Στη συνάντηση του Συμβουλίου Υπουργών, που έλαβε χώρα την Τρίτη 20 Σεπτεμβρίου, βασικό θέμα συζήτησης ήταν η επόμενη μέρα μετά την ολοκλήρωση της Διάσκεψης για το Μέλλον της Ευρώπης. Ιδιαίτερη έμφαση δόθηκε στην προοπτική πιο εκτεταμένης χρήσης της ειδικής πλειοψηφίας για τη λήψη αποφάσεων εντός του Συμβουλίου με αναφορές στην ανάγκη άμεσης αξιοποίησης της «ρήτρας παρέκτασης» (passerelle clause) σταδιακά και σε συγκεκριμένους τομείς. H Πρόεδρος της Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, υπονόησε αντίστοιχες εξελίξεις στην ομιλία της ενώπιον του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, την περασμένη εβδομάδα, κάνοντας λόγο για την ανάγκη να βελτιωθεί ο τρόπος που λαμβάνονται αποφάσεις εντός της ΕΕ. Ο Γερμανός Καγκελάριος ρητά αναφέρθηκε σε αυτό το θέμα στην ομιλία του, στην Πράγα, τον Αύγουστο.
Πρόκειται για ένα θέμα που βρίσκεται στην ενωσιακή πολιτική επικαιρότητα για αρκετό χρονικό διάστημα και θα παραμείνει εξαιτίας των σημαντικών αντιστάσεων και αμφιβολιών αρκετών κρατών-μελών. Η ειδική πλειοψηφία σημαίνει κατά βάση ότι ένα μέλος που θέλει να εμποδίσει τη λήψη απόφασης δεν θα μπορεί πλέον να επικαλεστεί το δικαίωμα αρνησικυρίας (βέτο) που παρέχεται από τις Συνθήκες με αποτέλεσμα να μην μπορεί να εμποδίσει μια απόφαση και δράση της ΕΕ που κρίνεται επιζήμια για το ίδιο. Το δικαίωμα αυτό δεν καταργείται εντελώς αλλά περιορίζεται το εύρος και ο τρόπος άσκησής του. Το βασικό επιχείρημα για τους διαφωνούντες μιας τέτοιας εξέλιξης είναι ακριβώς η αδυναμία των -μικρότερων κυρίως- κρατών να υπερασπιστούν τα εθνικά τους συμφέροντα χωρίς τη δυνατότητα επίκλησης του βέτο. Από την άλλη μεριά, τα βασικά επιχειρήματα υπέρ της αξιοποίησης της ειδικής πλειοψηφίας είναι η μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα στη λήψη αποφάσεων και η απομόνωση ακραίων απόψεων που εμποδίζουν την Ένωση να αναλάβει δράση σε μια σειρά ζητημάτων, από την εξωτερική πολιτική μέχρι τη μετανάστευση και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Το επιχείρημα περί αποτελεσματικότητας αποκτάει μεγαλύτερη βαρύτητα αν αναλογιστεί κανείς ότι έχουμε μπει σε μια νέα τροχιά διεύρυνσης -με τα Δυτικά Βαλκάνια και όχι μόνο- και επομένως αναμένεται περαιτέρω αύξηση της ανομοιογένειας μεταξύ των κρατών-μελών.
Αν επιθυμούμε και ασπαζόμαστε την προοπτική της εμβάθυνσης και ολοκλήρωσης της ΕΕ με τη συμμετοχή της χώρας μας σε αυτή, η ειδική πλειοψηφία αποτελεί αναμφισβήτητα το μέλλον της ενωσιακής διαδικασίας. Εγείρονται, όμως, προκλήσεις και ελλοχεύουν κίνδυνοι για τους οποίους οφείλουμε να είμαστε προετοιμασμένοι. Μια Ελλάδα πολιτικά εξωστρεφής, δραστήρια στα ενωσιακά όργανα και δυναμικά παρούσα σε όλες τις φάσεις του κύκλου παραγωγής Ευρωπαϊκής δημόσιας πολιτικής δεν πρέπει να αντιμετωπίζει φοβικά την προοπτική αυτή. Οι ελάχιστες φορές που δύναται να βρεθεί στη μειοψηφία αντισταθμίζονται από τη μεγάλη πλειοψηφία των περιπτώσεων στις οποίες θα υπάρξουν οφέλη από την υπερκέραση μεμονωμένων φωνών αντίδρασης από άλλα κράτη-μέλη. Το ζητούμενο, επομένως, είναι να συνδιαμορφώνουμε το περιεχόμενο των πολιτικών αποφάσεων στην ΕΕ και όχι να υιοθετούμε μια αμυντική γραμμή περιχαράκωσης και ηρωικής άμυνας πίσω από το βέτο. Στα σαράντα ένα χρόνια συμμετοχής μας στο ενωσιακό οικοδόμημα έχουμε συχνά παλινδρομήσει μεταξύ των δύο αυτών καταστάσεων. Η πιθανή επέκταση της ειδικής πλειοψηφίας σηματοδοτεί την ανάγκη απόλυτης εδραίωσης της πρώτης προσέγγισης σε οτιδήποτε αφορά την Ευρωπαϊκή παρουσία μας.
*Ο Σπύρος Μπλαβούκος είναι Αναπληρωτής Καθηγητής στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών και Επικεφαλής του Ευρωπαϊκού Προγράμματος Αριάν Κοντέλλη, ΕΛΙΑΜΕΠ