Η Αθήνα είναι μια πόλη περίπλοκη. Από τη μια πλευρά είναι πυκνοδομημένη, με ελάχιστους χώρους πρασίνου και τεράστια αναλογία ιδιοκτησίας αυτοκινήτου ανά κάτοικο, το μεγαλύτερο στην Ευρώπη.
Από την άλλη πλευρά είναι μια πόλη η οποία άντεξε διαδοχικές κρίσεις και αυτή την περίοδο επιχειρεί να επανεπενδύσει στο μέλλον της. Αυτό το μοναδικό DNA της Αθήνας ανέλυσαν τα τελευταία δύο χρόνια επιστήμονες από το London School of Economics μαζί με Ελληνες ειδικούς, παραθέτοντας τα χαρακτηριστικά της ελληνικής πρωτεύουσας απέναντι σε εκείνα άλλων πόλεων, από την Ευρώπη και όλο τον κόσμο. Η πυκνότητα δόμησης και κατοίκησης, οι ελεύθεροι χώροι, το μείγμα των μετακινήσεων, η κοινωνικο-οικονομική της ταυτότητα, η διακυβέρνηση, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των γειτονιών της είναι ανάμεσα στα θέματα που αναλύθηκαν.
Τα αποτελέσματα αυτού του διετούς προγράμματος, που ονομάζεται Athens Urban Age Task, θα παρουσιαστούν την Πέμπτη σε μια ανοιχτή εκδήλωση στο Σεράφειο. Και είναι η αφορμή για μια ενδιαφέρουσα συζήτηση με τον Ρίκι Μπαρντέτ, καθηγητή Αστικών Σπουδών στο London School of Economics και διευθυντή του ερευνητικού κέντρου LSE Cities, το οποίο ασχολείται με τη μελέτη μητροπόλεων σε όλο τον πλανήτη. Ο κ. Μπαρντέτ μιλάει για τις ιδιαιτερότητες της Αθήνας, επισημαίνει τις μεγάλες προκλήσεις για την πόλη και τάσσεται υπέρ μιας ριζικής μεταρρύθμισης της διοικητικής οργάνωσης της πρωτεύουσας, με την ενοποίηση των δήμων του λεκανοπεδίου σε έναν «μεγάλο» Δήμο Αθηναίων, στο πρότυπο του Λονδίνου.
– Τι είναι το Urban Age Project (πρόγραμμα «Η εποχή των πόλεων») στο London School of Economics;
– Το πρόγραμμα ξεκίνησε περίπου πριν από μια 15ετία με την υποστήριξη του οργανισμού Alfred Herrhausen Gesellschaft και έχει μια επιστημονική και μια πρακτική διάσταση. Η επιστημονική αφορά τη διερεύνηση των συνδέσεων ανάμεσα στη φυσική οργάνωση των πόλεων και στις κοινωνικο-οικονομικές της επιπτώσεις. Η πρακτική αφορά την παροχή της έρευνας και της συλλογικής μας γνώσης στους διοικούντες την πόλη. Με άλλα λόγια, την προσπάθεια να υποστηρίξουμε την ανταλλαγή γνώσης και καλών πρακτικών στους τομείς της βιωσιμότητας και της αστικής ανάπτυξης.
– Πώς προέκυψε η ενασχόληση με την Αθήνα;
– Η Αθήνα είναι μια πόλη που συναρπάζει τους πάντες, όχι μόνο για τους προφανείς ιστορικούς λόγους, αλλά και για τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της. Τη μοναδική τοποθεσία της στο λεκανοπέδιο της Αττικής, περικυκλωμένη από βουνά και τη Μεσόγειο. Και την αξιοσημείωτη πυκνότητά της. Ελάχιστες πόλεις είναι τόσο συνεχείς και τόσο συμπαγείς. Αρκεί να δει κανείς την εικόνα της από ψηλά, μια θάλασσα από τσιμέντο με μικρές νησίδες πρασίνου. Είναι μια πόλη του 21ου αιώνα που ένα μέρος της δημιουργήθηκε χωρίς σχεδιασμό, εξαιτίας των γεγονότων που ακολούθησαν τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και ένα μέρος της έχει την κλασική, γερμανική επισημότητα του 19ου αιώνα. Είναι επίσης μια πόλη που κυβερνάται με ένα πολύ πολύπλοκο σύστημα, η οποία πέρασε τα τελευταία 15-20 χρόνια μια δύσκολη περίοδο με διαδοχικές κρίσεις, την οικονομική, την προσφυγική, την υγειονομική.
– Ποια είναι τα στοιχεία εκείνα που διαφοροποιούν την Αθήνα από άλλες ευρωπαϊκές μεγαλουπόλεις;
– Αν επέλεγα ένα, θα ήταν η πυκνότητά της. Είναι η δεύτερη πυκνότερα κατοικημένη πόλη στην Ευρώπη, μετά το κεντρικό Παρίσι. Παρ’ όλα αυτά, βίωσε μια αρνητική ανάπτυξη. Αν υπολογίσουμε την πληθυσμιακή αύξηση στη βάση του πόσοι άνθρωποι μετακομίζουν μέσα σε μια ημέρα σε μια πόλη (ένας δείκτης που αγαπάμε εμείς οι πολεοδόμοι), η Αθήνα βρίσκεται στο μηδέν, η Βιέννη λίγο κάτω από το 2, το Λονδίνο στους 9 και το Λάγος (Νιγηρία) στους 76! Στον αντίποδα, το Τόκιο χάνει 10 κατοίκους την ημέρα. Τι σημαίνει λοιπόν αυτό; Οτι η Αθήνα είναι μια πόλη που χάνει τους νέους, φυσικά η κρίση έπαιξε τον ρόλο της σε αυτό. Αυτό που μας κίνησε το ενδιαφέρον είναι ότι ο δήμαρχος έχει τη φιλοδοξία να αναστρέψει αυτή την τάση και να κάνει την πόλη ένα πιο ελκυστικό μέρος να ζεις και να εργάζεσαι.
Η πρωτεύουσα έχει την υψηλότερη αναλογία ιδιοκτησίας αυτοκινήτου σε όλη την Ευρώπη, με 779 ανά 1.000 κατοίκους.
– Το θέμα βέβαια είναι η φιλοδοξία να γίνεται πράξη…
– Ο κάθε δήμαρχος έχει ένα όριο στο τι μπορεί να κάνει. Μπορεί, για παράδειγμα, να προσελκύσει επιχειρήσεις τεχνολογίας μέσω κινήτρων ή του πολεοδομικού σχεδιασμού. Αλλά δεν είναι στο χέρι του να κάνει την οικονομία πιο ανταγωνιστική. Υπάρχουν πράγματα που κρίνονται από τις κυβερνητικές αποφάσεις. Ειδικά για την Αθήνα, ο δήμαρχος έχει πολύ περιορισμένο χώρο και αρμοδιότητες. Ο δήμαρχος του Λονδίνου έχει την ευθύνη ουσιαστικά όλου του πολεοδομικού συγκροτήματος, των συγκοινωνιών, της αστυνόμευσης, των περιβαλλοντικών πολιτικών. Ο δήμος της Αθήνας καταλαμβάνει ένα πολύ μικρό μέρος μιας ευρείας μητροπολιτικής περιοχής.
– Πιστεύετε δηλαδή ότι το σύστημα της αστικής διακυβέρνησης είναι ανεπαρκές και χρειάζεται μεταρρύθμιση;
– Το λεκανοπέδιο της Αττικής χωρίζεται σε τέσσερις υπο-περιοχές (σ.σ. περιφερειακές ενότητες), 35 δήμους, ενώ οι αρμοδιότητες για τη συγκοινωνία, τον τουρισμό, το περιβάλλον ανήκουν στο κεντρικό κράτος. Ολο αυτό περιπλέκει τη διακυβέρνηση. Η Αθήνα δεν είναι η μόνη βέβαια που αντιμετωπίζει αυτό το πρόβλημα: στο Παρίσι, για παράδειγμα, ο δήμος βρίσκεται σε συζητήσεις για την αναδιοργάνωση της τοπικής αυτοδιοίκησης. Η Βαρκελώνη το ίδιο, γι’ αυτό δημιούργησε ένα όργανο που λέγεται Barcelona Regional και έχει μητροπολιτικές αρμοδιότητες. Η Αθήνα θα ωφεληθεί από μια τέτοια αναδιοργάνωση. Μην ξεχνάτε ότι το Λονδίνο επανίδρυσε (σ.σ. διοικητικά) τον εαυτό του μόλις το 2000. Αυτό που χρειάζεται είναι απαραίτητη ενέργεια και η συνειδητοποίηση ότι [με διαφορετική διοικητική οργάνωση] μπορείς να προσφέρεις υπηρεσίες καλύτερα.
– Εκτός από τη διακυβέρνηση, ποιες άλλες προκλήσεις αντιμετωπίζει η Αθήνα;
– Την κατοικία. Αν δεν παρέχεις προσβάσιμη οικονομικά κατοικία, τότε δεν υπάρχει τρόπος να πείσεις νέους ανθρώπους να κατοικήσουν στην πόλη. Μαθαίνω ότι η Αθήνα έχει την πρόθεση να δημιουργήσει έναν οργανισμό για την κοινωνική κατοικία.
– Δεν θα μπορούσε αυτό να επιτευχθεί και μέσω ελέγχου του Airbnb; Με την έννοια ότι δεν πρόκειται κανείς να χτίσει χίλιες κατοικίες στην Αθήνα…
– Η Αθήνα μπορεί να διδαχθεί από τη Βαρκελώνη, η οποία ήταν πολύ επινοητική στον περιορισμό του Airbnb και της δημιουργίας νέων ξενοδοχείων, παράλληλα με την ενθάρρυνση της ανάπτυξης. Πρόκειται για μια ευαίσθητη ισορροπία, δεν μπορείς να επιχειρηματολογείς είτε υπέρ… σταλινικών παρεμβάσεων είτε υπέρ της πλήρους ασυδοσίας της αγοράς. Οι σκανδιναβικές χώρες μας έχουν αποδείξει ότι ιδιωτικός και δημόσιος τομέας μπορούν να συνυπάρχουν. Προσωπικά είμαι υπέρ της φορολόγησης όσων κτιρίων διατηρούνται κενά.
Ελαιώνας, ιδανικός για πράσινος πνεύμονας
– Ποιες άλλες προκλήσεις αντιμετωπίζει η ελληνική πρωτεύουσα;
– Θα σας υποδείξω δύο ακόμα. Η μία είναι σίγουρα οι μετακινήσεις. Το ποσοστό των ανθρώπων που επιλέγουν «ενεργή κινητικότητα», δηλαδή περπάτημα και ποδήλατο στην Αθήνα, είναι πολύ μικρό, μόλις 11% τη στιγμή που στο Λονδίνο είναι 27% και στη Βαρκελώνη 36%. Αυτό που μας έκανε τεράστια εντύπωση στην Αθήνα είναι η ιδιοκτησία αυτοκινήτου: 779 στους 1.000 κατοίκους, το υψηλότερο σε όλη την Ευρώπη! Μπορεί να μην τα χρησιμοποιούν όλοι καθημερινά, αλλά αυτό μας λέει κάτι για την κουλτούρα της πόλης και τις επενδύσεις που (δεν) έγιναν στις δημόσιες συγκοινωνίες.
– Πώς μπορεί ο πολεοδόμος να αυξήσει τη βιώσιμη κινητικότητα υπό αυτές τις συνθήκες;
– Πρέπει να ξεκινήσεις με ένα πολιτικό όραμα και τη διάθεση για αλλαγή. Τίποτα από όλα αυτά δεν μπορεί να «ταϊστεί με το ζόρι» στους πολίτες. Πρέπει να γίνει κοινό κτήμα ότι με λιγότερο αυτοκίνητο οι κάτοικοι θα ζουν καλύτερα και περισσότερο. Από τη στιγμή που θα συμβεί αυτό, υπάρχουν πολλές προσεγγίσεις. Για παράδειγμα το Λονδίνο εισήγαγε τα αστικά διόδια παράλληλα με εκτεταμένες πεζοδρομήσεις σε πολύ κεντρικές περιοχές. Για να πάρει την άδεια να το κάνει, έπρεπε να αποδείξει πρώτα ότι η αποτελεσματικότητα των συγκοινωνιών έχει βελτιωθεί κατά 20%. Προ ημερών εγκαινιάστηκε στο Λονδίνο μια πολύ μεγάλη γραμμή μετρό, που θα αλλάξει τη ζωή πολύ εκτεταμένων περιοχών…
– Ναι, αλλά τα έργα μετρό χρειάζονται 20 έτη για να σχεδιαστούν και να κατασκευαστούν. Μέχρι τότε;
– Στο Λονδίνο χρειάστηκε 30 χρόνια για τη συγκεκριμένη γραμμή! Ομως το Παρίσι μέσα σε λίγα χρόνια έφτιαξε ένα εκτεταμένο δίκτυο ποδηλατοδρόμων, το ίδιο και το Μιλάνο, εκμεταλλευόμενο την πανδημία.
– Στην Ελλάδα δόθηκε αυτή η δυνατότητα στους δήμους, αλλά σχεδόν κανείς δεν την εκμεταλλεύτηκε.
– Για να συμβεί αυτό χρειάζεσαι όραμα και μια διαδικασία διαβούλευσης με τους ψηφοφόρους. Νομίζω ότι η Αθήνα τώρα ξεκινάει αυτό το ταξίδι.
– Και η τελευταία πρόκληση για την πόλη;
– Η έλλειψη πρασίνου, πάρκων και ανοιχτών χώρων, η οποία παίζει τεράστιο ρόλο στη δημιουργία του φαινομένου της θερμικής νησίδας. Η Αθήνα έχει το πλεονέκτημα της γειτνίασης με τα βουνά, το οποίο θα μπορούσε να εκμεταλλευτεί βελτιώνοντας την πρόσβαση σε αυτά. Επίσης οι πρώην βιομηχανικές περιοχές έχουν προοπτική, όχι μόνο ως περιοχές κατοικίας αλλά και ως πράσινοι πνεύμονες της Αθήνας. Περιοχές όπως ο Ελαιώνας είναι ιδανικές γι’ αυτόν τον ρόλο.
– Τι σας έδειξε η ανάλυσή σας σχετικά με την τουριστικοποίηση του κέντρου;
– Θα σας μεταφέρω την αίσθησή μου και όχι κάτι που αποδεικνύεται επιστημονικά. Δεν θα έλεγα ότι η Αθήνα έχει γίνει Ντίσνεϊλαντ για τουρίστες. Είναι μια πραγματική, αυθεντική πόλη. Φυσικά ανά σημεία υπάρχουν μεγάλες συγκεντρώσεις τουριστών, αλλά δεν νομίζω ότι η Αθήνα έχει απολέσει τον αστικό της χαρακτήρα.
– Ενα ζήτημα που δεν έχει ξεκινήσει ακόμα να συζητείται είναι πώς θα επηρεάσει το κέντρο της Αθήνας η δημιουργία μιας πόλης 10.000 κατοίκων στο Ελληνικό. Τι μας δείχνει η διεθνής εμπειρία;
– Προσωπικά είμαι υπέρ της εξέλιξης. Οι πόλεις πρέπει να αλλάζουν συνεχώς, αν μένουν στάσιμες τότε πεθαίνουν. Υπάρχουν ωστόσο κάποια πράγματα που θα πρέπει να ληφθούν υπόψη από τώρα. Επενδύσεις σαν αυτή δεν πρέπει να αντιμετωπίζονται ως «αυτόνομες». Η πολεοδομική προσέγγιση και ο ρόλος της τοπικής διακυβέρνησης μπορεί να παίξουν σημαντικό ρόλο ώστε οι μεγάλες αναπτύξεις να αφήσουν στην πόλη θετική κληρονομιά, λ.χ. πάρκα, εκπαιδευτικές υποδομές και να προσθέτουν κάτι νέο. Πρέπει επίσης να διασφαλιστεί η εξυπηρέτηση της νέας περιοχής από δημόσιες συγκοινωνίες.
– Τελικά, μετά από αυτή τη διετή εμπειρία, πώς θα περιγράφατε την Αθήνα;
– Είναι μια πόλη πυκνή τόσο πολεοδομικά, όσο και σε εμπειρίες. Πόλη με ισχυρό χαρακτήρα, όχι πάντα όμορφη, αλλά με μια αστική ποιότητα. Νιώθεις τον ρυθμό της.
Παρουσίαση της μελέτης την Πέμπτη στο Σεράφειο
Το «Athens Urban Age Forum- Liveable cities in the 21st century» («Αξιοβίωτες» πόλεις στον 21ο αιώνα) θα πραγματοποιηθεί την Πέμπτη 16 Ιουνίου στο Σεράφειο (Πειραιώς 144). Το πρωί θα πραγματοποιηθεί μια σειρά από κλειστά για το κοινό εργαστήρια (με τη συμμετοχή εμπειρογνωμόνων από την Ελλάδα και το εξωτερικό) για θέματα όπως η αστική αναζωογόνηση, η διαχείριση των ανοιχτών δημόσιων χώρων, οι μεγάλες αστικές παρεμβάσεις.
Στις 6.30 το απόγευμα θα πραγματοποιηθεί η ανοιχτή εκδήλωση με ομιλητές τον Ρίκι Μπαρντέτ και τον δήμαρχο Κώστα Μπακογιάννη. Και συμμετέχοντες στη συζήτηση τον αναπληρωτή δήμαρχο του Παρισιού Ζαν Λουί Μισικά, τη Μαίρη Βασιλάκου, τέως αντιδήμαρχο Βιέννης και διευθύντρια της εταιρείας Vienna Solutions, τον Τόνι Τράβερς, αναπληρωτή κοσμήτορα στη Σχολή Δημόσιας Πολιτικής του LSE και τον Γιώργο Πανέτσο, καθηγητή Αρχιτεκτονικής στο Πανεπιστήμιο Πατρών. Συντονιστής της εκδήλωσης θα είναι ο διευθυντής της «Καθημερινής» Αλέξης Παπαχελάς.
Απαραίτητη για την παρακολούθηση της εκδήλωσης είναι η (δωρεάν) προεγγραφή στο www.eventbrite.com.
* Η μελέτη έγινε για λογαριασμό του Δήμου Αθηναίων
Ακολουθήστε το kathimerini.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, στο kathimerini.gr