Η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση είναι μια πολυεπίπεδη διαδικασία: οικονομική, θεσμική και τελικά πολιτισμική. Η εξέλιξή της μέχρι σήμερα ήταν κατά κύριο λόγο ομαλή και γραμμική στα ευκολότερα πεδία, ενώ παρουσίασε σημαντικές δυσκολίες και ασυνέχειες όσο τα διακυβεύματα ανέβαιναν την κλίμακα της κρισιμότητας. Παραδόξως το Πανεπιστήμιο, ως ιστορικός θεσμός με μακραίωνη παράδοση στον ευρωπαϊκό χώρο και κοινή αξιακή αφετηρία με το ίδιο το ευρωπαϊκό εγχείρημα, δεν αξιοποιήθηκε μέχρι σήμερα στο μέγιστο βαθμό σε όλη αυτή την προσπάθεια.
Την κατάσταση αυτή έρχεται εν μέρει να διορθώσει, έστω και με καθυστέρηση, ο θεσμός του Ευρωπαϊκού Πανεπιστημίου. Εγκαινιάστηκε το 2019, με τις πρώτες 17 πανευρωπαϊκές πανεπιστημιακές συνεργασίες ή καλύτερα «συμμαχίες» (alliances) όπως λέγονται και σήμερα ο αριθμός τους υπερβαίνει τις 40. Με τις συμμαχίες αυτές προκύπτουν όλα τα πολλαπλασιαστικά οφέλη από τις οικονομίες κλίμακας και φάσματος, μέσω της συνένωσης δηλαδή των δομών και της εμβάθυνσης της συνεργασίας του ακαδημαϊκού δυναμικού. Επίσης, το ευρωπαϊκό πανεπιστήμιο γίνεται πιο ανταγωνιστικό στην εποχή της ψηφιακής επανάστασης, αλλά και σε ένα παγκόσμιο περιβάλλον ρευστό και πολυπολικό, όπου η κατάκτηση της καινοτομίας προσδίδει ηγεμονική υπεροχή.
Κυρίως όμως, ο θεσμός του ευρωπαϊκού πανεπιστημίου θα δώσει νέα ώθηση στο διαρκές και πιο επίκαιρο από ποτέ αίτημα της ευρωπαϊκής ηπείρου για μια ισχυρή ευρωπαϊκή ταυτότητα. Κι αυτό γιατί, καθώς οι συμμαχίες αυτές εδραιώνονται κι επεκτείνονται, θα προκύψει μια νέα γενιά επιστημόνων και καλλιεργημένων πολιτών που θα έχει διαμορφωθεί μέσα στην Ακαδημαϊκή Κοινότητα κατά κυριολεξία, δηλαδή μέσα σε μια κοινότητα ιδανικά ανοικτή, με διανοητική ελευθερία, φιλέρευνο πνεύμα, ισότητα των ευκαιριών στη βάση της αξιοκρατίας, με σεβασμό στη διαφορετικότητα, τη διαφάνεια και βεβαίως τη λογοδοσία.
Στα πρώτα αυτά βήματα του θεσμού των ευρωπαϊκών πανεπιστημίων συμμετέχουν και επτά (7) ελληνικά ανώτατα ιδρύματα μεταξύ των οποίων και το ΕΛΜΕΠΑ. Η δική μας συμμαχία λέγεται ATHENA. Το οικοσύστημα του ΑΤΗΕΝΑ αποτελείται από εννέα (9) Ευρωπαϊκά Πανεπιστήμια και συγκεντρώνει περισσότερους από 167.440 φοιτητές και 13.845 μέλη διδακτικού & διοικητικού προσωπικού, συμπεριλαμβανόμενων 569 Ερευνητικών ομάδων. Επιπλέον, συνεργάζονται περισσότεροι από 53 συνεργαζόμενοι φορείς (εταιρίες, Πανεπιστήμια, τοπικοί φορείς, εμπορικά επιμελητήρια).
Η γεωγραφική διασπορά του ΑΤΗΕΝΑ ενεργοποιεί σε όλη την Ευρώπη, τη συνεργασία Πανεπιστημίων που βρίσκονται στις περιφέρειες των συμμετεχόντων χωρών. Οι προτεραιότητες του ΑΤΗΕΝΑ συμπεριλαμβάνουν την στήριξη της υβριδικής κινητικότητας, της χρήσης των εργαλείων του Erasmus without paper και των διεθνοποιημένων κοινών προγραμμάτων σπουδών. Η Συμμαχία στοχεύει στην συνεργασία των εταίρων, προκειμένου να εκπαιδεύσει την νέα γενιά στις τεχνολογίες τις 4ης Βιομηχανικής Επανάστασης όπως επίσης και στις προσωπικές δεξιότητες (soft skills) που αναζητά η αγορά εργασίας. Η συμμαχία ήδη συνεργάζεται στην προσφορά πάνω από 150 μαθημάτων (στα Αγγλικά) στους παραπάνω τομείς προς τους φοιτητές της κοινοπραξίας. Η λειτουργία του ενοποιημένου συστήματος διαχείρισης μάθησης του ATHENA, θα επιτρέπει στους φοιτητές και εκπαιδευτές όλων των εταίρων του ΑΤΗΕΝΑ, να μπορούν να εισέρχονται από τα αντίστοιχα συστήματα των εταίρων και να επιλέγουν τα κοινά μαθήματα που προσφέρει η κοινοπραξία. Τέλος, η κοινοπραξία έχει αναπτύξει ηλεκτρονική πλατφόρμα (Athena Research and Development) όπου όλες οι ερευνητικές δραστηριότητες και δομές έχουν εγγραφεί και επιτρέπει σε οπουδήποτε ερευνητή να βρει συνεργασίες μέσα στην κοινοπραξία. Στα άμεσα πλάνα της Συμμαχίας είναι η επέκταση των δράσεων και των πολιτικών της σε όλες τις Σχολές της κοινοπραξίας.
Μάλιστα πρόσφατα, έλαβε χώρα στα Χανιά η 9η Διεθνής εβδομάδα Erasmus. Στο πλαίσιο του συνεδρίου συμμετείχαν 120 διακεκριμένοι ακαδημαϊκοί και διοικητικό προσωπικό από 16 χώρες. Έγιναν 40 εισηγήσεις και 3 εκπαιδευτικά σεμινάρια που είχαν ως κεντρικό θέμα τη Διεθνοποίηση της Ανώτατης Εκπαίδευσης και το ρόλο των ψηφιακών και κοινωνικών(soft) δεξιοτήτων στην προσπάθεια αυτή. Το θέμα των ψηφιακών δεξιοτήτων έχει κρίσιμες αναπτυξιακές προεκτάσεις και θα απασχολήσει καίρια την ευρωπαϊκή εκπαιδευτική πολιτική τα επόμενα χρόνια. Το ΕΛΜΕΠΑ συνεπώς, συνεισφέρει έμπρακτα στο διάλογο που βρίσκεται σε εξέλιξη, προτείνοντας καινοτόμες παιδαγωγικές προτάσεις κι εφαρμογές.
Στην ίδια επίσης λογική της διεθνοποίησης της εκπαίδευσης, συνεργασίες του ΕΛΜΕΠΑ διανοίγονται κι εκτός Ευρώπης και ειδικά προς τις ΗΠΑ.
Αξίζει να σημειωθεί, ότι από τα επτά ελληνικά πανεπιστήμια που συμμετέχουν στην πρωτοβουλία των ευρωπαϊκών πανεπιστημίων, το ΕΛΜΕΠΑ είναι το μοναδικό «πρώην ΤΕΙ». Κατά σύμπτωση μάλιστα, έχει την ίδια ηλικία με τον θεσμό των ευρωπαϊκών συμμαχιών, υπάρχει δηλαδή με τη νέα καταστατική του μορφή από το 2019. Αυτό είναι κι ενδεικτικό του πόσο γρήγορα κάλυψε το ΕΛΜΕΠΑ τα βήματα της ανωτατοποίησης, με βάση και τα ευρωπαϊκά κριτήρια, παρότι ως ίδρυμα έπρεπε να προσαρμοστεί σε άλλη μία εκπαιδευτική μεταρρύθμιση που σχεδιάστηκε κι εφαρμόστηκε εκ των άνω, χωρίς την πλήρη επεξεργασία των επιμέρους παραμέτρων ή και των πιθανών ακούσιων συνεπειών που θα εμφανιζόντουσαν καθοδόν.
Το παράδειγμα ωστόσο του ΕΛΜΕΠΑ δείχνει πως μια δομή μπορεί να επιτύχει βέλτιστα αποτελέσματα, αν δράσει με ευελιξία και κινητοποιήσει σωστά το ανθρώπινο δυναμικό της. Μια ιστορία ανάληψης πρωτοβουλίας σε συνθήκες μη ιδανικές, όπου η πρόοδος συντελέστηκε όχι κατ’ ανάγκην με βήματα, αλλά όπου χρειάστηκε με άλματα.
* Ο Κωνσταντίνος Πετρίδης είναι αναπληρωτής Καθηγητής στη Σχολή Μηχανικών του Ελληνικού Μεσογειακού Πανεπιστημίου (ΕΛ.ΜΕ.ΠΑ)