Τι απαντά η Ευρώπη σε ένα 16χρονο παιδί που κρατείται στις φυλακές της Λιβύης, ξυλοκοπείται καθημερινά με ξύλινα ραβδιά, αναγκάζεται να δουλεύει επειδή δεν μπορεί να πληρώσει για την ελευθερία του και ρισκάρει τη ζωή του διασχίζοντας τη Μεσόγειο με ξεχαρβαλωμένες βάρκες; Τι απαντά σε μια νεαρή γυναίκα που δραπετεύει από μία φυλακή στην Τουρκία όπου εξαναγκαζόταν σε πορνεία και καθημερινούς βιασμούς;
Στέρηση δικαιωμάτων, φυλακές, περιφράξεις και τείχη, εξελιγμένα συστήματα επιτήρησης και ηχητικές βόμβες, επιβολή παράνομων πολιτικών πέρα από τα ευρωπαϊκά σύνορα και καταστολή της αναγκαίας ανθρωπιστικής βοήθειας. Αυτή είναι η απάντηση της Ευρώπης.
Τα θύματα ακραίας βίας γίνονται ξανά και συστηματικά θύματα θεσμικής βίας.
Στα τέλη του 2021, ο αριθμός των προσφύγων παγκοσμίως ξεπέρασε τα 82 εκατομμύρια, ο υψηλότερος αριθμός με βάση τα καταγεγραμμένα δεδομένα. Ενώ ο κόσμος μας κατακλύζεται από συγκρούσεις, πανδημία, φτώχεια, περιβαλλοντική κρίση και ασθένειες, οι ηγέτες της ΕΕ εξακολουθούν να μην αναγνωρίζουν την αποτυχία των μεταναστευτικών τους πολιτικών και των καταστροφικών συμφωνιών τους.
Αν δεν είναι η ηθική, η πυξίδα που θα μας οδηγήσει να κατανοήσουμε όσους βρίσκονται σε ανάγκη σε αυτό τον πλανήτη, τότε ας είναι η λογική.
Όταν η Ιταλία αποχώρησε από τις επιχειρήσεις διάσωσης, επεδίωξε να διευκολύνει τη λιβυκή ακτοφυλακή στην βίαιη επιστροφή των μεταναστών πίσω στη Λιβύη. Από την έναρξή του το 2017 το Μνημόνιο Ιταλίας-Λιβύης – πολύ λιγότερο εξελιγμένο από τον προάγγελό του, τη συμφωνία ΕΕ-Τουρκίας – προέβλεπε τεχνική και υλική υποστήριξη, αλλά προχώρησε κι ένα βήμα παραπέρα, καθιστώντας τη Μεσόγειο Θάλασσα το επίκεντρο της επιτήρησης και της στρατιωτικοποίησης.
Σχεδόν 700 εκατομμύρια ευρώ χορηγήθηκαν στη Λιβύη μέσω του Ευρωπαϊκού Μέσου Γειτονίας και του Καταπιστευματικού Ταμείου Έκτακτης Ανάγκης για την Αφρική έως το 2020. Ομοίως, η ΕΕ έχει δεσμευθεί για επιπλέον 3 δισεκατομμύρια ευρώ στην Τουρκία από το 2021 και μετά. Τα κράτη μέλη της ΕΕ έχουν προσφέρει σχεδόν 1 δισεκατομμύριο ευρώ στην Frontex, για να παρακολουθεί εκατοντάδες άνδρες, γυναίκες και παιδιά να πνίγονται κάθε χρόνο στη Μεσόγειο, να επιστρέφουν βίαια σε μια χώρα όπου θα υποβάλλονται σε εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, να απάγονται στην ξηρά και να παρασύρονται στη θάλασσα στο Ανατολικό Αιγαίο, να ξυλοκοπούνται, να πνίγονται και να απωθούνται στα βαλκανικά κράτη.
Η Ελλάδα έχει επωφεληθεί με περισσότερα από 3 δισεκατομμύρια ευρώ ως στήριξη από την ΕΕ από το 2015. Ωστόσο το 2021 η ελληνική κυβέρνηση αποφάσισε να μειώσει έως και 30% τις δαπάνες για προγράμματα στέγασης για τους αιτούντες άσυλο και ταυτόχρονα να σταματήσει την οικονομική βοήθεια και να αρνηθεί την επισιτιστική στήριξη σε αναγνωρισμένους πρόσφυγες, ενώ και οι απορριφθέντες αιτούντες άσυλο οδηγήθηκαν σε κρίση στέρησης τροφίμων. Παρά τη χρηματοδότηση! Να σημειωθεί ότι περισσότεροι από 800 άνθρωποι έχουν χάσει τη ζωή τους στην προσπάθειά τους να φτάσουν στην Ελλάδα από το 2016.
Για τους δράστες της βίας κατά των μεταναστών, των προσφύγων και των αιτούντων άσυλο, τα θεσμικά όργανα της ΕΕ έχουν επισφραγίσει την ατιμωρησία, είτε αφήνοντας τη δουλειά σε ένα δικαστικό σύστημα που υστερεί στη διασφάλιση των θεμελιωδών δικαιωμάτων, είτε στρέφοντας το δάχτυλο στα κράτη μέλη που με τη σειρά τους ποινικοποιούν την ανθρωπιστική δράση, μέσω διοικητικών και άλλων εμποδίων, ώστε να μειωθούν όσοι είναι μάρτυρες ή μιλούν ανοιχτά για αυτά τα εγκλήματα από τα οποία υποφέρουν οι άνθρωποι.
Η μετεγκατάσταση, τα ασφαλή περάσματα και οι ανθρωπιστικοί διάδρομοι έχουν γίνει διαπραγματευτικά χαρτιά των κρατών μελών της ΕΕ με αντάλλαγμα να κρατήσουν τους μετανάστες – κυρίως από την υποσαχάρια και Βόρεια Αφρική, τη Μέση Ανατολή και την Ασία – εκτός Ευρώπης. Ένα καθεστώς φυλετικών συνόρων με στόχο τον κατευνασμό των πιο ξενοφοβικών στοιχείων στις ευρωπαϊκές κοινωνίες.
Η Ευρώπη σήμερα επανεφευρίσκει κρίσεις χρησιμοποιώντας την «εργαλειοποίηση της μετανάστευσης» ως πρόσχημα για να καταργήσει ό,τι απέμεινε από το καθεστώς προστασίας που τέθηκε σε εφαρμογή μετά από τις πιο επαίσχυντες στιγμές της ευρωπαϊκής ιστορίας.
Οι Ευρωπαίοι ηγέτες που αποκλίνουν όλο και περισσότερο από την κοινή λογική, αναπαράγουν και θεσμοθετούν ασυνήθιστες πολιτικές μέσω συμφωνιών, όπως αυτές μεταξύ ΕΕ-Τουρκίας, Μάλτας, Ιταλίας και Λιβύης, Μαρόκου και Ισπανίας.
Υπάρχει μια ηθελημένη άρνηση αναγνώρισης του αντίκτυπου αυτών των πολιτικών στην ψυχική και σωματική υγεία των προσφύγων, των επιπτώσεων στις τοπικές κοινότητες, του διαχωρισμού των πληθυσμών και μία πλήρης εξαφάνιση της ευθύνης για προστασία.
Αλήθεια, τι θα γινόταν αν οι Ευρωπαίοι έπρεπε να γίνουν μαζικά πρόσφυγες;
Καθώς τα θεμελιώδη δικαιώματα καταπατώνται και ο κίνδυνος απώλειας ανθρώπινων ζωών γίνεται καθημερινή πρακτική στα εξωτερικά σύνορα της ΕΕ, η ευρωπαϊκή ιστορία επαναλαμβάνεται όχι ως φάρσα αυτή τη φορά αλλά ως άλλη μια ανθρώπινη τραγωδία.
Οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα θα συνεχίσουμε να ανακουφίζουμε μέρος του ανθρώπινου πόνου, να επουλώνουμε τις πληγές που προκαλούνται από αυτές τις πολιτικές, να αποτρέπουμε την ανθρώπινη απώλεια κατά μήκος των πιο θανατηφόρων διαδρομών και να αποκαθιστούμε μέρος της αξιοπρέπειας και της βοήθειας που στερούνται οι άνθρωποι. Αλλά στο τέλος της ημέρας δεν μπορούμε να θεραπεύσουμε τις άρρωστες πολιτικές. Μέχρι να διαλυθεί πλήρως αυτή η παράλογη διαχείριση της ασφάλειας των συνόρων, χιλιάδες άνθρωποι θα παγιδεύονται σε έναν φαύλο κύκλο θανάτου, βασανιστηρίων και βίας.
Αν δεν επικρατήσει η συλλογική συνείδηση, ας επικρατήσει τουλάχιστον η συλλογική λογική.
*Χριστίνα Ψαρρά, Γενική Διευθύντρια του ελληνικού τμήματος των Γιατρών Χωρίς Σύνορα
*Λίζα Παπαδημητρίου, Υπεύθυνη Συνηγορίας των Γιατρών Χωρίς Σύνορα για την Μεσόγειο