Η ατμοσφαιρική ρύπανση θεωρείται η τέταρτη αιτία θανάτου στον κόσμο, ενώ τουλάχιστον 400.000 πρόωροι θάνατοι σημειώνονται κάθε χρόνο στην Ευρωπαϊκή Ενωση λόγω έκθεσης σε υψηλά επίπεδα ρύπων. Πρόκειται για μία από τις πολλές πλευρές της σχέσης της δημόσιας Υγείας με το περιβάλλον, που αναδείχθηκαν σε ένα πολύ «γεμάτο» και ενδιαφέρον συνέδριο, το οποίο ολοκληρώθηκε χθες στην Αθήνα. Περίπου 1.100 επιστήμονες με φυσική παρουσία και ακόμα 500 μέσω Διαδικτύου, από όλον τον κόσμο, συμμετείχαν στο ετήσιο συνέδριο της Διεθνούς Εταιρείας Περιβαλλοντικής Επιδημιολογίας (ISEE), που διεξήχθη στο Συνεδριακό Κέντρο του Μεγάρου Μουσικής.
Σύμφωνα με μεγάλη έρευνα, η ρύπανση ευθύνεται για την απώλεια άνω του 9% των συνολικών χαμένων χρόνων ζωής διεθνώς, τέταρτη σε σημασία πίσω από το κάπνισμα, τον υποσιτισμό και την υπέρταση. Σημαντική είναι και η καταγραφή των «μη ιδανικών» θερμοκρασιών περιβάλλοντος, όπου αποδίδεται το 2% των χαμένων ετών ανθρώπινης ζωής. «Εχει υπολογιστεί πως η ατμοσφαιρική ρύπανση αφαιρεί από τους κατοίκους της Ευρώπης έξι μήνες ζωής. Αυξάνει τη θνησιμότητα και σχετίζεται με ένα μεγάλο εύρος ασθενειών, όπως τα νοσήματα του αναπνευστικού, τα καρδιαγγειακά κ.λπ.», είπε στη χθεσινή παρουσίαση του επιστημονικού προγράμματος η ομότιμη καθηγήτρια Ιατρικής ΕΚΠΑ, καθηγήτρια Δημόσιας Υγείας στο Imperial College London και συμπρόεδρος του Συνεδρίου, Κλέα Κατσουγιάννη. «Το καινούργιο που αναδεικνύουν πρόσφατες έρευνες είναι η συσχέτιση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης με νευρολογικά νοσήματα, άνοια και άλλες νοητικές επιδράσεις. Επίσης, στην ευαίσθητη παιδική ηλικία καταγράφεται αρνητική επίδραση στην ανάπτυξη», συμπλήρωσε.
Οπως τόνισε η κ. Κατσουγιάννη, τον Σεπτέμβριο του 2021 ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας ανακοίνωσε νέες οδηγίες για την ποιότητα του αέρα, οι οποίες, ύστερα από διεξοδική επιστημονική συζήτηση, θέτουν ως ζητούμενο τη σημαντική μείωση των συγκεντρώσεων ατμοσφαιρικών ρύπων σε σχέση με τις αντίστοιχες του 2005. «Οι οδηγίες του ΠΟΥ δεν έχουν υποχρεωτικό χαρακτήρα, αλλά βασίζονται στα επιστημονικά στοιχεία για την προστασία της δημόσιας Υγείας. Το ζήτημα είναι τι θα κάνει η Ε.Ε., τα όρια της οποίας είναι λιγότερα αυστηρά. Το ερώτημα τέθηκε σε ειδική συνεδρίαση στον κ. Thomas Henrichs, αναπληρωτή διευθυντή της Διεύθυνσης Περιβάλλοντος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ο οποίος ανέφερε ότι έχει δρομολογηθεί η διαδικασία για την αλλαγή των σχετικών οδηγιών της Ε.Ε. Ο κ. Henrichs παρουσίασε και έρευνα κοινής γνώμης που κατέδειξε ότι η πλειονότητα των κατοίκων της Ευρώπης θα ήθελε να εξισωθούν τα νομοθετικά ευρωπαϊκά όρια με τις οδηγίες του ΠΟΥ». Παρ’ όλα αυτά, το χρονοδιάγραμμα της Επιτροπής φάνηκε κάπως… μακρύ στους συμμετέχοντες.
Οι αυξημένοι ατμοσφαιρικοί ρύποι σχετίζονται και με την COVID-19 και ιδιαίτερα με τη σοβαρή νόσηση από κορωνοϊό.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον είχαν και οι συνεδρίες σχετικά με την COVID-19. Η πανδημία του κορωνοϊού ανέδειξε τη στενή συσχέτιση μεταξύ της εμφάνισης νέων λοιμώξεων και του ευρύτερου περιβάλλοντος, καθώς και των κλιματικών αλλαγών σε παγκόσμια κλίμακα. Οι περισσότερες αναδυόμενες νόσοι είναι ζωονόσοι και είναι επίσης καλά τεκμηριωμένο ότι τουλάχιστον οι μισές οφείλονται σε καταστροφή οικοσυστήματος, αποψίλωση δασών και γεωργικές πρακτικές, σημείωσε ο καθηγητής Μανόλης Κογεβίνας, διευθυντής του ερευνητικού κέντρου ISGLOBAL, στη Βαρκελώνη.
Οπως τονίστηκε, στο συνέδριο παρουσιάστηκαν μελέτες από περίπου δέκα χώρες, που ανέδειξαν με τεκμηριωμένο τρόπο ότι η ατμοσφαιρική ρύπανση σχετίζεται με την COVID-19 και ιδιαίτερα με τη σοβαρή νόσηση από κορωνοϊό. «Μια μεγάλη μελέτη στη Βαρκελώνη κατέδειξε πως η ατμοσφαιρική ρύπανση μείωσε κατά περίπου 10% την ανοσολογική απόκριση των ατόμων που εμβολιάστηκαν με εμβόλια κατά της COVID-19, κάνοντάς τα πιο ευαίσθητα για περαιτέρω μολύνσεις μεταξύ των εμβολιασμένων», είπε ο κ. Κογεβίνας.
Η συζήτηση για την κλιματική αλλαγή δεν ανέδειξε μόνο τις αρνητικές συνέπειές της στην υγεία, αλλά και τις θετικές επιπτώσεις από την προσπάθεια ανάσχεσής της. «Τα μέτρα για την κλιματική αλλαγή έχουν ταυτόχρονα οφέλη και σε άλλες πλευρές. Για παράδειγμα, η μείωση της ρύπανσης συνδέεται με μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Η αλλαγή στη διατροφή και η κατανάλωση λιγότερου κόκκινου κρέατος βοηθούν στην υγεία μας, η λιγότερη χρήση αυτοκινήτου οδηγεί σε περισσότερο περπάτημα ή ποδήλατο, άρα σε περισσότερη άσκηση», σημείωσε η κ. Κατσουγιάννη.
Χημικές ουσίες που κρατούν «για πάντα»
Κρατούν «για πάντα», αλλά δεν είναι για καλό. Ο λόγος για τα λεγόμενα «For ever chemicals», τις χημικές ενώσεις που διαρκούν «για πάντα» ή για την ακρίβεια για πολλά χρόνια, συσσωρευόμενες στον οργανισμό μας. Οι συγκεκριμένες χημικές ουσίες έχουν βρεθεί στο «μικροσκόπιο» των ερευνητών. «Πρόκειται για τις υπερφθοριωμένες και πολυφθοριωμένες αλκυλιωμένες ουσίες που ονομάζονται Pfas και είναι χιλιάδες διαφορετικές ενώσεις, που χρησιμοποιούνται από τη βιομηχανία εδώ και δεκαετίες», μας είπε η κ. Δάνια Βάλβη, αναπληρώτρια καθηγήτρια στην ιατρική σχολή Icahn, στη Νέα Υόρκη. «Ενώσεις Pfas έχουν συσχετιστεί με μεταβολικά νοσήματα, όπως ο διαβήτης. Επίσης, γυναίκες με αυξημένη έκθεση σε Pfas έχουν παρουσιάσει μειωμένη γονιμότητα. Τα Pfas βρίσκονται σε μαγειρικά σκεύη, όπως αντικολλητικά τηγάνια, πλαστικά είδη, υλικά αδιαβροχοποίησης για μπουφάν κ.λπ. Οι ουσίες αυτές δεν αναγνωρίζονται εύκολα από τον οργανισμό, γι’ αυτό λειτουργούν ως ορμονικοί διαταρράκτες», σημειώνει η κ. Βάλβη. Τι γίνεται με τη νομοθεσία για την αποφυγή των επικίνδυνων ουσιών; «Καταγράφονται ουσίες που είναι βλαβερές για την υγεία μας και οι οποίες στη συνέχεια αποσύρονται. Το πρόβλημα είναι πως και οι νέες χημικές ενώσεις που εισάγει η βιομηχανία έχουν συχνά την ίδια δράση», αναφέρει η καθηγήτρια.
Οι αριθμοί
4η αιτία θανάτου διεθνώς η ατμοσφαιρική ρύπανση, υπεύθυνη για πάνω από το 9% των χαμένων ετών ζωής.
400.000 πρόωροι θάνατοι ετησίως στην Ε.Ε. λόγω έκθεσης στην ατμοσφαιρική ρύπανση.
10% μειώθηκε η ανοσολογική απόκριση των ατόμων που εμβολιάστηκαν κατά της COVID-19 λόγω ρύπανσης.
20% αυξήθηκε η θνησιμότητα στην Αθήνα λόγω καύσωνα τον Αύγουστο 2021, 76% σε συνδυασμό με τη δασική φωτιά στη Βαρυμπόμπη.