Με συναισθήματα οργής, αποτροπιασμού και μεγάλης θλίψης λόγω της δραματικής κλιμάκωσης της έμφυλης βίας, με 13 γυναικοκτονίες έως σήμερα και χιλιάδες καταγγελίες γυναικών – σύμφωνα με τον Υπουργό Προστασίας του Πολίτη η ΕΛ.ΑΣ. έχει διαχειριστεί 5.140 περιστατικά έως τον Αύγουστο του 2022 – δε μπορούμε παρά να αναρωτηθούμε αν οι ζωές των γυναικών έχουν την ίδια αξία. Και αν τα δεδομένα αυτά μας κινητοποιούν σε άμεση δράση, αλλά κυρίως σε κατανόηση των αιτιών και συνεπειών της έμφυλης βίας.
Η έμφυλη βία σε όλες τις μορφές της αποτελεί ένα συνεχές, ακραία μορφή της οποίας είναι η γυναικοκτονία. Η πατριαρχία, ο σεξισμός, η τοξική αρρενωπότητα, οι έμφυλες ανισότητες αποτελούν το έδαφος για την όξυνση της έμφυλης βίας, η οποία συμβαίνει και εκτυλίσσεται καθημερινά, υπονομεύοντας την ελευθερία και αυτοδιάθεση των γυναικών και το αναφαίρετο δικαίωμα σε μια αξιοβίωτη ζωή, στη ζωή την ίδια.
Χωρίς να αγνοούμε τα διαφορετικά επίπεδα ευθύνης τόσο της οργανωμένης πολιτείας και των θεσμών της όσο και της κοινωνίας των πολιτών, δεν μπορούμε παρά να διερωτηθούμε τι θα συνέβαινε εάν καταρχάς ως συντεταγμένη πολιτεία και κατά δεύτερον ως ευαισθητοποιημένη και αλληλέγγυα κοινωνία λειτουργούσαμε διαφορετικά: πιο άμεσα, πιο ολοκληρωμένα, πιο αποτελεσματικά, χωρίς διακρίσεις και ανεπάρκειες, στη βάση της μηδενικής ανοχής της έμφυλης βίας. Πιστεύουμε ότι σε αυτό το πλαίσιο όχι μόνο θα μπορούσαν να σωθούν οι ζωές των γυναικών που δολοφονήθηκαν, αλλά και να υποστηριχθούν καίρια όλες ανεξαιρέτως οι γυναίκες και τα κορίτσια που είναι επιζώσες έμφυλης βίας.
Πολιτεία και θεσμοί
- Εάν οι εντεταλμένοι δημόσιοι φορείς για την προστασία και την υποστήριξη γυναικών και παιδιών (π.χ. Δίκτυο Δομών ΓΓΙΦ/ΚΕΘΙ) στηρίζονταν και ενισχύονταν συστηματικά από την Πολιτεία.
- Εάν διασφαλίζονταν η απόκριση των διωκτικών και δικαστικών αρχών με βάση την ισχύουσα νομοθεσία και γνώμονα την προστασία της ζωής των θυμάτων και την απονομή δικαιοσύνης.
- Εάν οι αρχές αποκρίνονταν με αμεσότητα, επάρκεια και αποτελεσματικότητα στις καταγγελίες και αναφορές των γυναικών.
- Εάν ενισχύονταν οι γυναικείες/φεμινιστικές ΜΚΟ που υποστηρίζουν συστηματικά επιζώσες έμφυλης βίας.
- Εάν αναπτύσσονταν δράσεις πρόληψης της έμφυλης βίας, και εντασσόταν το μάθημα της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης στην υποχρεωτική εκπαίδευση.
Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης και κοινωνικής δικτύωσης
- Εάν τα ΜΜΕ δεν αρκούνταν μόνο στην καταμέτρηση των γυναικοκτονιών αλλά αναδείκνυαν τις έμφυλες ανισότητες και διακρίσεις σε όλους τους τομείς του δημόσιου και ιδιωτικού βίου.
- Εάν τα ΜΜΕ παρακολουθούσαν την καθημερινή και συστηματική έμφυλη βία που υφίστανται οι γυναίκες στον ιδιωτικό τους χώρο, στην εργασία τους, στον δημόσιο χώρο, σε χώρους εκπαίδευσης, άθλησης, ψυχαγωγίας, στο διαδίκτυο, κ.λπ.
- Εάν συνέβαλαν στον δημόσιο διάλογο για την πρόληψη της έμφυλης βίας, τη σημασία της συναίνεσης, την ανάγκη εξάλειψης των σεξιστικών/ρατσιστικών/ομοφοβικών στερεοτύπων και των ακραίων νεοφιλελεύθερων αντιλήψεων για τη σεξουαλικότητα, τη συντροφικότητα, την οικογένεια, το φύλο, κ.λπ.
Κοινωνία, πολίτες και πολίτισσες
- Εάν κατανοούσαμε σε όλη την έκταση και το βάθος του το φαινόμενο της έμφυλης βίας και δεν στιγματίζαμε κοινωνικά όσες γυναίκες διεκδικούν την ελευθερία και αυτοδιάθεσή τους.
- Εάν το στενό και ευρύτερο περιβάλλον των θυμάτων, η γειτονιά, οι συνάδελφοι/συναδέλφισσες, κ.ά., ενθάρρυνε τις γυναίκες όταν ζητούσαν βοήθεια και δεν παρέμενε σιωπηλό.
- Εάν δρούσαμε συλλογικά για την πρόληψη και προστασία των θυμάτων έμφυλης βίας.
Χωρίς «ναι μεν, αλλά»
- Η συνθετότητα του φαινομένου δεν μπορεί να λειτουργεί ως άλλοθι για κενά, αδράνειες, παγιωμένες σεξιστικές αντιλήψεις και εντέλει για την πλημμελή απόκριση των αρχών, των υπηρεσιών και των στελεχών που κατέχουν θέσεις-κλειδιά στην εφαρμογή πολιτικών προστασίας και πρόληψης.
- Οι πατριαρχικές σχέσεις εξουσίας παράγουν οικονομικές, κοινωνικές και συναισθηματικές υποτέλειες και εξαρτήσεις στο πλαίσιο του νεοφιλελεύθερου συστήματος. Το ζητούμενο είναι να αναδεικνύουμε όλες τις πτυχές του φαινομένου της έμφυλης βίας, χωρίς να καταφεύγουμε σε victimblaming και δευτερογενή θυματοποίηση των επιζωσών, κατανοώντας την έκταση των αιτιών και συνεπειών προκειμένου συντονισμένα να αναλαμβάνουμε πολυεπίπεδες δράσεις περιορισμού και πρόληψης του φαινομένου.
Βασική προϋπόθεση είναι η αναγνώριση της έμφυλης διάστασης και των πατριαρχικά δομημένων σχέσεων ανάμεσα στα φύλα. Όσο αρνούμαστε το υπόβαθρο τέλεσης αυτών των εγκλημάτων, τόσο θα μένουμε μακριά από ουσιαστικές και αποτελεσματικές λύσεις και κυρίως θα μετράμε νεκρές γυναίκες, συζύγους, συντρόφους, κόρες, μητέρες αλλά και εν γένει θηλυκότητες. Η νομική αναγνώριση του όρου «γυναικοκτονία» έχει ακριβώς αυτήν την αξία και δεν σχετίζεται με την αυστηροποίηση των ποινών για την ανθρωποκτονία, όπως λανθασμένα επιδιώκεται να παρουσιαστεί.
Θεωρούμε ότι εάν τις λέγαμε με το όνομά τους, αν αποκαλύπταμε και αποδεχόμασταν όλες τις διαστάσεις του φαινομένου της έμφυλης βίας, αν επιδιώκαμε και επιζητούσαμε μηδενική ανοχή, τότε θα κάναμε ένα σοβαρό πρώτο βήμα και θα επιφέραμε καίριο πλήγμα στην πανδημία της έμφυλης βίας.
* Η Άννα Βουγιούκα είναι κοινωνική επιστήμονας, ερευνήτρια και εμπειρογνώμονας σε θέματα φύλου
* Η Μαρία Τζαβάρα είναι μέλος της ομάδας επικοινωνίας