάτων και στην υποστήριξη και καθοδήγηση των παιδιών, έχοντας την άμεση εμπειρία των προκλήσεων και των δυσκολιών που αντιμετωπίζουν, η ΕΓΠΑΑ έχει εντάξει στο δυναμικό της την ομάδα των «μεντόρων». Οι μέντορες κατάφεραν να ενταχθούν πλήρως στην ελληνική κοινωνία, παρά την έλλειψη υποστηρικτικού πλαισίου που αντιμετώπισαν, όταν έφτασαν στη χώρα. Εχοντας το υπόβαθρο και τις απαραίτητες δεξιότητες λειτουργούν πλέον ως πρότυπα (role models), παρέχοντας εξατομικευμένη υποστήριξη και ενδυνάμωση στα ασυνόδευτα ανήλικα που βρίσκονται στις δομές φιλοξενίας της χώρας μας.
Επιχειρείται λοιπόν μέσω αυτής της δράσης να βελτιστοποιηθούν τα λειτουργικά χαρακτηριστικά του οικοσυστήματος προστασίας των ασυνόδευτων ανηλίκων. Να προωθηθεί η σημασία των σπουδών σε πανεπιστήμια και σχολές και να δημιουργηθούν ευκαιρίες απασχόλησης και συνέργειες, τόσο με τις τοπικές κοινωνίες, όσο και με τις κοινότητες των προσφύγων. Τέτοιες δράσεις συμβάλλουν στην ομαλή κοινωνική ένταξη και στην ενίσχυση της κοινωνικής συνοχής και συνιστούν εφαρμογή της καλής πρακτικής του συμμετοχικού μοντέλου στη χάραξη πολιτικών. Παράλληλα, για την ολιστική υποστήριξη των παιδιών απαραίτητη είναι η ενδυνάμωση των επαγγελματιών μέσω κατάλληλων εκπαιδεύσεων και παροχής εποπτείας. Προκειμένου να αντιμετωπιστούν ολιστικά οι συγκεκριμένες ανάγκες, η ΕΓΠΑΑ πρόκειται να υλοποιήσει το πρόγραμμα «Mental Health Hub», το οποίο στοχεύει στην ανάπτυξη των δεξιοτήτων των επαγγελματιών αλλά και στην ψυχοκοινωνική πλαισίωση των ασυνόδευτων παιδιών.
Είναι επιτακτική η ανάγκη υποστήριξης των παιδιών σε ζητήματα στέγασης, κοινωνικής ένταξης και ψυχικής υγείας, ζητήματα που έχουν τεθεί ως βασικές προτεραιότητες στο ετήσιο σχέδιο δράσης. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι τα παιδιά αυτά συχνά καταλήγουν να κάνουν «φυσιολογικά» πράγματα, πολλές φορές, σε μη «φυσιολογικές καταστάσεις», οπότε πολλές φορές ενδέχεται η προσέγγισή μας να πρέπει να διαμορφωθεί υπό αυτό το πρίσμα, χωρίς να λησμονούμε ότι οι ανάγκες των ασυνόδευτων παιδιών δεν απέχουν από τις ανάγκες των υπολοίπων παιδιών και εφήβων.
Συμπερασματικά, θα μπορούσε να ειπωθεί ότι στην ΕΓΠΑΑ πραγματώνεται ένα άκρως επιτυχημένο πιλοτικό μοντέλο σύμπραξης ελληνικού κράτους με φορείς της Κοινωνίας των Πολιτών, καθώς και με διεθνείς εταίρους. Ενα πρότυπο για την προστασία των ασυνόδευτων παιδιών τόσο σε εθνικό, όσο και σε διεθνές επίπεδο.
* Ο κ. Ηρακλής Μοσκώφ είναι γραμματέας Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων.
