Ποιοι είναι οι νέοι; Τι θέλουν; Ποια είναι τα βασικά τους προβλήματα; Τι πρέπει να κάνουμε εμείς για να λυθούν; Αυτά είναι κρίσιμα ερωτήματα τα οποία απασχολούν ολόκληρη την κοινωνία και κυρίως όσους και όσες από εμάς φτάσαμε πια αρκετά μακριά από εκείνες τις ηλικίες ώστε να μας φαντάζουν κάπως εξωτικές, σαν κάτι το εντελώς διαφορετικό, αλλόκοτο κι ακατανόητο. Θέλω να πω, έχετε δοκιμάσει να χρησιμοποιήσετε το TikTok; Τι προβλήματα άραγε να αντιμετωπίζει ένα είδος ζωής τόσο διαφορετικό από εμάς που το καταλαβαίνει; Σε όλες τις έρευνες τεκμηριώνεται ότι οι Ελληνες νέοι και οι Ελληνίδες νέες (και κυρίως οι ηλικίες πριν από τα 30) ενημερώνονται αλλιώς, διαβάζουν άλλα πράγματα, ενδιαφέρονται για λίγο διαφορετικά θέματα και, κυρίως, απαντούν κατά κανόνα πιο φιλελεύθερα και πιο προοδευτικά από ό,τι οι μεγαλύτεροι σε πολλές περιπτώσεις.
Ωστόσο, έχοντας πια δουλέψει σε τέτοιες έρευνες εδώ και αρκετά χρόνια, μου έχει γίνει εμφανές κάτι ενδιαφέρον: πάντα συνέβαινε το ίδιο. Σε όλες τις έρευνες των τελευταίων δεκαετιών, οι νέοι απαντούσαν πιο «προοδευτικά» από ό,τι οι μεγαλύτεροι. Πράγμα που ακούγεται φυσιολογικό αλλά, αν το καλοσκεφτεί κανείς, υποδεικνύει ένα ενδιαφέρον και έντονο φαινόμενο: το ότι οι νέοι που απαντούσαν προοδευτικά και ευαισθητοποιημένα πριν από δεκαπέντε χρόνια, σήμερα, που δεν είναι πια στην κατηγορία «νέοι», απαντούν λιγότερο προοδευτικά κι ευαισθητοποιημένα. Ετσι γίνεται. Η νεότητα δεν είναι μια μόνιμη δημογραφική κατάσταση. Οι ερωτηθέντες μεγαλώνουν, αλλάζουν ηλικιακή κατηγορία. Και από ό,τι φαίνεται, αλλάζουν και απόψεις.
Οπωσδήποτε, κατά τη διάρκεια της ωρίμανσης ενός ατόμου κάποια από τα σημάδια (και τα τραύματα) της νεότητας παραμένουν. Επιρροές υπάρχουν. Οι εμπειρίες και οι καταστάσεις την εποχή που διαμορφώνουμε προσωπικότητα και αρχίζουμε να αντιλαμβανόμαστε –και να αντιμετωπίζουμε– τον κόσμο, μοιραία έχουν συνέπειες. Σε λίγες ημέρες θα δημοσιευτούν τα αποτελέσματα της φετινής έρευνας «Τι πιστεύουν οι Ελληνες», και σε αυτήν αποτυπώνεται μια ηλικιακή ομάδα ως πιο «ευρωσκεπτικιστική» από τις άλλες, και μάλιστα με διαφορά. Είναι οι 25-39. Οι άνθρωποι που ήταν έφηβοι ή πολύ νέοι στην αρχή της εποχής των μνημονίων.
Ωστόσο, η επιρροή των ιδεών και των στάσεων «της νεότητας» στη δική μας χώρα φαίνεται ότι δεν διαρκεί για πολύ. Το «χάσμα γενεών», που σε πολλές άλλες κοινωνίες αποτελεί κινητήρια δύναμη για την πρόοδο, εδώ απλώς δεν υπάρχει ή, αν υπάρχει, σταδιακά με τον καιρό σβήνει. Αυτό τεκμηριώνεται και από κάτι άλλο: Αν η προοδευτικότητα των Ελλήνων νέων επιβίωνε σε κάποιο βαθμό καθώς αυτοί μεγαλώνουν, τότε θα βλέπαμε σε βάθος δεκαετιών ολόκληρη την κοινωνία να προχωρεί σταδιακά προς προοδευτικότερες ιδέες και αξίες. Αυτό όμως δεν φαίνεται να συμβαίνει. Ισα ίσα, στην ανάλυση που έχουν κάνει κοινωνικοί επιστήμονες σε διεθνείς έρευνες αξιών όπως το World Values Survey και το European Values Survey τα τελευταία 25 χρόνια, φαίνεται πως με την πάροδο του χρόνου η ελληνική κοινωνία (αντίθετα με πολλές άλλες) μένει στάσιμη – ίσως και να κάνει και μικρά βήματα προς τα πίσω. Ολη αυτή η προοδευτικότητα της νεολαίας χάνεται, εξατμίζεται όταν η νεολαία παύει να είναι και τόσο νεολαία. Και τι γίνεται τότε; Γίνονται εμείς.