«Υποσχέθηκα στους γονείς ότι θα προσπαθήσω να διατηρήσω ζωντανά τα χαμόγελα των παιδιών κάτω από τις μάσκες και ήρθε η ώρα να δω αν τελικά εκπλήρωσα αυτή την υπόσχεση», λέει ο Μάριος Μάζαρης, εκπαιδευτικός σε δημοτικό σχολείο. Καθώς «πέφτουν οι μάσκες», η «Κ» φιλοξενεί έξι μαρτυρίες για τη σημασία της σημερινής ημέρας και δέκα «εξομολογήσεις» συντακτών της «Κ» που «Από σήμερα θα…».
ΜΑΡΙΟΣ ΜΑΖΑΡΗΣ*
Τα παιδιά δεν αγαπούντις μάσκες
Τα τελευταία δύο χρόνια ζήσαμε τόσο πολλά· μάθημα στην τάξη και μάθημα στο σπίτι, μάσκες μεγάλες, μικρές, διπλές και τρίδιπλες. Κύριε, μου έπεσε, κύριε την έχασα, κύριε δεν τη φοράει ο διπλανός μου καλά! Οι μάσκες έγιναν το πρώτο θέμα συζήτησης στις τάξεις –πολλές φορές και τσακωμών– και τα παιδιά συμμετείχαν σε μια μεγάλη περίοδο που θύμιζε Απόκριες, χωρίς όμως τη διασκέδασή τους. Δεν θα ξεχάσω ποτέ την πρώτη συνάντηση που είχα τον Σεπτέμβρη του ’20 με τους γονείς των μαθητών και μαθητριών της Α΄ τάξης, που έπρεπε να τους πείσω να με εμπιστευτούν, να εμπιστευτούν έναν άγνωστό τους, ότι θα κάνω ό,τι μπορώ για να μη νιώσουν τα παιδιά δυσφορία με την πολύωρη χρήση της μάσκας στις τάξεις, στα διαλείμματα, ότι θα είμαι δίπλα τους να βοηθήσω να αγαπήσουν το σχολείο, μέσα σ’ αυτές τις συνθήκες που δεν βοηθούσαν να αγαπήσεις και πολλά. Τα παιδιά έμαθαν να γράφουν μέσα από τηλεμαθήματα ή έστω κάτι που θύμιζε μάθημα, να διαβάζουν μέσα από μικρόφωνα, να μετρούν μέσα από οθόνες. Το μόνο θετικό που έβλεπαν στην παραμονή στο σπίτι τούς μήνες που μέναμε, ήταν που δεν φορούσαν μάσκες. Γιατί τα παιδιά δεν αγαπούν τις μάσκες, αγαπούν να είναι ο εαυτός τους ή θέλουν να τους αγαπούν οι άλλοι για αυτό που είναι. Περάσαμε τόσα πολλά αυτά τα δύο χρόνια, που τα μονίμως ανοιχτά παράθυρα στην τάξη χειμώνα – καλοκαίρι ήταν μια λεπτομέρεια μονάχα. Στερηθήκαμε εκδρομές, γιορτές, αγγίγματα, όλα όσα στερήθηκαν όλοι δηλαδή. Και όσο και να προσπάθησα να τηρήσω την υπόσχεσή μου στους γονείς των παιδιών, δεν είχα καταφέρει το αυτονόητο: να συστηθούμε όπως κάνει μια ομάδα παιδιών με τον δάσκαλό της, με το να κοιταζόμαστε στα μάτια και να χαμογελάμε. Οσο κι αν μάθαμε να αποκρυπτογραφούμε τα βλέμματα ο ένας του άλλου, το χαμόγελο είναι αναπόσπαστο μέρος μιας υγιούς ομάδας. Χαίρομαι που έστω και τώρα, λίγες μέρες πριν αποχαιρετήσω τα παιδιά κι εκείνα εμένα, θα χαρούμε τα χαμόγελα ο ένας του άλλου. Προσπάθησα να τα διατηρήσω ζωντανά κάτω από τις μάσκες και ήρθε η ώρα να δω αν τελικά εκπλήρωσα αυτή την υπόσχεση.
* Ο Μάριος Μάζαρης είναι εκπαιδευτικός πρωτοβάθμιας.
ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΟΥΜΕΝΤΑΚΗΣ*
Μετά το σκοτάδιέρχεταιπερισσότερο φως
Η παύση της υποχρεωτικότητας του μέτρου της μάσκας συμπίπτει για εμάς στην Εθνική Λυρική Σκηνή με την επιστροφή της όπερας στο Ηρώδειο έπειτα από τρία ολόκληρα χρόνια. Οταν στα τέλη του 2019 ξεκινήσαμε να κατασκευάζουμε τα σκηνικά του «Ριγολέττου» για το Ηρώδειο, τίποτα δεν προμήνυε αυτό που θα ακολουθούσε. Τελικά η παραγωγή σε σκηνοθεσία της Κατερίνας Ευαγγελάτου, η οποία λόγω της πανδημίας δεν παρουσιάστηκε ούτε το 2020 που ήταν προγραμματισμένο, ούτε το 2021, κάνει αύριο την κυριολεκτικά πολυαναμενόμενη πρεμιέρα της, σε ένα κατάμεστο Ηρώδειο.
Βλέποντας την προσμονή των καλλιτεχνών και του συνόλου του προσωπικού της ΕΛΣ για αυτό το ραντεβού, αλλά και την ακόμα μεγαλύτερη επιθυμία του κοινού να δει ξανά όπερα στο Ηρώδειο, μπορούμε να συνειδητοποιήσουμε πόσα πράγματα μας έλειψαν και πόσο έτοιμοι είμαστε να ζήσουμε ξανά.
Αν και τη σεζόν που μας πέρασε, η λειτουργία μας είχε πλησιάσει αρκετά κοντά στην κανονικότητα, με πληρότητα στο 100%, εντούτοις τώρα που «πέφτουν οι μάσκες» και χαλαρώνουν περαιτέρω οι περιορισμοί αισθανόμαστε ότι έφθασε η ώρα να κοιτάξουμε τους θεατές μας στα μάτια και να δούμε ξανά το πρόσωπό τους. Η τέχνη έχει ανάγκη την επικοινωνία για να ανθήσει. Θυμάμαι τη θλίψη στα μάτια των πρωταγωνιστών μας που τραγουδούσαν σε αίθουσες χωρίς κοινό (όταν μαγνητοσκοπούσαμε τις παραγωγές μας) ή ακόμα και σε αίθουσες γεμάτες με θεατές με μάσκες, και σκέφτομαι τη χαρά που θα έχουμε όλοι μας αύριο σε ένα Ηρώδειο που θα έχει κάτι από τη χαρά και την ευφορία αυτής της διαχρονικής αθηναϊκής συνήθειας: να βρισκόμαστε όλοι μαζί στην αρχή κάθε καλοκαιριού κάτω από την Ακρόπολη για να ανοίξουμε το Φεστιβάλ Αθηνών με μια παράσταση όπερας. Είμαι πολύ αισιόδοξος ότι μετά το σκοτάδι που ζήσαμε έρχεται περισσότερο φως. Υστερα από αυτή την τεράστια παύση, είμαστε έτοιμοι να περάσουμε σε μια νέα πράξη της ζωής μας με λιγότερο δράμα και περισσότερη εξωστρέφεια.
Ομως, καλό είναι να θυμόμαστε ότι ο κίνδυνος των μολύνσεων και των επαναλοιμώξεων από την COVID-19 δεν έχει εξαφανιστεί και ως εκ τούτου καλό είναι να έχουμε τη μάσκα πάντα μαζί μας και να τη φοράμε όπου κρίνεται αναγκαίο λόγω συνωστισμού ή έλλειψης καλού εξαερισμού.
Θέλουμε όλοι να ζήσουμε ξανά τη «ζωή με πρόσωπο» και την ξεγνοιασιά με φίλους, οικογένεια και αγαπημένους μας, αλλά παράλληλα πρέπει να προστατεύουμε τους πιο αδύναμους και ευπαθείς, ενθυμούμενοι πάντα την ευθύνη που έχουμε απέναντι στο κοινωνικό σύνολο.
Χαίρομαι που έστω και τώρα, λίγες μέρες πριν αποχαιρετήσω τα παιδιά κι εκείνα εμένα, θα χαρούμε τα χαμόγελα ο ένας του άλλου.
* Ο Γιώργος Κουμεντάκης είναι καλλιτεχνικός διευθυντής Εθνικής Λυρικής Σκηνής.
ΙΣΜΗΝΗ ΠΟΛΙΤΗ*
Δεν χρειάζεταιπια να μαντεύωτι μου λένε
Χαίρομαι πολύ που από σήμερα δεν φοράμε πια τις μάσκες. Μπορώ να βλέπω τα πρόσωπα των συνομιλητών μου, τα στόματά τους, μπορώ να συνεννοούμαι μαζί τους. Δεν χρειάζεται πια να μαντεύω τι μου λένε. Ούτε να βγάζω χαρτί και μολύβι και να τους λέω να μου γράφουν αυτό που θέλουν να μου πουν. Ούτε να λέω δυνατά να ακούν οι πάντες γύρω ότι είμαι κωφή και δεν μπορώ να καταλάβω τι μου λένε και ότι πρέπει να κατεβάσουν τη μάσκα για να διαβάσω τι λένε.
Για μένα το ότι πετάμε τις μάσκες είναι πλήρης απελευθέρωση! Βγαίνω από την απομόνωση που είχα μπει λόγω των μασκών. Μπορώ να έχω πλέον απρόσκοπτη επικοινωνία και όχι μόνο. Μπορώ να συμμετέχω επιτέλους σε σεμινάρια, σε διαλέξεις, σε μαθήματα. Ούτε μέσω ζουμ, δηλαδή διαδικτυακά, δεν μπορούσα να συμμετέχω γιατί δυσκολευόμουν απίστευτα πολύ να διαβάζω τα στόματα των συνομιλητών.
Χρειαζόμουν να υπάρχει αυτό που έχουν στο εξωτερικό, το speech to text, δηλαδή ζωντανός υποτιτλισμός. Στην Ελλάδα δεν υπάρχει υποδομή για προσβασιμότητα για τους κωφούς όπως για παράδειγμα το speech to text, ενώ στο εξωτερικό χρησιμοποιείται εδώ και πολλά χρόνια. Τώρα πια θα μπορώ να συμμετέχω διά ζώσης. Ελπίζω δηλαδή. Εξαρτάται από το αν θα μείνει αυτό το νέο μέτρο ή αν θα επανέλθει από τον Σεπτέμβριο.
Αυτά τα χρόνια, αιώνες μου φαίνεται ότι φορούσαμε μάσκες, και είναι τόσο παράξενο το γεγονός ότι θα βλέπω παντού τα πρόσωπα γυμνά. Δεν θα χρειάζεται να προσπαθώ από τα πλαϊνά της μάσκας να καταλαβαίνω τι λένε.
Από τη μια ένιωθα ασφάλεια που φορούσαμε μάσκες, παρόλο που ήμασταν οι περισσότεροι εμβολιασμένοι, διότι έχω τους γονείς μου και θέλω να τους προστατεύσω όσο πιο πολύ μπορώ. Από την άλλη όμως τι ωραία που είναι να μπορώ να μιλάω άνετα με όλους γύρω μου. Εχω πίσω επιτέλους τη ζωή μου και κάνω πάλι ό,τι έκανα και πριν από την πανδημία.
* Η αρχιτέκτων Ισμήνη Πολίτη επικοινωνεί με τον προφορικό λόγο και χειλεανάγνωση.
ΣΩΤΗΡΗΣ ΜΑΝΩΛΟΠΟΥΛΟΣ*
Να εμπιστευθούμε ξανά το πρόσωπό μας στο βλέμμα του άλλου
Τώρα που θα βγάλουμε την μάσκα νιώθουμε παράξενα. Στον βαθμό που αγαπάμε τον εαυτόν μας, θέλουμε σαν έφηβοι να βγούμε στην αγορά να μάς δουν, προσμένοντας το βλέμμα αναγνώρισης και θαυμασμού του άλλου. Αισθανόμαστε βαθιά χαρά όταν ξανα-ενωνόμαστε με τον άλλον που μάς έλλειψε το πρόσωπό του. Προσδοκούμε να αρχίσουμε να εκφράζουμε, στα πρόσωπά μας, και να ανταλλάσσουμε, τα συναισθήματά μας. Μπορεί όμως να φοβηθούμε να βγάλουμε την μάσκα, γιατί πίσω από αυτή προστατεύαμε τόσο καιρό τον εαυτόν μας από το βλέμμα των άλλων. Λογικό είναι. Κανείς μας δεν δείχνει τον αληθινό εαυτόν του γυμνό, πάντα τον παρουσιάζουμε με ένα τρόπο. Μπορεί να κάνουμε σαν τίποτα ποτέ να μη συνέβη. Μπορεί να αισθανθούμε άγχος και συστολή, σαν ξαφνικά να μην είμαστε σπίτι μας. Πότε αισθανόμαστε σπίτι μας; Για τον Winnicott σπίτι μας είναι εκεί από όπου ξεκινάμε. Εκεί επιστρέφουμε και διαρκώς ξεκινάμε μια νέα Οδύσσεια, να βρούμε-δημιουργήσουμε μια ακόμα όψη του αντικειμένου, του άλλου που έχει νόημα για μας προσωπικά. Η ψυχή μας αισθάνεται «σπίτι» της (ενοικεί στο σώμα), είναι ένα πρόσωπο (πρὸς ὄψιν), κάθε φορά που ένα βίωμα αποκτά νέο νόημα καθώς το βλέμμα του άλλου μάς κρατά και μάς αναγνωρίζει. Αλλιώς βιώνουμε αποπροσωποποίηση. Η αποπροσωποποίηση που παρατηρούμε συχνά και σε υγιή άτομα, έχει σχέση με την αποτυχία ενοίκισης του ψυχισμού στο σώμα. Το άτομο δεν έχει φθάσει στην ικανότητα να πει «Εγώ Είμαι», στο στάδιο της προσωποποίησης. Όταν ένα βρέφος θηλάζει, δεν κοιτάζει το στήθος της μητέρας, αλλά το πρόσωπό της. Στα μάτια της βλέπει τον εαυτόν του, δεν βλέπει την μητέρα του. Το πρόσωπό της είναι ένα καθρέφτης, που αντανακλά στο μωρό τον εαυτόν του, λέει ο Winnicott. Όταν το πρόσωπο του άλλου δεν είναι καθρέφτης, τότε κοιτάζουμε αλλά δεν βλέπουμε, δεν έχουμε καμιά συναίσθηση. Συναίσθηση είναι η κατάσταση της ένωσης (συνοχής και συνέχειας) του εαυτού, όπου το άτομο γίνεται υποκείμενο, πρωταγωνιστής των δικών του ψυχικών καταστάσεων που ζει, ενώνοντας παρελθούσες και παρούσες εμπειρίες. Πρόκειται για μια αντίληψη που ανα-στοχάζεται πάνω στον εαυτόν της. Είναι μια αμφίδρομη διαδικασία όπου ο εμπλουτισμός του εαυτού εναλλάσσεται με την ανακάλυψη νοήματος στα ορατά πράγματα. Από το σώμα που μαθαίνει σταδιακά τον εαυτό του, ανα-στοχάζεται και αυτό-αναγνωρίζεται, εκπονείται η ψυχή που το ενοικεί, και διαρκώς συνομιλεί μαζί του. Το βλέμμα των άλλων δίνει νόημα και αξία επικοινωνίας στις αυθόρμητες χειρονομίες του αληθινού εαυτού μας. Σε αυτήν την επικοινωνία θεμελιώνεται το ήθος, ο τρόπος που το σώμα γίνεται το ενδιαίτημα, το σπίτι, όπου ενοικεί η ψυχή μας. Πρέπει να εμπιστευθούμε ξανά το πρόσωπό μας στο βλέμμα του άλλου.
*Ψυχαναλυτής παιδιών, Διδάσκων αναλυτής Ελληνικής Ψυχαναλυτικής Εταιρείας
«Θα ανασάνω ξανά!»
«Η χρήση της μάσκας δυσκόλεψε πάρα πολύ την καθημερινότητά μας. Αν κρυφτεί το πρόσωπο ενός ατόμου, ουσιαστικά “αχρηστεύεται” ένα βασικό κομμάτι της νοηματικής γλώσσας. Φαίνονται μόνο τα μάτια. Οποια πληροφορία υπάρχει κάτω από τη μάσκα δεν προσλαμβάνεται: ένα χαμόγελο, μια γκριμάτσα. Ομως, ό,τι είναι για τους ακούοντες το ηχόχρωμα της φωνής, είναι για τους κωφούς το πρόσωπο και οι εκφράσεις του. Ετσι καταλαβαίνεις αν κάποιος είναι χαρούμενος, στενοχωρημένος ή θυμωμένος. Υπήρχαν, βέβαια, οι διαφανείς μάσκες, τις οποίες κατασκεύασε μια ελληνική εταιρεία, αλλά τα προβλήματα δεν έλειπαν, καθώς αυτές θόλωναν με την αναπνοή», λέει ο Βασίλης Τσουκαλάς, καθηγητής Μαθηματικών στο Ειδικό Γυμνάσιο Λύκειο Κωφών Βαρηκόων Αργυρούπολης – κωφός ο ίδιος. «Ιδιαίτερο πρόβλημα αντιμετωπίσαμε στην τάξη με τους βαρήκοους μαθητές, που δεν γνωρίζουν τη νοηματική αλλά επικοινωνούν μέσω της χειλεανάγνωσης. Αναγκαζόμασταν τους χειμερινούς μήνες να κάνουμε μάθημα με ανοιχτά παράθυρα, μέσα στο κρύο, για να μπορούμε να κατεβάζουμε τις μάσκες…»
«Οταν ξεκίνησε η πανδημία δεν μπορούσα να φανταστώ πόσο η χρήση της μάσκας θα δυσκόλευε τη ζωή μου. Τα άτομα με προβλήματα ακοής αντιμετωπίζουν ούτως ή άλλως εμπόδια στην επικοινωνία στις καθημερινές επαφές τους, από τις πιο απλές (μέσα μαζικής μεταφορές, χώροι εστίασης) μέχρι τις πιο σύνθετες (δημόσιες υπηρεσίες, ιατρικές υπηρεσίες)», προσθέτει η επίσης κωφή Ολγα Δαλέκου, φοιτήτρια στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών του ΕΚΠΑ. «Βάζοντας και τη μάσκα σ’ αυτή την εξίσωση το αποτέλεσμα ήταν σχεδόν εφιαλτικό. Ερχόμουν αντιμέτωπη με απίστευτες καταστάσεις. Προσπαθούσα να εξηγήσω ότι δεν ακούω και ότι δεν μπορούσα να διαβάσω τα χείλη, αφού η μάσκα τα κάλυπτε, με αποτέλεσμα κάποιοι να υψώνουν τη φωνή τους, νομίζοντας ότι αυτό θα έλυνε το πρόβλημα. Και φυσικά υπήρχαν αρκετοί που δεν έδιναν καμία σημασία και με αγνοούσαν. Κυκλοφορούσα με ένα τετράδιο στην τσάντα μου, προκειμένου να επικοινωνώ γραπτά αλλά, και πάλι, συνήθως δεν υπήρχε θετική ανταπόκριση. Συχνά έχανα την υπομονή μου και κατέβαζα τη μάσκα για να με καταλάβουν, αλλά αυτό πυροδοτούσε ακόμα πιο άσχημες αντιδράσεις. Και στο πανεπιστήμιο ήταν δύσκολα τα πράγματα κατά τη διάρκεια των μαθημάτων. Εφτασα στο σημείο να μην θέλω να βγαίνω από το σπίτι… Τώρα νιώθω πως επιτέλους θα “ανασάνω” ξανά!»
Από σήμερα θα…
Από σήμερα θα σταματήσω επιτέλους να κάνω ρυτίδες μπας και αντιληφθεί ο άλλος ότι του χαμογελάω.
ΛΙΝΑ ΓΙΑΝΝΑΡΟΥ
Από σήμερα θα σταματήσω να βάφω έντονα τα μάτια μου. Ανακτώ τα χείλια μου.
ΞΕΝΙΑ ΚΟΥΝΑΛΑΚΗ
Από σήμερα που όλοι θα πετάξουν τη μάσκα στον αέρα, όπως οι τελειόφοιτοι τα καπέλα τους για να σημάνουν την «αποφοίτηση» από τον βραχνά της πανδημίας, εγώ θα συνεχίσω να τη φοράω στις πολυκοσμίες. Η δική μου αποσυμπίεση από τον έλεγχο χρειάζεται ίσως λίγο παραπάνω χρόνο.
ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ ΠΟΥΡΝΑΡΑ
Από σήμερα θα σταματήσει το εκνευριστικό θόλωμα των γυαλιών – ό,τι κι αν δοκίμασα για να το αντιμετωπίσω απέτυχε.
ΓΙΟΥΛΗ ΕΠΤΑΚΟΙΛΗ
Από σήμερα θα στερηθούμε το κοινωνικό καμουφλάζ («Εσύ ήσουν; Δεν σε γνώρισα με τη μάσκα»). Θα πρέπει να εξοικειωθούμε με την ιδέα ότι με ακάλυπτη μύτη δεν είσαι γυμνός. Δεν είσαι εκτεθειμένος. Είσαι ελεύθερος. Πρόκειται μάλλον για την παλιά ιδέα ότι κάθε ελευθερία προϋποθέτει την έκθεση.
ΜΙΧΑΛΗΣ ΤΣΙΝΤΣΙΝΗ
Από σήμερα θα συνεχίσω να φοράω μάσκα σε κλειστούς και γενικά σε πολυσύχναστους χώρους σαν να μην άλλαξε απολύτως τίποτα. Το καλοκαίρι χαλαρώνουμε, αλλά ο ιός είναι ακόμα εδώ.
ΗΛΙΑΣ ΜΑΓΚΛΙΝΗΣ
Από σήμερα θα έχω ξανά περιφερειακή όραση! Δύο χρόνια έβλεπα στο «περίπου», χαμογελούσα τυχαία, περπατούσα με ελαφρύ βήμα… Κατά διαβολική σύμπτωση την ημέρα «απελευθέρωσης» διαγνώστηκα με COVID-19.
ΙΩΑΝΝΑ ΦΩΤΙΑΔΗ
Από σήμερα θα νοσταλγώ το τελευταίο δώρο της πανδημίας, τη μάσκα, που μαζί με το lockdown, την απαγόρευση μετακινήσεων, την κλειστή εστίαση και την υποχρεωτική εργασία από το σπίτι έδωσαν στη ζωή μας πραγματικές ανάσες…
ΠΑΥΛΟΣ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΣ
Από σήμερα θα ξαναδούμε χαμόγελα. Μας έλειψαν δύο χρόνια τώρα. Τα κρυμμένα πίσω από τις μάσκες χαμόγελα έκαναν για όλους την καραντίνα λίγο πιο δύσκολη.
ΠΑΣΧΟΣ ΜΑΝΔΡΑΒΕΛΗΣ
Από σήμερα ο ενήλικος και το (ανυπότακτο) παιδί μέσα μου, το βλέπω, θα έρθουν στα χέρια. Το παιδί ανυπομονούσε για αυτή τη μέρα. Και θέλει να το γιορτάσει: να φύγει από το σπίτι χωρίς την έννοια της μάσκας, να μπει στο γραφείο χωρίς μάσκα… Αλλά ξέρει ότι ο ενήλικος καιροφυλακτεί. Σήμερα, πάντως, είναι η μέρα του παιδιού. Από αύριο βλέπουμε.
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΡΗΓΟΠΟΥΛΟΣ