Πώς μπορείς να μεταμορφώσεις ένα οικοδομικό τετράγωνο με παλιές πολυκατοικίες – ενεργειακά σουρωτήρια σε ένα σύγχρονο σύνολο οικοδομών με σχεδόν μηδενική ενεργειακή κατανάλωση; Και πώς μπορεί να γίνει κάτι τέτοιο σε μια εργατική γειτονιά, με διαμερίσματα που κατοικούνται από οικογένειες οι οποίες συχνά τα φέρνουν δύσκολα βόλτα και δεν έχουν χρήματα ή ενδιαφέρον για ενεργειακή αναβάθμιση των κτιρίων; Πόσο μεγάλη είναι η αξία τέτοιων παρεμβάσεων σε εποχή ενεργειακής κρίσης και αυξανόμενης ενεργειακής φτώχειας;
Οταν επισκεφθήκαμε την περιοχή με τις λεγόμενες «πολυκατοικίες πρόνοιας» στον Δήμο Αγίας Βαρβάρας βρεθήκαμε μπροστά σε ένα από τα πιο ενδιαφέροντα πιλοτικά προγράμματα ενεργειακής αναβάθμισης στη χώρα. Αρκετά τετράγωνα με πανομοιότυπες πολυκατοικίες στη σειρά, πολλές από αυτές με ξεφτισμένους σοφάδες και πλήθος κλιματιστικών στη σειρά, ιδιαίτερα δαπανηρών στις σημερινές συνθήκες. Την ίδια ώρα, στο πρώτο τετράγωνο που ορίζουν τέσσερις πολυκατοικίες τα συνεργεία βρίσκονται σε εντατικές εργασίες. Ολοκλήρωση του γεωθερμικού συστήματος, πέρασμα θερμομόνωσης, σκίαστρα, γενική αναβάθμιση.
Πρόκειται για το έργο «Πράσινη Πιλοτική Αστική Γειτονιά», το οποίο πραγματοποιεί ενιαία ενεργειακή παρέμβαση σε 72 διαμερίσματα τεσσάρων πολυκατοικιών, όπου κατοικούν περίπου 250 άτομα. «Ακολουθούμε έναν ολιστικό σχεδιασμό παρεμβάσεων, εφαρμόζονται πρώτα σύγχρονες τεχνολογίες εξοικονόμησης ενέργειας, κάτι που μειώνει δραστικά τις ενεργειακές ανάγκες των κατοικιών, καλύπτοντάς τες στη συνέχεια από συστήματα ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Παράλληλα, οι δημόσιοι ανοιχτοί χώροι, περίπου δύο στρέμματα, γύρω από τα κτίρια αναβαθμίζονται περιβαλλοντικά», λέει στην «Κ» ο Μάρκος Δαμασιώτης, προϊστάμενος Διεύθυνσης Αναπτυξιακών Προγραμμάτων του Κέντρου Ανανεώσιμων Πηγών και Εξοικονόμησης Ενέργειας (ΚΑΠΕ), που έχει την τεχνική και επιστημονική στήριξη του έργου. Και όπως σημειώνει, «οι πολυκατοικίες αυτές κατασκευάστηκαν με τεχνικές προδιαγραφές των δεκαετιών 1960 και 1970, χωρίς επαρκή μόνωση και αποδοτικά συστήματα θέρμανσης».
Αυτό που κάνει το συγκεκριμένο έργο ξεχωριστό είναι η συνολική του προσέγγιση. Πρώτον, αντιμετωπίζει όλο το τετράγωνο, και τις τέσσερις πολυκατοικίες, ενιαία και όχι κάθε διαμέρισμα χωριστά. Δεύτερον, χρησιμοποιεί και συνδυάζει σχεδόν το σύνολο των τεχνικών μεθόδων που είναι διαθέσιμες σε αστικό περιβάλλον, τόσο για την εξοικονόμηση ενέργειας όσο και για την παραγωγή με ανανεώσιμο τρόπο. Τρίτον, δεν στοχεύει σε μείωση της κατανάλωσης ενέργειας έστω κατά ένα μεγάλο ποσοστό, αλλά φιλοδοξεί να μετατρέψει τις τέσσερις παλιές, αθωράκιστες πολυκατοικίες σε κτίρια σχεδόν μηδενικής κατανάλωσης ενέργειας (nZEBs). Τέταρτον, αντιμετωπίζει το κοινωνικό πρόβλημα της ενεργειακής αναβάθμισης κτιρίων, δηλαδή το γεγονός πως εκείνοι που μένουν σε ακατάλληλα σπίτια και έχουν ανάγκη τις παρεμβάσεις δεν έχουν τα χρήματα γι’ αυτό, ούτε καν ως μέρος προγραμμάτων τύπου «Εξοικονομώ».
Τι παρεμβάσεις όμως γίνονται ή θα γίνουν στην «Πράσινη γειτονιά»; Η πρώτη ενότητα αφορά την ενεργειακή θωράκιση των κτιρίων: εξωτερική θερμομόνωση στις όψεις και στα δώματα. Αντικατάσταση κουφωμάτων. Υγρομόνωση υπογείων. Προσθήκη εξωτερικών σκιάστρων (σταθερών και κινητών) στα κουφώματα. Τοποθέτηση πάνελ στις όψεις των κλιμακοστασίων.
Δεύτερον, ενεργειακή καρδιά του προγράμματος είναι η εγκατάσταση ενός γεωθερμικού συστήματος με κατακόρυφους σωλήνες γεωεναλλακτών στον ελεύθερο χώρο ανάμεσα στις πολυκατοικίες. Οι σωλήνες, διπλού U, 40 συνολικά, δηλαδή 10 ανά κτίριο, τοποθετούνται στο έδαφος μέσω γεωτρήσεων βάθους 100 μέτρων η καθεμία και δημιουργούν ένα δίκτυο σωληνώσεων εντός του οποίου κυκλοφορεί νερό, το οποίο έχει όλο τον χρόνο σταθερή θερμοκρασία εντός του εδάφους (~18ο C). Οι γεωεναλλάκτες τον χειμώνα απορροφούν θερμότητα από τη γη και τη μεταφέρουν μέσω της αντλίας του κάθε κτιρίου στα διαμερίσματα, ενώ το καλοκαίρι απορροφούν θερμότητα από τους κλιματιζόμενους χώρους του κάθε κτιρίου και τη μεταφέρουν στη γη. Σε κάθε πολυκατοικία εγκαθίσταται μία γεωθερμική αντλία θερμότητας για θέρμανση – ψύξη, ισχύος 45 kW εκάστη. Με ειδικό σύστημα σωληνώσεων το νερό κυκλοφορεί στο κεντρικό σύστημα κλιματισμού με fan coils στα διαμερίσματα (θερμό τον χειμώνα και ψυχρό το καλοκαίρι), θερμαίνοντας ή ψύχοντας τους χώρους αντίστοιχα.
Πώς μπορεί ένα κτίριο να μη χρειάζεται καθόλου φυσικό αέριο ή πετρέλαιο για τη θέρμανση ή την ψύξη του.
Επιπλέον στον τομέα ενέργειας τοποθετούνται ηλιακοί συλλέκτες στα δώματα των κτιρίων για παραγωγή ζεστού νερού χρήσης (ηλιακοί θερμοσίφωνες, συνολικού εμβαδού 145 τ.μ.), καθώς και φωτοβολταϊκά (4×10 kW) για την κάλυψη της κοινόχρηστης ζήτησης ηλεκτρικής ενέργειας κάθε πολυκατοικίας για φωτισμό, λειτουργία γεωθερμικών αντλιών κ.λπ., μέσω ενεργειακού συμψηφισμού (net metering). Για τον έλεγχο της επίτευξης των στόχων εξοικονόμησης ενέργειας και την αποτίμηση του ενεργειακού οφέλους προβλέπεται η εγκατάσταση μετρητικών συστημάτων και συστήματος τηλεπαρακολούθησης.
Τρίτον, διαμορφώνεται σε ένα ευχάριστο και «πράσινο» σύνολο ο περιβάλλων χώρος με επιστρώσεις από ψυχρά υλικά, τοποθέτηση πέργκολας και μόνιμου καθιστικού, αύξηση φύτευσης, φωτιστικά σώματα, ενώ προβλέπεται η δημιουργία υπόγειου συστήματος άρδευσης με τροφοδότηση από δεξαμενή συλλογής ομβρίων 70 κ.μ.
Αυτές τις ημέρες η υλοποίηση του έργου, που ξεκίνησε την άνοιξη, είναι περίπου στο 50% και ο χρόνος παράδοσης τοποθετείται τον Φεβρουάριο του 2023.
«Εχουμε δώσει μεγάλη μάχη για την ολοκλήρωση αυτού του έργου, που στα χαρτιά εμφανίστηκε πριν από δέκα χρόνια. Εργαστήκαμε πολύ, συζητήσαμε πόρτα πόρτα αλλά και με συνελεύσεις για να καταλάβουν οι κάτοικοι τη σημασία του και να αντιμετωπιστούν οι όποιες αναποδιές. Ταυτόχρονα έπρεπε να ξεπεράσουμε μεγάλα γραφειοκρατικά εμπόδια αλλά και τις αλλαγές πολιτικής ηγεσίας στο υπουργείο Περιβάλλοντος όλα αυτά τα χρόνια. Πολλές φορές νιώθαμε πως έπρεπε να εξηγούμε το έργο στο υπουργείο από την αρχή», λέει στην «Κ» η Κωνσταντίνα Σέργη, επικεφαλής της Διεύθυνσης Τεχνικών Υπηρεσιών και Περιβάλλοντος του Δήμου Αγίας Βαρβάρας.
Το έργο «Πράσινη γειτονιά» έχει συνολικό προϋπολογισμό 2.387.874 ευρώ συν ΦΠΑ και χρηματοδοτείται από το ΕΣΠΑ 2014-2021 με εισήγηση του υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας. Τις τεχνικές εργασίες έχει αναθέσει ο δήμος, που ασκεί και την τεχνική επίβλεψη, ενώ το ΚΑΠΕ συνδράμει τεχνικά και επιστημονικά.
Χρήσιμες απαντήσεις
«Το έργο στην Αγία Βαρβάρα δίνει εξαιρετικά χρήσιμες απαντήσεις για το πώς ακόμα και το παλιό, εντελώς αθωράκιστο κτιριακό απόθεμα της χώρας μπορεί να γίνει ενεργειακά αποδοτικό και να μη χρειάζεται καθόλου φυσικό αέριο ή πετρέλαιο για τη θέρμανση ή την ψύξη του», τονίζει ο κ. Δαμασιώτης. «Αποδεικνύεται πως υπάρχει η τεχνογνωσία και στο επιστημονικό δυναμικό αλλά και στον κατασκευαστικό τομέα για να αντιμετωπίσουμε δύσκολα προβλήματα. Είναι απολύτως τεχνικά εφικτή η αντικατάσταση των λεβήτων πετρελαίου και φυσικού αερίου από γεωθερμικές αντλίες θερμότητας, οι οποίες αξιοποιώντας το υπέδαφος της γης ως περιβάλλον μεταφοράς θερμότητας με σταθερή θερμοκρασία όλο τον χρόνο επιτυγχάνουν μεγάλο και σταθερό βαθμό απόδοσης ανεξαρτήτως εξωτερικής θερμοκρασίας περιβάλλοντος. Συνεπώς έχουν σημαντική εξοικονόμηση ενέργειας για θέρμανση (~70%) και ψύξη (~40%) έναντι των αντίστοιχων συμβατικών συστημάτων», τονίζει το στέλεχος του ΚΑΠΕ.
Τα πρώτα οφέλη
«Οταν έβαζα το χέρι μου στον βορινό τοίχο ήταν σαν να το βάζω στην κατάψυξη. Παγωνιά. Δεν υπήρχε καθόλου μόνωση. Τον χειμώνα παγώναμε και το καλοκαίρι βράζαμε. Είχαμε και μια ηλεκτρική σόμπα, τι να σου κάνει… Μόνο τον λογαριασμό του ρεύματος απογείωνε», μας λέει ο κύριος Γιώργος, ένας από τους κατοίκους διαμερίσματος του μελλοντικού πράσινου τετραγώνου, καθώς περπατάμε στον αίθριο χώρο ανάμεσα στις οικοδομές, σημερινό εργοτάξιο. Αν και το έργο δεν έχει ολοκληρωθεί, έχουν να λένε κι αυτός και η σύζυγός του για την ευχάριστη εσωτερική θερμοκρασία που είχαν το περασμένο καλοκαίρι, καθώς η θερμομόνωση και η τοποθέτηση των νέων κουφωμάτων είχαν ολοκληρωθεί στη δική τους πολυκατοικία. «Πραγματικά ήταν πολύ πιο δροσερά. Καμία σχέση με πριν. Ηταν ελάχιστες οι ημέρες που αισθανόσουν την ανάγκη να βάλεις και λίγο τον ανεμιστήρα», συμπληρώνει. Για οικογένειες εργαζομένων ή συνταξιούχων, με σχετικά χαμηλά εισοδήματα, η απαλλαγή από τον βραχνά του λογαριασμού του ρεύματος, του φυσικού αερίου ή του πετρελαίου είναι μεγάλη υπόθεση. Ταυτόχρονα, βέβαια, οι κάτοικοι δεν κρύβουν την ανησυχία τους για τον ρυθμό εξέλιξης του έργου, καθώς ο χειμώνας έρχεται, αλλά και για το εάν όλα θα δουλέψουν σωστά. Δεν λείπουν και ορισμένοι που δεν θέλουν να ενταχθούν στην αναβάθμιση, με αποτέλεσμα να δημιουργούνται εμπόδια ή και μικροεντάσεις μεταξύ των κατοίκων. Δυσκολίες που είχαν προκληθεί σε παλαιότερες απόπειρες, όπως στη θερμομονωτική ανακαίνιση πριν από χρόνια μιας πολυκατοικίας χωριστά, που άφησε μετέωρα τα κλιματιστικά των κατοίκων για πολύ καιρό και δημιούργησε επιφυλάξεις και δυσπιστία σε κάποιον κόσμο. Το στοίχημα της επιτυχίας παραμένει ανοικτό και θα κριθεί στη μελλοντική συνέπεια όσον αφορά την αποδοτική λειτουργία των συστημάτων. Σε κάθε περίπτωση, όμως, ανάλογες συνολικές παρεμβάσεις ριζικής ενεργειακής αναβάθμισης σε επίπεδο γειτονιάς με δημόσια προγράμματα θεωρούνται η πιο κατάλληλη μέθοδος, ειδικά σε περιοχές που κατοικούνται από φτωχότερα λαϊκά στρώματα.