Στην… παρανομία πέρασαν εδώ και λίγες ημέρες τα πλαστικά καλαμάκια, καθώς έληξε και η προθεσμία που είχε δοθεί στα καταστήματα για την εξάντληση του στοκ. Μια βόλτα όμως στα καταστήματα και στα καφέ αρκεί για να διαπιστώσει κανείς την πραγματικότητα. Οπως συνέβη και με τις πλαστικές σακούλες, η εφαρμογή του μέτρου γίνεται με δύο μέτρα και δύο σταθμά, με τις μεγάλες αλυσίδες καταστημάτων να πειθαρχούν και την υπόλοιπη αγορά να συνεχίζει ακάθεκτη.
Προφανώς τα πλαστικά καλαμάκια δεν είναι το μεγαλύτερο περιβαλλοντικό πρόβλημα της χώρας. Ομως η αδυναμία «αστυνόμευσης» μιας τόσο απλής απαγόρευσης είναι ενδεικτική της αδυναμίας εφαρμογής της κοινοτικής νομοθεσίας για τον περιορισμό των πλαστικών μιας χρήσης. Και το πρόβλημα δεν εξαντλείται εκεί: πολλά από τα σημαντικά μέτρα που προβλέφθηκαν το 2020 και το 2021 για τον περιορισμό της «πλαστικής ρύπανσης» δεν έχουν ακόμα προχωρήσει. Ανάμεσα σε αυτά, η δημιουργία του συστήματος επιστροφής-εγγύησης φιαλών (drs), η δημιουργία συστήματος ή/και υποδομών για τα αποτσίγαρα (που λόγω των μικροπλαστικών που περιέχουν, τα φίλτρα τους συγκαταλέγονται στα πλαστικά μιας χρήσης), για τα αλιευτικά εργαλεία (λ.χ. δίχτυα), η δημιουργία δικτύου βρυσών κοινόχρηστου νερού στους δήμους για τη μείωση των εμφιαλωμένων. Το αρμόδιο υπουργείο Περιβάλλοντος επιρρίπτει την ευθύνη στον Ελληνικό Οργανισμό Ανακύκλωσης (ΕΟΑΝ), που με τη σειρά του επικαλείται την συνεχιζόμενη υποστελέχωσή του. Ομως τι σκεφτόταν ο νομοθέτης, όταν μόλις πριν από 1-2 έτη ανέθετε κομβικό ρόλο για την εφαρμογή της οδηγίας για τα πλαστικά σε μια υποστελεχωμένη υπηρεσία;
Ας ξεκινήσουμε από τα καλαμάκια. Βάσει της κοινοτικής νομοθεσίας (ενσωματώθηκε με τον Ν. 4736/20) η πώλησή τους απαγορεύτηκε από τις 3 Ιουλίου 2021, ενώ δόθηκε διάστημα 10 μηνών (έως τις 3 Μαΐου 2022) για να διαθέσουν οι επιχειρήσεις όλο το στοκ που είχαν στη διάθεσή τους. Επομένως, η διάθεση ή πώλησή τους είναι εδώ και λίγες ημέρες παράνομη.
Επιπλέον, τα καταστήματα μαζικής εστίασης, που διαθέτουν ποτά, ροφήματα ή φαγητό σε συσκευασίες από πλαστικό μιας χρήσης (λ.χ. ποτήρια, δοχεία) πρέπει από τον περασμένο Ιανουάριο να χρεώνουν στον πελάτη περιβαλλοντικό τέλος (0,05 ανά τεμάχιο). Περαιτέρω, πρέπει να διαθέτουν προς πώληση τουλάχιστον 30 τεμάχια επαναχρησιμοποιούμενων προϊόντων σε εμφανές σημείο, καθώς και πινακίδες που να ενημερώνουν για τη χαμηλότερη τιμολόγηση του προϊόντος αν αγοραστεί με δοχείο του πελάτη, κάτι που σπάνια κανείς συναντά.
«Δεν έχουμε άτομα»
Βάσει της νομοθεσίας, η ευθύνη των ελέγχων για την εφαρμογή της νομοθεσίας ανήκει στον Ελληνικό Οργανισμό Ανακύκλωσης (ΕΟΑΝ). «Δυστυχώς ο ΕΟΑΝ παραμένει εξαιρετικά υποστελεχωμένος. Στην αρμόδια διεύθυνση ελέγχων αυτή τη στιγμή υπηρετούν μόλις δύο άτομα. Αν δεν βρεθούν άλλες λύσεις, μέχρι να προχωρήσει η στελέχωση του οργανισμού, έλεγχοι δεν μπορούν να γίνουν», παραδέχεται ο πρόεδρός του Νίκος Χιωτάκης. Ο οργανισμός περιμένει μέσα στο επόμενο διάστημα τη «μεταφορά» 15 υπαλλήλων από άλλες υπηρεσίες του Δημοσίου, δεν πρόκειται όμως να διατεθούν όλοι για ελέγχους.
Πριν από λίγες μέρες απαγορεύτηκε οριστικά να πωλούνται ή να διατίθενται πλαστικά καλαμάκια.
Ενα δεύτερο ζήτημα αφορά την αργή εξειδίκευση της νομοθεσίας. Οπως όλοι οι νόμοι, έτσι και ο φιλόδοξος 4736/20 (και ο 4819/21 που τον τροποποίησε) προβλέπει μια σειρά από υπουργικές αποφάσεις, με τις προθεσμίες για την έκδοσή τους να έχουν παρέλθει. Πιο συγκεκριμένα, έως τις 3 Ιανουαρίου 2022 έπρεπε:
• Να είχαν εξειδικευτεί οι προδιαγραφές για τη δημιουργία συστήματος συλλογής, μεταφοράς και επεξεργασίας των «καπνικών προϊόντων» (σ.σ. κυρίως τα αποτσίγαρα). Το σύστημα αυτό θα οργανωθεί και θα χρηματοδοτηθεί από τις εταιρείες που παράγουν τα προϊόντα.
• Να είχαν οριστεί οι προδιαγραφές για τη δημιουργία χωριστού συστήματος για τα απόβλητα πλαστικών αλιευτικών εργαλείων (λ.χ. δίχτυα, παραγάδια κ.ο.κ.) και να καθοριστεί σύστημα παροχής κινήτρων στους αλιείς για την επιστροφή τους. Σήμερα υπάρχει ένα τέτοιο σύστημα συλλογής όχι μόνο αλιευτικών εργαλείων αλλά γενικά θαλάσσιων απορριμμάτων, το οποίο δημιούργησε η μη κυβερνητική οργάνωση Aegean Rebreath και τελεί υπό την αιγίδα του υπουργείου. Ομως, η όποια πρωτοβουλία της κοινωνίας των πολιτών δεν μπορεί να υποκαταστήσει (ούτε αναιρεί) την υποχρέωση των εταιρειών που εισάγουν ή παράγουν τέτοια εργαλεία να χρηματοδοτήσουν και να οργανώσουν το δικό τους σύστημα σε όλη τη χώρα.
Επίσης, έως το τέλος του 2022 πρέπει το υπουργείο Περιβάλλοντος να υποδείξει τον τρόπο που θα οργανωθεί το σύστημα επιστροφής-εγγύησης φιαλών, ένα σύστημα ιδιαίτερα πολύπλοκο για το οποίο ο ρυθμιστικός ρόλος του κράτους είναι κομβικός. Πρόκειται για τη δημιουργία υποδομής ώστε οι καταναλωτές να επιστρέφουν σε καταστήματα λιανικής άδειες φιάλες και να παίρνουν ένα χρηματικό αντίτιμο ως επιστροφή (όπως συνέβαινε παλαιότερα με γυάλινα μπουκάλια μπίρας και αναψυκτικών).
Αρμόδιο για την εξειδίκευση όλων των προδιαγραφών είναι το υπουργείο Περιβάλλοντος, έπειτα από εισηγήσεις του ΕΟΑΝ, οι οποίες δεν έχουν ακόμα κατατεθεί. «Εχουμε ολοκληρώσει τη μελέτη για το σύστημα επιστροφής εγγύησης και την έχουμε καταθέσει στον υπουργό Περιβάλλοντος. Είναι σχεδόν έτοιμη μελέτη για τα πλαστικά θερμοκηπίων, ενώ πρόκειται να ανατεθούν μελέτες για τα καπνικά απορρίμματα, στα στρώματα και τα κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα», λέει ο κ. Χιωτάκης. «Εκτιμώ ότι σε τρεις μήνες θα τις έχουμε αναθέσει ή ολοκληρώσει όλες».
Επιπλέον, εκκρεμεί και μια απόφαση από το υπουργείο Εσωτερικών, που αφορά τις προδιαγραφές για κοινόχρηστες βρύσες. Με βάση τη νομοθεσία, από την 1η Ιουλίου όλοι οι δήμοι που έχουν δίκτυο πόσιμου νερού υποχρεούνται να διαθέτουν κοινόχρηστες βρύσες προς δωρεάν διάθεση πόσιμου νερού σε δημοτικές αθλητικές εγκαταστάσεις και παιδικές χαρές, ενθαρρύνοντας το κοινό να χρησιμοποιεί παγούρια έναντι της αγοράς εμφιαλωμένου νερού. Αν η νομοθεσία δεν ολοκληρωθεί, οι δήμοι δεν μπορούν να προχωρήσουν.
«Η νομοθεσία για τα πλαστικά έχει τεράστια σημασία για την Ελλάδα, τόσο για την προστασία του περιβάλλοντος, όσο και για την ποιότητα του τουριστικού μας προϊόντος», εκτιμά ο Γιώργος Ηλιόπουλος, πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων. «Αναγνωρίζω ότι η νέα νομοθεσία είναι πολύ απαιτητική. Αυτό όμως δεν αναιρεί την αργή πορεία υλοποίησή της, η οποία μας δημιουργεί ανησυχία για το κατά πόσον οι αρμόδιοι φορείς και ειδικά ο ΕΟΑΝ είναι σε θέση να διαδραματίσουν τον ρόλο που πρέπει. Δεν αρκεί να θεσπίζουμε μέτρα, αλλά πρέπει να φροντίζουμε για την οργάνωση, τη στελέχωση και τον συντονισμό των δημόσιων φορέων που θα επιφορτιστούν με την εφαρμογή τους. Οσο για τον πόρο που θα συλλεχθεί από τις συσκευασίες μιας χρήσης, προτείνουμε να διατεθεί σε συλλόγους ή περιβαλλοντικές οργανώσεις για τη βιωματική ενημέρωση των πολιτών σε τοπικό επίπεδο».
Μέχρι το φθινόπωρο οι αποφάσεις
«Είμαστε σε συνεννόηση με τον ΕΟΑΝ προκειμένου να προετοιμάσουμε τις εφαρμοστικές αποφάσεις για τα πλαστικά μιας χρήσης», λέει ο Πέτρος Βαρελίδης, γενικός γραμματέας Φυσικού Περιβάλλοντος και Υδάτων. «Προτεραιότητα έχει δοθεί στις αποφάσεις για τα καπνικά προϊόντα και για το σύστημα επιστροφής εγγύησης. Υπήρξε πράγματι καθυστέρηση στις αναθέσεις μελετών λόγω καθυστέρησης της έγκρισης προϋπολογισμού του ΕΟΑΝ. Ωστόσο, εκτιμούμε ότι μέχρι το φθινόπωρο θα έχουν ετοιμασθεί όλες οι υπουργικές αποφάσεις. Για τη διευκόλυνση των ελέγχων της εφαρμογής του νόμου σε συνεργασία με τη Γενική Γραμματεία Εμπορίου και Προστασίας Καταναλωτή και τη Γενική Γραμματεία Συντονισμού της κυβέρνησης έχουμε ετοιμάσει νομοθετικές ρυθμίσεις προκειμένου οι έλεγχοι να πραγματοποιούνται από τη Διυπουργική Μονάδα Ελέγχου Αγοράς, η οποία ελέγχει τα σημεία λιανικής πώλησης. Ηδη πραγματοποιούνται έλεγχοι από το ΥΠΕΝ για την εφαρμογή του νόμου και έχει βρεθεί μονάδα στην Κρήτη, η οποία παρήγε παρανόμως πλαστικά καλαμάκια».