Στη διασταύρωση της λεωφ. Αλεξάνδρας με την οδό Μουστοξύδη, μερικές εκατοντάδες μέτρα μακριά από την πλατεία Εξαρχείων, υπάρχει ένα όμορφο παρκάκι. Εδώ και μερικούς μήνες έχει κλειστεί από λαμαρίνες και έχει εγκατασταθεί εργοτάξιο του μετρό, προκειμένου να δημιουργηθεί ο σταθμός «Αλεξάνδρας». Παρότι αρκετοί από τους διαμαρτυρόμενους για το μετρό στην πλατεία Εξαρχείων ενδέχεται να μένουν πιο κοντά σε αυτό απ’ ό,τι στην πλατεία Εξαρχείων, ουδείς, εξ όσων γνωρίζω, έχει διαμαρτυρηθεί για το παρκάκι. Γιατί; Οι ελεύθεροι χώροι δεν έχουν την ίδια αξία; Το πράσινο στη λεωφ. Αλεξάνδρας και Μουστοξύδη είναι ήσσονος σημασίας σε σχέση με την πλατεία Εξαρχείων; «Δύο μετρό και δύο σταθμοί» ή, αλλιώς, «δύο μέτρα και δύο σταθμά».
Επειδή όμως η συζήτηση αφορά την προάσπιση των δημόσιων χώρων, χρήσιμο ίσως θα ήταν να επισημανθούν και κάποια άλλα δεδομένα. Ποιο είναι χειρότερο από την άποψη της προάσπισης των δημόσιων χώρων; Να κλειστεί προσωρινά η πλατεία Εξαρχείων για να κατασκευασθεί ένας σταθμός μετρό που θα εξυπηρετεί τους κατοίκους ή αυτό που γίνεται εδώ και δεκαετίες με την ανοχή και ευθύνη πολλών, δηλαδή η κατάληψη των πεζοδρομίων και πεζοδρόμων των Εξαρχείων από πολυάριθμα μπαρ, εστιατόρια και καφέ;
Πραγματικά δημόσιος χώρος σημαίνει επίσης ότι ο χρήστης του τον σέβεται και τον θεωρεί κοινό, όχι ιδιοκτησία του. Ανταποκρίνονται στην αντίληψη του δημόσιου χώρου τα άσχημα γκράφιτι (όχι τα έργα τέχνης), ακόμη και στους τοίχους διατηρητέων σπιτιών; Είναι πράγματι ελευθερία να μουντζουρώνεις τις εισόδους σπιτιών, εννοείται των άλλων και όχι του δικού σου; Και επειδή ενίοτε τα Εξάρχεια παρομοιάζονται με τη Μονμάρτρη, να ρωτήσω αν στη Μονμάρτρη υπάρχουν γκράφιτι;
Η περιοχή έχει πολλά σημάδια συλλογικής μνήμης, ελάχιστοι όμως τα γνωρίζουν και ακόμη λιγότεροι αγωνίζονται για τη διάσωσή τους.
Δημόσιος χώρος σημαίνει επίσης ότι διατηρείς τα σημάδια της συλλογικής μνήμης. Τα Εξάρχεια έχουν πολλά τέτοια σημάδια, ελάχιστοι όμως τα γνωρίζουν και ακόμη λιγότεροι αγωνίζονται για τη διάσωσή τους. Ενα χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το παλιό ωδείο στην οδό Ζαΐμη, μεταξύ των οδών Τοσίτσα και Στουρνάρη. Οι τοίχοι του ήταν «πληγωμένοι» από τα σημάδια των σφαιρών στα Δεκεμβριανά του 1944. Εκεί έγιναν κάποιες από τις πιο σκληρές μάχες μεταξύ των δυνάμεων του ΕΛΑΣ και του κυβερνητικού στρατού. Οταν κάποιοι κατέλαβαν το κτίριο του ωδείου πριν από μερικά χρόνια, έσβησαν τα σημάδια από τις σφαίρες. Ουδείς και πάλι διαμαρτυρήθηκε. Οι μάχες των Δεκεμβριανών θα υπάρχουν μόνο σε κάποια βιβλία της Ιστορίας, δεν θα διδάσκονται βιωματικά στις επόμενες γενεές μέσα από τους δρόμους των Εξαρχείων.
Μια τελευταία παρατήρηση: Ο δημόσιος χώρος, ακόμη και στη σημερινή εποχή του Διαδικτύου, είναι προορισμένος για την επικοινωνία και την ελεύθερη ανταλλαγή ιδεών. Ολων των ιδεών, όχι μόνον αυτών που συμμεριζόμαστε εμείς. Από την άποψη αυτή, είμαστε σίγουροι ότι οι δημόσιοι χώροι στα Εξάρχεια είναι χώροι ελεύθερης διακίνησης ιδεών; Μια και πλησιάζουν οι εκλογές, αναρωτιέμαι εάν υποψήφιοι της Νέας Δημοκρατίας, του ΠΑΣΟΚ ή του ΣΥΡΙΖΑ θα μπορούσαν να οργανώσουν ανοικτή συγκέντρωση στην πλατεία Εξαρχείων, όπως συνέβαινε τη δεκαετία του 1980. Τότε που την πλατεία Εξαρχείων τη χρησιμοποιούσαν όλοι οι κάτοικοι, χωρίς αποκλεισμούς και «ιδιοκτησιακές» λογικές. Και αυτό ήταν που έκανε τα Εξάρχεια, μαζί με την ιστορία, τα όμορφα κτίρια και τους απλούς ανθρώπους τους, μια τόσο όμορφη και ιδιαίτερη γειτονιά.
* Ο κ. Σπύρος Βλαχόπουλος είναι καθηγητής της Νομικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών.