Δύο κείμενα από τα πολλά που έχω διαβάσει (δημοσιογραφικά και φιλοσοφικά) επηρέασαν σημαντικά το πώς κατανοώ το ζήτημα της άμβλωσης. Το πρώτο ήταν ένα μεγάλο άρθρο (7.500 λέξεις) στο New York Times Magazine το 1998, στα 25 χρόνια από την απόφαση «Roe vs Wade». Το διάβασα στο αεροπλάνο ερχόμενη από τη Νέα Υόρκη και το κράτησα. Στο άρθρο αυτό, ο δημοσιογράφος Jack Hitt παρουσίαζε μια ζοφερή εικόνα. Οι γιατροί με τους οποίους είχε μιλήσει μετακινούνταν με μικρά αεροπλάνα από πολιτεία σε πολιτεία για να κάνουν εκτρώσεις, τη μία μέρα στην Ιντιάνα, την άλλη στο Ουισκόνσιν και την άλλη στη Μινεσότα, στις λίγες κλινικές που είχαν απομείνει. Τους ανέφερε με ψευδώνυμα, γιατί φοβούνταν τις απειλές, τη βία και την κατακραυγή. Οι γιατροί αυτοί αντιμετωπίζονταν από τους συναδέλφους τους ως β΄ κατηγορίας – αυτοί που κάνουν τη «βρώμικη δουλειά» και δεν μπορούν να βρουν άλλη απασχόληση. Οι ειδικευόμενοι δεν διδάσκονταν πώς να κάνουν εκτρώσεις – ήταν πρόγραμμα επιλογής, στο οποίο ελάχιστοι εγγράφονταν χωρίς καν να επικαλούνται ηθικούς και θρησκευτικούς λόγους εξαίρεσης. Μόλις το 12% των νοσοκομειακών προγραμμάτων για ειδικότητα προσέφερε σταθερά αυτήν την εκπαίδευση και το 59% των γιατρών που έκαναν εκτρώσεις ήταν πάνω από 65 χρόνων. Ελάχιστες σχολές ιατρικής τολμούσαν να προφέρουν καν τη λέξη έκτρωση, ενώ η έρευνα γι’ αυτό το θέμα είναι πρακτικά ανύπαρκτη. Δεν υπάρχουν σχετικές ανακοινώσεις σε ιατρικά συνέδρια.
Η κατάσταση, πριν καν την ανατροπή της «Roe vs Wade» έβαινε επιδεινούμενη. Ενδεικτικά: το 1982, 1.405 νοσοκομεία έκαναν εκτρώσεις, το 2017 μόνο 518. Το 95% των εκτρώσεων γίνεται σε κλινικές, 60% των οποίων είναι ειδικά για εκτρώσεις. Μόλις τo 7% των γυναικολόγων στις ΗΠΑ έκανε εκτρώσεις το 2013 και 2014 (Guttmacher Institute).
Τι δείχνουν αυτά τα στοιχεία; Οτι ένα θέμα που απασχολεί εκατομμύρια γυναίκες υπαρξιακά, έχει σπρωχτεί, παρά την έως τώρα νομιμότητα, στο περιθώριο της κοινωνίας. Ανωνυμία, σιωπή, δεύτερης διαλογής γιατροί, μακριά από τα νοσοκομεία, σε ειδικές κλινικές που γίνονται στόχοι εμπρησμών, βανδαλισμών και πεδία για την άσκηση τρομοκρατίας σε γυναίκες και γιατρούς. Μπορεί με τη νομιμοποίηση των αμβλώσεων να έφυγαν οι γυναίκες από τα σκοτεινά σοκάκια των παράνομων επεμβάσεων, αλλά, όπως γράφει και ο Hitt, βρίσκονται σήμερα σε ένα «μισοφωτισμένο γκέτο ψευδωνύμων, καχυποψίας και φόβου». Με την ανατροπή του «Roe vs Wade» και τους νέους περιοριστικούς νόμους στις πολιτείες, τα πράγματα θα γίνουν ακόμη χειρότερα.
Επί χρόνια η κατάσταση έβαινε επιδεινούμενη. Το 1982, 1.405 νοσοκομεία έκαναν εκτρώσεις, το 2017 μόνο 518. Μόλις τo 7% των γυναικολόγων έκανε εκτρώσεις το 2013 και το 2014.
Το δεύτερο κείμενο που με επηρέασε είναι της φεμινίστριας νομικού Catherine MacKinnon. Στο κείμενό της αυτό με τίτλο «Μια φεμινιστική οπτική για το δικαίωμα στην άμβλωση» (1991), η MαcKinnon υποστηρίζει τις αμβλώσεις χωρίς να χρησιμοποιεί τα φιλελεύθερα επιχειρήματα ότι το έμβρυο δεν είναι πρόσωπο και ότι η γυναίκα πρέπει να ορίζει το σώμα της. Το δικό της επιχείρημα στηρίζεται στην ιδέα ότι οι γυναίκες, τόσο στις σύγχρονες δυτικές κοινωνίες όσο, πολύ περισσότερο, στις υπόλοιπες, δεν έχουν τον έλεγχο της σεξουαλικότητάς τους. Ακόμη και σήμερα, 30 χρόνια από το άρθρο της MacKinnon, παρά την πρόοδο που έχει σημειωθεί, μια νέα γυναίκα δεν μπορεί εύκολα να διακόψει τη σεξουαλική επαφή για να ζητήσει προφυλακτικά μέτρα αντισύλληψης και ας επικρέμαται η απειλή της εγκυμοσύνης. Ούτε βέβαια εκπαιδεύεται να τα χρησιμοποιεί. Αιώνες καταπίεσης και περιθωριοποίησης των γυναικών την έχουν φέρει σε αυτή τη θέση. Μπορεί να μη συμφωνώ με όλο το άρθρο της MacKinnon, αλλά ανέδειξε σε αυτό ότι η άμβλωση είναι κοινωνικό ζήτημα, όχι απλώς ατομικό. Δεν είναι προσωπικό ζήτημα της γυναίκας. Η κοινωνία έχει ευθύνη για τη σεξουαλική ανισότητα και πρέπει να στηρίξει τις γυναίκες που υφίστανται, με τις ανεπιθύμητες εγκυμοσύνες, τις συνέπειες της ανισότητας αυτής. Η φιλελεύθερη αντίληψη, εστιάζοντας στο άτομο και στην ιδιωτικότητα, υποβαθμίζει τη διάσταση αυτή. Είναι σαν να λέει «θα σε στηρίξω να έχεις δικαίωμα στο σώμα σου, αλλά μετά βγάλ’ τα πέρα μόνη σου».
Η αδιαφορία για τις γυναίκες φαίνεται στην περίπτωση της Αμερικής και από ένα άλλο γεγονός. Η αντιδικία για τις αμβλώσεις εντάθηκε από πολιτικές σκοπιμότητες χωρίς καμία μέριμνα για τις συνέπειες που αυτές θα είχαν στη ζωή των γυναικών. Πριν από την απόφαση «Roe vs Wade» το 1973, υπήρχαν πολλοί Ρεπουμπλικανοί που υπερασπίζονταν το δικαίωμα στην άμβλωση (π.χ. o Nέλσον Ροκφέλερ, κυβερνήτης της Νέας Υόρκης, υπέγραψε το 1970 τον πιο φιλελεύθερο νόμο για τις αμβλώσεις), ενώ πολλοί Δημοκρατικοί ήταν αντίθετοι (βλ. Εντουαρντ Κένεντι) γιατί προτιμούσαν να υποστηρίζουν μέτρα κοινωνικής προστασίας για τη μητρότητα. Ομως, η προσπάθεια προσεταιρισμού, και από τα δύο κόμματα, των καθολικών ψηφοφόρων, που ήταν αντίθετοι στην άμβλωση, πυροδότησε την ιδεολογική μάχη η οποία χρησιμοποίησε το φιλελεύθερο λεξιλόγιο των δικαιωμάτων για να εκσυγχρονίσει και να γαλβανίσει ένα θέμα σε ύπνωση ώστε να γίνει όπλο στην πολιτική αρένα. Το μείζον ήταν η ψηφοθηρία και το έλασσον οι συνέπειες που θα είχε στα δικαιώματα των γυναικών.
Το πιο δυσβάσταχτο με το δύσκολο ζήτημα της άμβλωσης είναι η συστηματική αδιαφορία για τις γυναίκες. Αντιμετωπίζονται λες και είναι μόνο σκεύη αναπαραγωγής. Απαξ και δεν επιτελούν τον ρόλο αυτό, αφήνονται στην τύχη τους, μόνες στις παρυφές της γεωγραφίας και της κοινωνίας.
* Η κ. Βάσω Κιντή είναι καθηγήτρια Φιλοσοφίας ΕΚΠΑ.
