Ενσάρκωση του αρχαιοελληνικού πνεύματος, η Ειρήνη Παπά υπήρξε –πέρα από ηθοποιός με μοναδικές υποκριτικές ικανότητες– μια εκλεκτή προσωπικότητα ταυτισμένη με τον σύγχρονο νεοελληνικό πολιτισμό, που κατάφερε ωστόσο να διεισδύσει από πολύ νωρίς στον παγκόσμιο χώρο. Με την παρουσία της εκπροσώπησε τη δύναμη, την ιδιαιτερότητα και τη λάμψη αυτής της χώρας σε άλλες εποχές. Ανήκε μαζί με τη Μελίνα και την Παξινού στους ελάχιστους ηθοποιούς που πέτυχαν να περάσουν τα εθνικά σύνορα και να κάνουν επιτυχημένη διεθνή καριέρα.
Γύρισε πάνω από 80 ταινίες σε κάθε γωνιά της γης, ταινίες, τηλεταινίες και σειρές. Από την Αμερική έως τη Γαλλία, από την Αγγλία έως την Ιταλία (όπου ήταν ιδιαίτερα αγαπητή), από τον Ρόμπερτ Γουάιζ στον Μιχάλη Κακογιάννη, από τον Γιώργο Τζαβέλλα στον Ελιο Πέτρι, τον Αλμπέρτο Λατουάντα και τον Φραντσέσκο Ρόζι, από τον Κώστα Γαβρά στον Βραζιλιάνο Ρουί Γκέρα και τον Πορτογάλο Μανοέλ ντε Ολιβέιρα, η Ειρήνη Παπά είναι η Ηλέκτρα, η Αντιγόνη, η χήρα στον Ζορμπά, η γιαγιά της Ερέντιρα, πρόσωπο ταυτόχρονα σκοτεινό και φωτεινό, οικείο και απόκοσμο, μαγικό και μητρικό. Αγέρωχη φιγούρα με το διαπεραστικό βλέμμα, επιβλήθηκε στον παγκόσμιο κινηματογράφο με τη μορφή της, το προφίλ της που παραπέμπει σε αρχαία ελληνική τραγωδία και με τις ερμηνείες της, κάθε φορά διαφορετικές, πολύπλευρες και στέρεες.
Εκπροσώπησε, κατά κάποιον τρόπο, το κλασικό, το δωρικό: ήταν εσωτερική και επική, αυστηρή και λιτή. Δεν είχε μια περιττή κίνηση, δεν κατέφευγε σε ευκολίες. Κι αν η Μελίνα προσωποποίησε το ερωτικό πάθος κι η Παξινού το ηθικό εύρος αυτού του τόπου, η Παπά ήταν το βάθος του, η περηφάνια και η τραγωδία του.
Στάθηκε επίσης με γενναιότητα σε δύσκολους καιρούς, υπηρέτησε με την ακτινοβολία της και το παγκόσμιο βεληνεκές της την υπόθεση του αντιδικτατορικού αγώνα, με ανιδιοτέλεια και μακριά από σκοπιμότητες.
Την υποδέχθηκα αρκετές φορές στο Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, πάντα ανθρώπινη και φιλική. Τελευταία εικόνα της Ειρήνης που έχει καρφωθεί στη μνήμη μου, να στροβιλίζεται χορεύοντας βαλς με τον σχεδόν αιωνόβιο τεράστιο σκηνοθέτη Μανοέλ ντε Ολιβέιρα, το 2003, μετά την προβολή της ταινίας του «Μια ομιλούσα ταινία», όπου η Ειρήνη συμπρωταγωνιστούσε με την Κατρίν Ντενέβ.
* Ο κ. Μισέλ Δημόπουλος είναι πρώην καλλιτεχνικός διευθυντής του Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης (1992-2004).