Πιθανότατα θυμάστε το περιστατικό. Πριν από τρία χρόνια περίπου, μια ομάδα νεαρών ακτιβιστριών παρεισέφρησε στην παρέλαση της 28ης Οκτωβρίου στο Δήμο Νέας Φιλαδέλφειας-Χαλκηδόνας διακωμωδώντας την παρέλαση με ξεκούρδιστες κινήσεις, σε μίμηση του «ανόητου περίπατου» των Μόντι Πάϊθονς. Σε ανακοίνωσή τους οι ακτιβίστριες έγραψαν: «Τι κοινό μπορεί να’χει ο μιλιταρισμός με την ελευθερία; Τι σχέση μπορεί να’χει η υπεράσπιση της ελευθερίας ενός λαού με τον πατριωτισμό που διδασκόμαστε από μικρά παιδιά; Στα σχολεία, στις παρελάσεις, παντού».
Αναρωτιέμαι αν με φόντο τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, θα έκαναν το ίδιο. Το σίγουρο είναι ότι η παρωδία τους διαβάζεται πολύ διαφορετικά σήμερα. Αντιδιέστειλαν τη συμβατική έννοια της πατρίδας με την εναλλακτική έννοια της πατρίδας-ως-ελευθερία: «Εμείς ήρθαμε από άλλες πατρίδες. τις πατρίδες των περιττών, των απρόβλεπτων, των ζωντανών. Εις οιωνός άριστος αμύνεσθαι περί ελευθερίας, λοιπόν».
Δεν φάνηκε να προβληματίζονται με την αντίφαση του συλλογισμού τους: η άμυνα της ελευθερίας δεν παύει να είναι άμυνα – σε ακραίες περιπτώσεις, στρατιωτική. Για να έχω την ελευθερία μου πρέπει να μπορώ να την υπερασπίσω όταν αυτή απειληθεί, άρα πρέπει να διαθέτω ισχύ. Αν είχαν αμφιβολίες, τις διαλύει σήμερα η βάρβαρη ρωσική εισβολή και η γενναία αντίσταση των Ουκρανών. Η πατρίδα σε τέτοιες οριακές στιγμές δεν είναι σχολική ιστορία, ούτε αφηρημένη έννοια, αλλά βιωμένη πραγματικότητα. Στη βία του εισβολέα πρέπει να μπορώ να αντισταθώ – με όπλα, πώς αλλιώς;
Τα παιδιά των καλοζωισμένων κοινωνιών της Δύσης θεωρούν την ειρήνη αυτονόητη, γι αυτό και τα ενδιαφέρει η ατομική ελευθερία, κυρίως νοούμενη ως μέγιστη ελευθερία ατομικών επιλογών. Εκλαμβάνουν την καλλιέργεια του εθνικού φρονήματος και τον πειθαρχημένο βηματισμό της παρέλασης ως «μιλιταρισμό». Δυσκολεύονται να φανταστούν περιπτώσεις υπο τις οποίες θα χρειαστεί εμπράκτως, δηλαδή στρατιωτικώς, να υπερασπισθούν την πατρίδα. Παρακάμπτουν στη συνείδησή τους το γεγονός ότι η ατομική ελευθερία θεσμίζεται ως τέτοια στο εσωτερικό μια συλλογικότητας – της πατρίδας. Αν δεν υπάρχει η πατρίδα μου ως πολιτική κοινότητα ελευθερίας, δεν μπορώ να είμαι ελεύθερος ως άτομο. Η ελεύθερη πατρίδα έχει υπαρξιακή προτεραιότητα. Υπάρχω ελεύθερος στο μέτρο που υπάρχει.
Οι αγωνιστές του 1821, οι στρατιώτες του Αλβανικού Έπους και της Εθνικής Αντίστασης, τα παιδιά της ΕΟΚΑ τα γνώριζαν αυτά ενστικτωδώς. Οι Ουκρανοί σήμερα ψέλνουν τον εθνικό τους ύμνο και ρίχνονται στη μάχη για να υπερασπίσουν τη συλλογική ελευθερία τους – τη δημοκρατική πολιτεία τους. Στο ερώτημα δυτικού δημοσιογράφου γιατί σπεύδει να καταταγεί, ένας ένοπλος πολίτης έδειξε να εκπλήσσεται: «Είναι η πατρίδα μου. Αν όχι εγώ, ποιος;». Η γενναία Ουκρανία όχι μόνο μας συγκινεί αλλά μας υπενθυμίζει τα ουσιώδη.
*Ο κ. Χαρίδημος Τσούκας (www.htsoukas.com) είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κύπρου και ερευνητής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Warwick