Δυσανάλογα μεγάλο μέρος του σχολιασμού του νέου νόμου για τα ΑΕΙ επικεντρώθηκε στο μοντέλο διοίκησης. Αρκετοί συνάδελφοι υποστήριξαν πως ο νόμος αφήνει –ενδεχομένως παρά τις προθέσεις του νομοθέτη– μεγάλα περιθώρια για την εξαρχής διαμόρφωση της σύνθεσης του συμβουλίου του Ιδρύματος από έναν υποψήφιο, τον μελλοντικό πρύτανη, και την τελική μονοκρατορία του. Τυπικά είναι δυνατό, αλλά ουσιαστικά, ειδικά στα μεγάλα ΑΕΙ, είναι σχεδόν αδύνατον ένας υποψήφιος να ελέγξει την εκλογική διαδικασία. Ακόμη κι αν προκατασκευαστούν σχήματα, π.χ. πάνω σε κομματική βάση, είναι απίθανο να εκλεγούν αυτούσια και να προδεσμευτούν –γιατί άραγε;– στην εκλογή συγκεκριμένου πρύτανη. Ομως, το ερώτημα που θέλω να θέσω εδώ είναι διαφορετικό: γιατί πρέπει να συνδέεται το πρυτανικό αξίωμα με τόσο σύνθετα καθήκοντα και ευθύνες διοίκησης;
Ας σημειωθεί προκαταβολικά ότι τα καθήκοντα αυτά, που αμείβονται με 200 ευρώ καθαρά τον μήνα, απαιτούν πολύωρη καθημερινή απασχόληση, εργασία εκτός ωραρίου, ελάχιστες διακοπές, παραίτηση από την έρευνα, πλήρη έκθεση στην κακόβουλη κριτική των συναδέλφων, μεγάλες ποινικές ευθύνες, εμπλοκή σε σύνθετα θέματα διοικητικά, οικονομικά και νομικά και, τέλος, συνεχή έκθεση στη λοιδορία των φοιτητικών παρατάξεων, μέχρις απειλής της σωματικής ακεραιότητας. Το βασικότερο, όμως, είναι ότι απαιτούν σύνθετες γνώσεις νομικές, τεχνικές και οικονομικές, που είναι αδύνατο να συγκεντρώνει ένα φυσικό πρόσωπο, όσο καλός επιστήμονας κι αν είναι. Ετσι, για δεκαετίες τώρα, πρυτάνεις και αντιπρυτάνεις επαφίενται στη γνώμη των διοικητικών διευθυντών και της νομικής επιτροπής των ΑΕΙ. Και η σύγκλητος –εξίσου άσχετη με τα θέματα αυτά– ελέγχει όσο και ό,τι μπορεί και επικυρώνει με καλή πίστη.
Δεν υπαινίσσομαι ότι ο μηχανισμός αυτός δεν λειτουργεί σύννομα ή ότι αγνοεί το συμφέρον των ιδρυμάτων. Απλώς τις αποφάσεις λαμβάνουν και επικυρώνουν καθηγητές που, εξ αντικειμένου, δεν διαθέτουν ούτε τις γνώσεις ούτε την εμπειρία για τα περισσότερα θέματα. Πανεπιστημιακοί δάσκαλοι καλούνται εντέλει να οραματιστούν και να υλοποιήσουν ένα σύνθετο πρόγραμμα ανάπτυξης, που ξεπερνάει κατά πολύ την ακαδημαϊκή τους εμπειρία, όποια επιστήμη και να θεραπεύουν. Για να είμαστε ειλικρινείς, τέτοιου είδους προκλήσεις κινητοποιούν περισσότερο μηχανικούς, γιατρούς και δικηγόρους, δηλαδή τους επαγγελματίες που εντρυφούν περισσότερο στο management, τους κομματικά ενεργούς, που γοητεύονται από τις προοπτικές της πολιτικής δράσης και αναγνώρισης και τους πρεσβύτες, κορεσμένους και κουρασμένους από τη διδασκαλία και την έρευνα. Πολλοί τα καταφέρνουν περίφημα και είμαστε ευγνώμονες για όσους «βάζουν το κεφάλι τους στον τουρβά», ό,τι κι αν προσδοκούν για το μετά. Ομως οι ικανότητές τους έχουν όρια, που δεν μπορεί να ξεπεράσει η ευφυΐα, η εργατικότητα και η επιστημοσύνη τους: είναι καθηγητές ΑΕΙ.
Τα όρια αυτά μπορούν να τα ξεπεράσουν προσεκτικά επιλεγμένα εξωτερικά μέλη του συμβουλίου του Ιδρύματος και ένας πολύ καλά αμειβόμενος και προσοντούχος εκτελεστικός διευθυντής, επικεφαλής ομάδας εμπειρογνωμόνων τεχνοκρατών. Μπορεί να τα ξεπεράσει ένας πρόεδρος του συμβουλίου, άλλος από τον πρύτανη, με διεθνή αναγνωρισιμότητα, που βλέπει, σκέφτεται και αποφασίζει «έξω από το κουτί». Πρύτανης και αντιπρυτάνεις, αιρετοί προφανώς από την ακαδημαϊκή κοινότητα, εγνωσμένου κύρους και εμπειρίας, θα έπρεπε να είναι ex officio μέλη του συμβουλίου, αλλά επιφορτισμένοι μόνον με ακαδημαϊκά και φοιτητικά θέματα, υπό την εποπτεία και την έγκριση της συγκλήτου. Οι υπερεξουσίες που ο τελευταίος νόμος δίνει στους πρυτάνεις –όση κι αν είναι η προσωπική αξία τους και όσο χρηστά κι αν τις διαχειριστούν– εκτιμώ πως δεν θα βοηθήσουν τα ελληνικά ΑΕΙ να κάνουν το μεγάλο άλμα που προσδοκούμε. Οσοι διαθέτουν τα ιδιαίτερα προσόντα για να βοηθήσουν δεν γίνονται καθηγητές σε ΑΕΙ, ούτε στην Ελλάδα ούτε στο εξωτερικό. Σταδιοδρομούν στην ελεύθερη αγορά.
* Ο κ. Βασίλης Κ. Γούναρης είναι καθηγητής της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ.