Ηταν 1983 όταν ένας γλάρος… οικολόγος εμφανίστηκε στην ελληνική τηλεόραση με το μήνυμα «Οχι σκουπίδια, όχι πλαστικά σε θάλασσες και ακτές».
Σχεδόν τέσσερις δεκαετίες έπειτα από την πρώτη προβολή εκείνου του σποτ, η προτροπή δεν έχει αποδώσει τα προσδοκώμενα αποτελέσματα. Αν δεν ληφθούν άμεσα μέτρα, όπως υποστηρίζουν αρκετοί ειδικοί, νωρίτερα από το τέλος του αιώνα στις θάλασσές μας θα υπάρχουν περισσότερα πλαστικά από ό,τι ψάρια. Και αυτή η πρόβλεψη δεν είναι υπερβολική, αν σκεφτούμε ότι από τα πλαστικά απόβλητα που παράγονται κάθε χρόνο μόνο στην Ευρώπη, ποσότητα μικρότερη του ενός τρίτου ανακυκλώνεται, ενώ τα υπόλοιπα καταλήγουν σε χωματερές ή αποτεφρωτήρες ή στο περιβάλλον, με ανυπολόγιστες συνέπειες για την υγεία και του πλανήτη, και τη δική μας. Και πρόκειται για εκατομμύρια τόνους, αφού σε κάθε Ευρωπαίο πολίτη αντιστοιχούν ετησίως περίπου 35 κιλά απορριμμάτων πλαστικών συσκευασιών.
Παγκόσμια ημέρα κατά της πλαστικής σακούλας η 3η Ιουλίου και ζητήσαμε από εκπροσώπους ελληνικών περιβαλλοντικών οργανώσεων να περιγράψουν όσα αντικρίζουν στις θάλασσές μας και να μας εξηγήσουν γιατί οι συνθήκες γίνονται ασφυκτικές για τη θαλάσσια πανίδα. Δυστυχώς, παρά τις πομπώδεις ανακοινώσεις και τις επικοινωνιακές δράσεις των τελευταίων χρόνων, τα πλαστικά μιας χρήσης παραμένουν αναπόσπαστο κομμάτι τις καθημερινότητάς μας και οι πλαστικές σακούλες χρησιμοποιούνται κατά εκατοντάδες χιλιάδες ημερησίως.
Αν δεν ληφθούν άμεσα μέτρα, νωρίτερα από το τέλος του αιώνα, στο νερό θα υπερισχύουν των ψαριών.
«Μέσα στον ορυμαγδό πλαστικού που διατίθεται παντού, ένα μεγάλο μέρος καταλήγει στα ποτάμια και στη συνέχεια στις θάλασσές μας. Οι παραλίες γεμίζουν με πλαστικά, στο χώμα εναποτίθενται συσκευασίες δημιουργώντας ένα σύγχρονο ανθρωπόκαινο για να ανακαλύψει ο άνθρωπος του μέλλοντος, ενώ τα θαλάσσια σπήλαια που χρησιμοποιεί η σπάνια μεσογειακή φώκια για ξεκούραση και αναπαραγωγή, γεμίζουν με πλαστικά σκουπίδια, τόσα που σε ορισμένες περιπτώσεις μειώνουν σημαντικά τον διαθέσιμο για τα ζώα χώρο», λέει ο Οδυσσέας Παξινός, ωκεανογράφος και ερευνητής της Mom/Εταιρείας για τη Μελέτη και Προστασία της Μεσογειακής Φώκιας.
«Καταγράφουμε ολοένα και περισσότερα περιστατικά εγκλωβισμένων ή νεκρών θαλάσσιων θηλαστικών και χελωνών και άλλων μικρότερων ειδών, τα οποία συνήθως δεν γίνονται αντιληπτά. Η δημοφιλής θεωρία των εκατοντάδων ετών που υποτίθεται ότι απαιτούνται για τη διάσπαση του πλαστικού αποδείχθηκε μύθος εφησυχασμού και αδράνειας. Το πλαστικό, από τη στιγμή που εκτίθεται στις συνθήκες του περιβάλλοντος, διασπάται σε μη ανακτήσιμα θραύσματα ακόμη και σε διάστημα λίγων εβδομάδων ή μηνών, ανάλογα με τον τύπο του. Οταν αυτά διασπώνται σε μικροπλαστικά ή νανοπλαστικά, γρήγορα περνούν στην τροφική αλυσίδα και καταλήγουν και στον άνθρωπο με επιπτώσεις για τη δημόσια υγεία τις οποίες δεν μπορούμε ακόμη να κατανοήσουμε πλήρως», αναφέρει η Αναστασία Μήλιου, διευθύντρια Ερευνας Ινστιτούτου Θαλάσσιας Προστασίας «Αρχιπέλαγος». «Η ρύπανση που προκαλούμε τελικά επιστρέφει σε εμάς», συνεχίζει η κυρία Μήλιου. «Από τις αναλύσεις των τελευταίων μηνών στα εργαστήριά μας εντοπίστηκαν 5.772 μικροπλαστικές ίνες και θραύσματα πλαστικού σε 189 ψάρια διαφόρων ειδών. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν πρέπει να τρώμε ψάρια, αλλά ότι οφείλουμε να προβληματιστούμε για το βαρύ αποτύπωμα που προκαλεί η καθημερινότητά μας στο περιβάλλον και για την κληρονομιά που θα αφήσουμε στις επόμενες γενιές».
«Για το περιβάλλον και τις θάλασσες, η πλαστική σακούλα παραμένει σύμπτωμα ενός αρρωστημένου μοντέλου κατανάλωσης και απειλή που δεν έχει ακόμη εξαλειφθεί. Η χώρα μας αντιμετωπίζει τεράστιο πρόβλημα. Παρά τις νομοθετικές πρωτοβουλίες των τελευταίων ετών, δεν έχουμε καταφέρει να πετύχουμε τον στόχο των 90 τεμαχίων ανά άτομο που είχε οριστεί από την ευρωπαϊκή νομοθεσία ήδη για το 2019. Τα μέτρα που έχουν εφαρμοστεί στερούνται τόλμης, ενώ οι προσπάθειες ενημέρωσης και συμμετοχής των πολιτών στην επίλυση του προβλήματος έχει ατονήσει», τονίζει ο Δημήτρης Καραβέλλας, γενικός διευθυντής του WWF Eλλάς. «Σε σύγκριση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες, στην Ελλάδα επιβάλλεται χαμηλό τέλος στη χρήση της σακούλας, ενώ οι εξαιρέσεις από την επιβολή του είναι πολλές: περίπτερα, λαϊκές αγορές και βιοαποδομήσιμες σακούλες, ενώ γνωρίζουμε πως πολλές από αυτές δεν αποδομούνται εύκολα στο φυσικό περιβάλλον». Σύμφωνα με τον κύριο Καραβέλλα, μεγάλο είναι και το πρόβλημα της παράνομης διακίνησης πλαστικών σακουλών, για τις οποίες κανένα τέλος δεν αποδίδεται. Τι θα μπορούσε, λοιπόν, να γίνει; «Η διαχείριση των αστικών αποβλήτων απαιτεί τολμηρές και συνεπείς πολιτικές, ουσιαστική συμμετοχή του πολίτη και ρήξεις με μικρά και μεγάλα συμφέροντα. Η πλαστική σακούλα δεν είναι παρά ένα υποσύνολο αυτής της κατάστασης και ζητάει ακριβώς την ίδια αντιμετώπιση…».
5.772 μικροπλαστικές ίνες και θραύσματα πλαστικού εντοπίστηκαν σε 189 ψάρια διαφόρων ειδών σε αναλύσεις μόνο των τελευταίων μηνών στα εργαστήρια του Ινστιτούτου Θαλάσσιας Προστασίας «Αρχιπέλαγος».
7 στις 10 θαλάσσιες χελώνες που φτάνουν νεκρές στο Κέντρο Διάσωσης του συλλόγου «ΑΡΧΕΛΩΝ» έχουν καταπιεί πλαστικές σακούλες και ο θάνατός τους προήλθε από ασιτία.
370 εκατ. τόνοι ήταν η παγκόσμια παραγωγή πλαστικού το 2021. Το 1950 δεν ξεπερνούσε το 1,5 εκατ. τόνους.
80 εκατ. τόνοι πλαστικών καταλήγουν κάθε χρόνο στις θάλασσες του πλανήτη.
Βασανιστικός θάνατος για χελώνες, κητώδη
Οι θαλάσσιες χελώνες και πολλά άλλα ζώα της θάλασσας μπερδεύουν τις σακούλες με την τροφή που βρίσκουν στους βιοτόπους τους, όπως οι μέδουσες, και τις καταπίνουν. «Το ξένο υλικό φράζει το πεπτικό τους σύστημα, προκαλεί την ασιτία και, τελικά, τον θάνατό τους – έναν αργό και βασανιστικό θάνατο», εξηγεί η Δάφνη Μαυρογιώργου, διευθύντρια του Συλλόγου για την Προστασία της Θαλάσσιας Χελώνας «ΑΡΧΕΛΩΝ». «Εχουμε βρεθεί κατά καιρούς αντιμέτωποι με σοκαριστικά ευρήματα από ζώα που έχουν τραυματισθεί θανάσιμα από ταχύπλοα και έχει σπάσει το καβούκι τους. Αυτό που διαπιστώσαμε όμως στη συνέχεια ήταν μεγάλα κομμάτια και υπολείμματα από πλαστικές σακούλες μέσα στο σώμα τους».
Πρόγραμμα
Ο «ΑΡΧΕΛΩΝ», σε συνεργασία με το Ελληνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών, υλοποίησε πριν από δύο χρόνια ένα πρόγραμμα στο πλαίσιο του οποίου αναλύθηκαν τα περιεχόμενα των στομαχιών νεκρών ζώων που έφθασαν στο Κέντρο Διάσωσής του από διάφορα σημεία της Ελλάδας.
Από τις τριάντα έξι χελώνες που εξετάστηκαν, περισσότερες από το 70% αποδείχθηκε ότι είχαν καταπιεί πλαστικά. Καταμετρήθηκαν 250 και πλέον κομμάτια πλαστικού (στο στομάχι και το έντερο των ζώων), εκ των οποίων τα πιο πολλά ήταν σε νεαρά άτομα.
Ο μέσος αριθμός τους ήταν έντεκα κομμάτια ανά χελώνα και περιελάμβαναν νήματα (πετονιές), σακούλες διάφορων χρήσεων και τμήματα από σκληρό πλαστικό, μεταξύ άλλων.
Οι ζιφιοί
Ζοφερή είναι η κατάσταση και για τα κητώδη. Στο πρόσφατο περιστατικό εκβρασμού ενός νεκρού ζιφιού (Ziphius cavirostris) στην Κρεμαστή της Ρόδου, πλαστικές σακούλες βάρους 15 κιλών βρέθηκαν στο στομάχι του. Το ζώο δεν μπορούσε πια να φάει και πέθανε από ασιτία.
Επρόκειτο μάλιστα για είδος που σπάνια έχουμε την ευκαιρία να δούμε, καθώς ζει σε βάθη μεγαλύτερα των 2.500 μέτρων και τρέφεται σχεδόν αποκλειστικά με βαθύβια καλαμάρια.
Πολλές απειλές
Καθημερινά το Ερευνητικό Κέντρο Διάσωσης και Περίθαλψης Κητωδών «ΑΡΙΩΝ» ενημερώνεται για κητώδη που προσαράζουν, ζωντανά ή νεκρά, σε παραλίες της χώρας.
«Τα θαλάσσια θηλαστικά αντιμετωπίζουν πολλές απειλές: τις συγκρούσεις με σκάφη, την υπεραλίευση και την παράνομη αλιεία, την ηθελημένη θανάτωση, την ηχορρύπανση, τις αναδυόμενες ασθένειες, την κλιματική αλλαγή και, φυσικά, τη ρύπανση από πλαστικά, που δεν αφορά μόνο τα ορατά απορρίμματα, αλλά και τα μικροπλαστικά, τα οποία δεν φαίνονται», επισημαίνει η Ευγενία Σκούντζου, μέλος του Δικτύου Κτηνιάτρων του «ΑΡΙΩΝ».
Κομμάτι πλαστικού υπήρχε και στο στομάχι του ζιφιού που προσάραξε στον Αλιμο στις αρχές του χρόνου, ευαισθητοποιώντας την κοινή γνώμη. «Η ανάγκη της συνειδητοποίησης των προβλημάτων που αντιμετωπίζει ο πλανήτης, των συλλογικών δράσεων και της σύνδεσής μας με τον μακρόκοσμο, με τη φύση και την άγρια ζωή, είναι πλέον ξεκάθαρη», καταλήγει η κυρία Σκούντζου.
Και τι ακριβώς σημαίνει αυτό σε πρακτικό επίπεδο; Το περιγράφει εύγλωττα ο Οδυσσέας Παξινός της Mom: «Στην πραγματικότητα, η πλαστική σακούλα δεν είναι χρήσιμο προϊόν, καθώς μπορούμε εύκολα να την αντικαταστήσουμε με εναλλακτικούς τρόπους μεταφοράς των προϊόντων. Αρκεί να πειστούμε πως είναι δυνατόν να γίνει. Ισως έφτασε, λοιπόν, η ώρα να αναλογιστούμε τι σημαίνει για τη ζωή μας και τον κόσμο το να μην αλλάζουμε μια τόσο μικρή συνήθειά μας»…