Η χώρα μας αντιμετωπίζει το πρόβλημα ενός πληθυσμού που συρρικνώνεται, δήλωσε την Τετάρτη ο γενικός διευθυντής του Ιδρύματος Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών (ΙΟΒΕ) και καθηγητής Οικονομικών Νίκος Βέττας, κατά τη διάρκεια του συνεδρίου «Δημογραφικό 2022: Η μεγάλη πρόκληση» στο ξενοδοχείο Μεγάλη Βρεταννία.
Σύμφωνα με στοιχεία του ΙΟΒΕ, ο πληθυσμός της Ελλάδας μειώθηκε κατά 4% ή κατά 441.000 τη δεκαετία 2011-2021. Αυτό συνέβη καθώς τόσο το φυσικό ισοζύγιο (γεννήσεις – θάνατοι) όσο και το μεταναστευτικό, είναι αρνητικά. Οι γεννήσεις στην Ελλάδα άρχισαν να μειώνονται σε σχέση με τους θανάτους ήδη από το 1980, αλλά κατά τη διάρκεια της κρίσης πολλοί Ελληνες έφυγαν από τη χώρα, συμβάλλοντας στο αρνητικό μεταναστευτικό ισοζύγιο.
Οπως τόνισε στο ίδιο συνέδριο ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης, ο μεγαλύτερος κίνδυνος του δημογραφικού είναι η μείωση των οικονομικά ενεργών πολιτών. Ο κ. Βέττας επισήμανε πως είναι πολύ μικρό το ποσοστό Ελλήνων που εργάζονται σήμερα –ο Αλέξης Πατέλης συμπλήρωσε αργότερα πως 37% του πληθυσμού της Ελλάδας εργάζεται σήμερα, ενώ 1 στους 3 νέους είναι άνεργος– και πως στη χώρα μας αλλάζει το προφίλ του εργαζομένου, μετατίθεται προς ένα προφίλ εργαζομένου μεγαλύτερης ηλικίας. Παρ’ όλα αυτά, υπογράμμισε πως η Ελλάδα διαθέτει μια δεξαμενή ασφαλείας – τις γυναίκες. «Είμαστε από τις χαμηλότερες χώρες με τη συμμετοχή γυναικών στο εργατικό δυναμικό», ανέφερε. Λιγότερες από 6 στις 10 γυναίκες με μικρά παιδιά εργάζονται στη χώρα μας, σε αντίθεση με 9 στους 10 άντρες, δήλωσε ο κ. Βέττας, τονίζοντας πως η εικόνα είναι καλύτερη στα αστικά κέντρα.
Η προώθηση της ισότητας των φύλων στην εργασία, η διαχείριση της μετανάστευσης και η ενίσχυση της εκπαίδευσης, όπλα κατά της γήρανσης και του οικονομικού μαρασμού.
Οι διάφορες δημογραφικές προβολές του ΙΟΒΕ έκρουσαν τον κώδωνα του κινδύνου. Στο σύνολο της Ευρωζώνης, ο πληθυσμός αναμένεται να μειωθεί κατά 4,2% μέχρι το 2100 – στην Ελλάδα κατά 24%, φτάνοντας το 8,1 εκατ. Ο ΙΟΒΕ προβλέπει πως στο πιο αισιόδοξο σενάριο, το οποίο προϋποθέτει υψηλή μετανάστευση, ο πληθυσμός θα μειωθεί κατά 16%, σε 8,9 εκατ., μεταξύ του 2022 και του 2100. Σε περίπτωση μηδενικών μεταναστευτικών ροών, η συρρίκνωση του πληθυσμού αναμένεται να είναι κατά 45%. Εκτιμάται ότι το πραγματικό ΑΕΠ το 2100 θα είναι χαμηλότερο κατά 58 δισ. ευρώ και η απασχόληση κατά 2,1 εκατομμύρια άτομα, τα δημοσιονομικά έσοδα κατά 14 δισ. ευρώ και το κατά κεφαλήν ΑΕΠ κατά περίπου 1.740 ευρώ.
Τα διαφορετικά προβλεπόμενα επίπεδα γονιμότητας και θνησιμότητας επηρεάζουν την πληθυσμιακή εξέλιξη, αλλά σε μικρότερο βαθμό από ό,τι η μετανάστευση, σύμφωνα με το ΙΟΒΕ, ενώ οι πληθυσμιακές τάσεις διαφέρουν μεταξύ των περιφερειών της χώρας.
Εργατικό δυναμικό
Εν γένει όμως οι δημογραφικές εξελίξεις θα οδηγήσουν σε μικρότερο εργατικό δυναμικό, με μεγαλύτερη μέση ηλικία, και χαμηλότερη παραγωγικότητα. Ο κ. Βέττας αναφέρθηκε επίσης στη μακροχρόνια φροντίδα των ηλικιωμένων – δεν παρατηρείται, είπε, απλά γήρανση του πληθυσμού αλλά και «γήρανση μέσα στη γήρανση», καθώς το προσδόκιμο ζωής αυξάνεται πιο γρήγορα από ό,τι τα χρόνια με καλή υγεία, τονίζοντας πως οι Ελληνίδες που εργάζονται και αναθρέφουν παιδιά, δεν μπορούν να φροντίζουν και τους ηλικιωμένους. «Οι χώροι μακροχρόνιας φροντίδας», που απαιτούνται προς αποφυγήν της περαιτέρω επιβάρυνσής τους, «αυτή τη στιγμή δεν υφίστανται».
Οσον αφορά την εκπαίδευση –με εξαίρεση το λύκειο, η Ελλάδα έχει τον χαμηλότερο αριθμό μαθητών ανά εκπαιδευτικό στις χώρες που παρακολουθεί ο ΟΟΣΑ– δήλωσε πως το πανεπιστημιακό σύστημα θα μπορούσε να γίνει ισχυρός πόλος έλξης για καταρτισμένους μετανάστες. «Απαιτείται η ανάπτυξη ενός συνεκτικού πλαισίου μεταναστευτικής πολιτικής», τονίζει η μελέτη ΙΟΒΕ, «με στόχο την καλύτερη ενσωμάτωση των μεταναστών στην οικονομική και κοινωνική ζωή της Ελλάδας, την προσέλκυση περισσότερων αλλοδαπών υψηλής κατάρτισης και την εξασφάλιση των κατάλληλων συνθηκών για ανακοπή των μεταναστευτικών εκροών και τον επαναπατρισμό των Ελλήνων του εξωτερικού». Το συνέδριο «Δημογραφικό 2022: Η μεγάλη πρόκληση» το διοργάνωσαν οι Dome Consulting Firm και Next is Now.