Η πανδημία COVID-19 αποτέλεσε μια τεράστια πρόκληση για τα συστήματα υγείας, παγκοσμίως, αναδεικνύοντας πιθανές αδυναμίες, αλλά και τους προσαρμοστικούς μηχανισμούς, καθώς και τα δυνατά στοιχεία τους. Διαπιστώθηκε ότι τα συστήματα υγείας δεν είχαν διαμορφώσει αποτελεσματικούς μηχανισμούς επιτήρησης λοιμωδών νοσημάτων, ώστε να υπάρχει έγκαιρη ειδοποίηση επερχόμενης επιδημικής έξαρσης, αλλά και της μολυσματικότητας και της βαρύτητας της νόσου. Παρακάτω αναφέρονται μερικοί από τους άξονες που αποκτήθηκε σημαντική εμπειρία περιγράφοντας επίσης επιπλέον δράσεις και δραστηριότητες που θα μπορούσαν να αναπτυχθούν περαιτέρω:
1. Αποκεντρωμένες μονάδες επιδημιολογικής επιτήρησης. Ως παράδειγμα αποκεντρωμένων μονάδων μπορεί να αναφερθεί η ανάπτυξη των Κινητών Μονάδων Υγείας (ΚΟΜΥ) του ΕΟΔΥ που αναπτύχθηκαν ανά την ελληνική επικράτεια και συνέβαλαν σημαντικά σε πολλαπλές δράσεις για την αντιμετώπιση της πανδημίας, καθώς και της επιδημιολογικής επιτήρησης.
2. Ενίσχυση των συστημάτων επιδημιολογικής επιτήρησης και ετοιμότητας καθώς και της προσέγγισης ενιαίας υγείας. Είναι σημαντικό να επιτηρούμε συστηματικά για παθογόνα σε ζώα που μπορούν εν δυνάμει να αποτελέσουν κίνδυνο για τον άνθρωπο. Λόγω και της κλιματικής αλλαγής εκτιμάται ότι η ανάγκη επιτήρησης αναδυόμενων ή νέων παθογόνων θα καταστεί περισσότερο επιτακτική. Εκτός από τα λοιμώδη νοσήματα είναι απαραίτητο να ενισχύσουμε την επιτήρηση των μη λοιμωδών νοσημάτων προκειμένου ο προγραμματισμός των υπηρεσιών υγείας να βασίζεται στις πραγματικές ανάγκες της κοινότητας.
3. Εργαστηριακές υποδομές και νέες τεχνολογίες. Η συμβολή της τεχνολογίας των «μεγάλων δεδομένων – big data», των μοντέλων γενωμικής επιτήρησης και τεχνητής νοημοσύνης θα είναι σημαντική. Η γενωμική επιτήρηση κατά τη διάρκεια της πανδημίας ανέδειξε τον σημαντικό ρόλο της μέσω της έγκαιρης ταυτοποίησης μεταλλαγμένων στελεχών (στελέχη ειδικού ενδιαφέροντος), τη διερεύνηση του τρόπου διασποράς και της γεωγραφικής προέλευσης των στελεχών ειδικού ενδιαφέροντος κατά τα πρώτα στάδια εμφάνισης ενός στελέχους. Παράλληλα, η επιστήμη των big data αποτελεί το μέλλον για την ανάλυση δεδομένων διαφορετικής φύσης με σκοπό την πληρέστερη κατανόηση των επιστημονικών ερωτημάτων που αφορούν την υγεία.
4. Αποκέντρωση και ενίσχυση της πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας. Τα τριτοβάθμια νοσοκομεία της χώρας κλήθηκαν να ανταποκριθούν στη συνεχώς αυξανόμενη ζήτηση υπηρεσιών υγείας από ασθενείς με COVID-19, ενώ παράλληλα συνέχισαν τη φροντίδα οξέων και χρόνιων περιστατικών χωρίς COVID-19 και ταυτόχρονα λειτούργησαν και λειτουργούν ως εμβολιαστικά κέντρα. Υπό αυτές τις συνθήκες της υπέρμετρης ζήτησης υπηρεσιών υγείας, καθίσταται σαφής η ανάγκη αποκέντρωσης και ενίσχυσης της πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας, ώστε τα ηπιότερα περιστατικά να αντιμετωπίζονται σε περιφερειακό επίπεδο ή σε εξωτερική βάση, όπως και ο εμβολιασμός. Το εξαιρετικό παράδειγμα της άριστης επιχειρησιακής οργάνωσης και διεξαγωγής του προγράμματος εμβολιασμού έναντι του COVID-19 αποτελεί εχέγγυο για την ενίσχυση και οργάνωση της πρωτοβάθμιας φροντίδας έχοντας ως οδηγό το επιτυχημένο πρόγραμμα «Ελευθερία».
5. Περαιτέρω ενίσχυση του υγειονομικού και διοικητικού προσωπικού, καθώς και του προσωπικού υποστήριξης των νοσηλευτικών δομών. Κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID-19, διαπιστώθηκε περίτρανα η αυταπάρνηση όλων των επαγγελματιών υγείας στο σύστημα υγείας με σκοπό τη βέλτιστη παροχή φροντίδας κάτω από τις πιεστικές ανάγκες της πανδημίας. Απαιτείται περαιτέρω ενίσχυση και οργάνωση των νοσηλευτικών δομών και πρόσληψη μόνιμου και εξειδικευμένου προσωπικού.
Κατά τη διάρκεια των προηγούμενων ετών χάθηκε πολύτιμο επιστημονικό δυναμικό και τώρα πρέπει να δημιουργηθούν προϋποθέσεις για την επιστροφή του.
6. Προσέλκυση νέων επιστημόνων. Η χώρα μας διαθέτει εξαιρετικό επιστημονικό δυναμικό εντός και εκτός συνόρων. Κατά τη διάρκεια των προηγούμενων ετών χάθηκε πολύτιμο επιστημονικό δυναμικό και τώρα πρέπει να δημιουργηθούν προϋποθέσεις για την επιστροφή του. Επομένως, είναι αναγκαία η προκήρυξη νέων θέσεων και ειδικά κίνητρα για να επιτευχθεί το brain gain αλλά και για την προσέλκυση νέων επιστημόνων εντός των συνόρων.
7. Διευκόλυνση της διενέργειας των κλινικών μελετών, που απαιτούν ταχύτητα και αξιοπιστία στη διεκπεραίωσή τους ώστε να έχουμε άμεσα διαθέσιμα τα πιο σύγχρονα φάρμακα χωρίς κόστος για τους ασθενείς και τους ασφαλιστικούς φορείς.
8. Κίνητρα στις φαρμακευτικές εταιρείες της χώρας, ώστε να είναι ικανές να παράγουν εμβόλια και αντιιικά φάρμακα σε σύντομο χρονικό διάστημα, με ασφάλεια και αποτελεσματικότητα.
9. Ενίσχυση του ρόλου της συνεχόμενης εκπαίδευσης και επιμόρφωσης των επαγγελματιών υγείας. Με αφορμή την πανδημία κατέστη φανερό ότι η επιστήμη αποτελεί το βασικό μας όπλο για την αντιμετώπιση όλων των απειλών για τη δημόσια υγεία. Λόγω της πολυπλοκότητας των προβλημάτων δημόσιας υγείας αλλά και των νέων τεχνολογιών η συνεχόμενη εκπαίδευση και η εξοικείωση με νέες μεθόδους και δεξιότητες αποτελεί σημαντικό πυλώνα για τη βελτίωση της φροντίδας υγείας. Ο ρόλος των πανεπιστημίων προς αυτήν την κατεύθυνση μπορεί να είναι καθοριστικός όπως, επίσης, συνέβη και εν μέσω της πανδημίας.
* Ο κ. Θάνος Δημόπουλος είναι καθηγητής της Ιατρικής Σχολής και πρύτανης του ΕΚΠΑ.
** Ο κ. Δημήτρης Παρασκευής είναι αναπληρωτής καθηγητής της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ.