Η μπλούζα που φορέσατε σήμερα φέρει την ένδειξη «made in Turkey», όμως η πρώτη ύλη, π.χ. το βαμβάκι, ίσως είναι ελληνική, τη στιγμή που εσείς το αγοράσατε από ένα e-shop με έδρα τη Γερμανία ή τη Ρουμανία. Τα γκρίζα «χιλιόμετρα» που διανύουν τα ρούχα μέχρι να «προσγειωθούν» στο ράφι μας έχουν προκαλέσει τα τελευταία χρόνια έντονες διαμαρτυρίες από την κοινωνία των πολιτών. Και όχι άδικα, καθώς έχει αποδειχθεί ότι η βιομηχανία της μόδας και προπαντός η fast fashion στηρίζεται εν πολλοίς στην αδήλωτη εργασία –κυρίως σε χώρες εκτός Ε.Ε.– και σε μεθόδους που πολλαπλασιάζουν το περιβαλλοντικό αποτύπωμα κάθε προϊόντος.
«Προ τριετίας το διεθνές κίνημα Fashion Revolution και 62 οργανώσεις από όλο τον κόσμο είχαμε καταθέσει στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή σειρά προτάσεων, προκειμένου η βιομηχανία της μόδας να στραφεί στις αρχές της πράσινης και ηθικής οικονομίας», αναφέρει στην «Κ» η δρ Φιόρη Ζαφειροπούλου, η οποία έχει κάνει διδακτορικό στις Πράσινες και Ηθικές Εφοδιαστικές Αλυσίδες Μόδας και είναι συντονίστρια του Fashion Revolution Greece. «Εστω και με καθυστέρηση οι εκκλήσεις μας φαίνεται να βρίσκουν ευήκοα ώτα». Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει αναγνωρίσει ότι η κατανάλωση κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων στην Ευρώπη έχει τον τέταρτο μεγαλύτερο αντίκτυπο στο περιβάλλον, μετά τα τρόφιμα, τις κατασκευές και την αυτοκινητοβιομηχανία. Είναι ο τρίτος τομέας υψηλότερης χρήσης των υδάτων της Γης και ο πέμπτος στη χρήση πρωτογενών πρώτων υλών και στις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, σύμφωνα με στοιχεία της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Περιβάλλοντος. «Την άνοιξη η Επιτροπή ανακοίνωσε την πολλά υποσχόμενη ευρωπαϊκή στρατηγική για βιώσιμα και κυκλικά κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα», επισημαίνει η δρ Ζαφειροπούλου. Προβλέπονται υποχρεωτικά ελάχιστα όρια για τη συμπερίληψη ανακυκλωμένων ινών στα κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα, προκειμένου να αυξηθεί η διάρκεια ζωής τους και να καταστεί εφικτή η επισκευή και η ανακύκλωσή τους. Η γνωστή τακτική της «καύσης» των ρούχων που δεν πωλούνται θα απαγορευθεί. Στο προσεχές μέλλον κάθε είδος θα συνοδεύεται από ένα «ψηφιακό διαβατήριο». Αυτό θα μας δίνει πληροφορίες για τη χώρα προέλευσης του ρούχου, τις πρώτες ύλες, τις μεθόδους κατασκευής, τα χημικά που έχουν χρησιμοποιηθεί κ.ά. Ετσι, ο καταναλωτής θα γνωρίζει όλα τα στάδια της εφοδιαστικής αλυσίδας από την οποία προέκυψε το προϊόν που αγοράζει – από το χωράφι έως την ντουλάπα του.
Η θέσπιση κανόνων μοιάζει να είναι επιτακτική ανάγκη, καθώς δεν είναι λίγες οι φορές που οι εταιρείες θέλοντας να εκμεταλλευτούν την ευαισθησία του κοινού προωθούν ψευδώς πολλούς κωδικούς τους ως «βιώσιμους» ή ως προϊόντα fair trade. «Πρέπει να είμαστε υποψιασμένοι, γιατί ενδημεί το greenwashing – ας αναζητούμε πληροφορίες για τις μεθόδους της εταιρείας και κυρίως ας ελέγχουμε πρώτα την τιμή πώλησης», σημειώνει. «Αν είναι πολύ χαμηλή, τότε δεν είναι ρεαλιστική η εκδοχή ότι πρόκειται για ένα προϊόν που έχει παραχθεί με σεβασμό στους εργαζομένους και το περιβάλλον». Στη Δανία, οι αρχές εξανάγκασαν μεγάλη αλυσίδα να αποσύρει τη διαφημιστική καμπάνια για μια νέα κολεξιόν, «καθώς διαπίστωσαν ότι οι πληροφορίες που έδιναν ήταν ψευδείς». Η επιδίωξη της Ε.Ε. να εξυγιάνει τον εν λόγω κλάδο συνδέεται και με τη χρονική συγκυρία. «Οι μεγάλες εταιρείες κλείνουν πλέον τα εργοστάσιά τους στην Ασία, έπειτα από την εμπειρία της πανδημίας που προκάλεσε μεγάλη δυσλειτουργία στις μεταφορές», σημειώνει η δρ Ζαφειροπούλου. «Ταυτόχρονα, είναι επιτακτική ανάγκη να μειώσουν τις εκπομπές CO2». Η μετεγκατάστασή τους εντός Ε.Ε. αποτελεί μια εξαιρετική ευκαιρία για τη θέσπιση ενός νέου νομοθετικού πλαισίου.
Η γνωστή τακτική της «καύσης» των ρούχων που δεν πωλούνται θα απαγορευθεί στην Ευρωπαϊκή Ενωση.
Στήριξη της υφαντουργίας
«Η χώρα μας είχε παράδοση στην κλωστοϋφαντουργία και οι βιοτεχνίες ρούχων ήταν ακμαίες μέχρι τη δεκαετία του ’90», υπενθυμίζει η ίδια. «Σήμερα, όμως, έχουμε μια μαγιά νέων και καινοτόμων επιχειρήσεων μικρής κλίμακας». Τον εγχώριο κλάδο της υφαντουργίας, ως τμήμα της άυλης πολιτιστικής μας κληρονομιάς, φιλοδοξεί να στηρίξει το υπουργείο Πολιτισμού. «Παρατηρείται διεθνώς μια στροφή στο χειροποίητο, από το ρούχο έως το έπιπλο» αναφέρει στην «Κ» ο υφυπουργός Πολιτισμού Νικόλας Γιατρομανωλάκης, καθώς «η δημιουργική οικονομία έχει μεγάλη δυναμική». Το υπουργείο Πολιτισμού σχεδιάζει από κοινού με τρία πανεπιστήμια τη δημιουργία σχολών κατάρτισης σε τομείς της χειροτεχνίας, όπως η υφαντουργία. «Επιλέξαμε μέρη όπου υπάρχει μακρά τοπική παράδοση, καθώς στόχος μας είναι η τεχνογνωσία να μη χαθεί», τονίζει ο κ. Γιατρομανωλάκης. Για τις σχολές υφαντουργίας έχουν επιλεγεί ενδεικτικά το Σουφλί και τα Ανώγεια Κρήτης. «Επιπλέον, ενθαρρύνουμε τους χειροτέχνες να ανοίξουν και πάλι βιβλία στην εφορία, αξιοποιώντας τις ευνοϊκές ρυθμίσεις που εισήγαγε ο νόμος του περασμένου Ιουλίου» προσθέτει. «Οταν θα είναι επίσημα καταγεγραμμένοι, θα μπορέσουν να εισπράξουν ένα ποσό περί τις 10.000-15.000 ευρώ για ανανέωση του εξοπλισμού τους (εν προκειμένω ραπτομηχανές κ.λπ.) και να εγγραφούν στο μητρώο χειροτεχνών, όπου θα μπορούν να δικτυωθούν και να επωφεληθούν από διαδικτυακά μαθήματα».
Τις παραπάνω επαναστατικές αλλαγές, ωστόσο, στον χώρο της μόδας, θα πρέπει να αγκαλιάσουν σταδιακά οι ίδιοι οι καταναλωτές. «Στο εγγύς μέλλον θα αγοράζουμε λίγα κομμάτια, πιο ακριβά και πιο ανθεκτικά, που θα μας εκφράζουν» καταλήγει η δρ Ζαφειροπούλου, «με στόχο να τα κρατήσουμε μια ζωή». Αν, βέβαια, τα βαρεθούμε, «θα τα ανταλλάσσουμε με άλλους ή θα τα προωθούμε για επανάχρηση». Οπως γλαφυρά περιγράφει η ίδια, «στο μέλλον οι ντουλάπες θα είναι ψηφιακές, θα μπαίνεις σε μια πλατφόρμα, απ’ όπου θα δανείζεσαι ρούχα για κάποιο χρονικό διάστημα και θα τα παραλαμβάνεις μέσω ταχυδρομείου». Η έννοια της ιδιοκτησίας θα αλλάξει, η οικονομία διαμοιρασμού, που την έχουμε δει να εφαρμόζεται στα ακίνητα και τα Ι.Χ., θα επεκταθεί και στην ένδυση.
SOFFA
Πάνινες τσάντες από ανέργους και πρόσφυγες
Το πρώτο προϊόν που έβγαλε η Κοινωνική Συνεταιριστική Επιχείρηση SOFFA, στην οποία η δρ Ζαφειροπούλου είναι συνιδρύτρια, ήταν οι πάνινες τσάντες για τα μέλη του Κέντρου Πολιτισμού Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος, το 2016. «Είμαστε φασονάδικο, ξεκινήσαμε με τρεις μηχανές που μας είχαν δωρίσει», θυμάται η ίδια. «Στόχος μας εξαρχής ήταν η ένταξη προσφύγων και μεταναστών, αλλά και η στήριξη Ελλήνων ανέργων», υπενθυμίζει. Εξ ου και τα πρώτα χρόνια δούλευαν με κινητές μονάδες και υλοποιούσαν πρότζεκτ με κοινωνικό πρόσημο. «Το 2015 εργαστήκαμε σε καταφύγιο γυναικών, θυμάτων trafficking και το 2016 στο Κέντρο Φιλοξενίας Προσφύγων Λαυρίου», προσθέτει. Σήμερα διαθέτουν 15 μηχανές και άλλα συναφή μηχανήματα, ενώ έχουν αποκτήσει και σταθερή έδρα. «Η ομάδα μας αποτελείται από χημικό υφαντουργό, τον άνθρωπο που αναζητεί πάντοτε τις φιλικότερες προς το περιβάλλον πρώτες ύλες, αρχιμοδίστρα, art director, designers, ράφτες». Η αναλογία Ελλήνων και αλλοδαπών είναι ένας προς έναν. «Συνεργαζόμαστε πάντοτε με ανθρώπους από το Αφγανιστάν και το Ιράν, καθώς είναι φορείς τεχνογνωσίας, γνωρίζουν ραπτική από τις πατρίδες τους και μας διδάσκουν». Οι μηχανές παίρνουν «μπρoς» άπαξ και υπάρχει παραγγελία. Η αμοιβή ξεκινάει από τα 6,7 ευρώ μεικτά την ώρα για τους ράφτες και ανεβαίνει ανάλογα με την ειδικότητα. «Τη δεδομένη στιγμή στην επαρχία πολλοί άνθρωποι ράβουν έναντι 4 ευρώ την ημέρα χωρίς ένσημα», υπογραμμίζει η ίδια. «Ως εκ τούτου, ένα δικό μας T-shirt δίνεται στην εταιρεία 13,5 ευρώ και μετά εκείνη το τιμολογεί εκ νέου για να σας το πουλήσει», εξηγεί η δρ Ζαφειροπούλου.
ΚΕΡΚΥΡΑ
Τα ιστιόπανα γίνονται κομψά αξεσουάρ
«Πρέπει να αποκτήσουμε έναν υπεύθυνο τρόπο παραγωγής και κατανάλωσης», λέει στην «Κ» ο Στρατής Ανδρεάδης, συνιδρυτής της πρώτης εταιρείας που κάνει επανάχρηση υλικών με έδρα την Κέρκυρα. «Εδώ και εκατό χρόνια ανέθεταν στους ιστιοράφτες, προτού κάνουν τα πρώτα πανιά για ιστιοφόρο, να πειραματιστούν φτιάχνοντας μια τσάντα», περιγράφει ο ίδιος στην «Κ» το πώς μαζί με δύο συνεργάτες αποφάσισαν το 2013 να κάνουν το… αντίστροφο. Κάνοντας αγωνιστική ιστιοπλοΐα από πέντε ετών, ο κ. Ανδρεάδης γνώριζε τη μεγάλη ανθεκτικότητα των ιστιόπανων, τα οποία από τη δεκαετία του ’50 έχουν ως πρώτη ύλη το πλαστικό. «Προμηθευόμαστε τα πανιά από δύο εταιρείες που νοικιάζουν ιστιοφόρα, ομίλους αλλά και μεμονωμένους ιστιοπλόους», εξηγεί. «Tα ιστιόπανα φθείρονται σχετικά γρήγορα και πρέπει να αντικαθίστανται, ο κύκλος ζωής τους κυμαίνεται στα 3 με 5 χρόνια». Οι μοναδικές τσάντες που δημιουργούν μπορούν να συντροφεύσουν τους αγοραστές για μια ζωή. «Μπορούν ανά πάσα στιγμή να μας τις φέρνουν για επιδιόρθωση ή αν τις βαρεθούν να μας τις επιστρέψουν», επισημαίνει ο κ. Ανδρεάδης. «Στόχος της τσάντας είναι να εξασφαλίζει την ελευθερία κινήσεων και την ασφάλεια». Το ένα τρίτο των πελατών του ζει στο εξωτερικό, ενώ πολλοί είναι ιστιοπλόοι. «Θέλουν να έχουν ένα αξεσουάρ που να τους θυμίζει το αγαπημένο τους χόμπι, άλλωστε κάθε τσάντα διαθέτει το δικό της “διαβατήριο”, όπου αναγράφονται τα ταξίδια που το σκάφος είχε κάνει».
ΨΥΡΡΗ
Δίνοντας νέα ζωή σε παλιές τέντες
Αποφάσισαν να επιστρέψουν στην Ελλάδα και να ξεκινήσουν μια δική τους, μικρής κλίμακας, επιχείρηση που να υπηρετεί τις αρχές της βιωσιμότητας. Ο Γιάννης και η Γαρυφαλιά Πιτσάκη, δύο αδέλφια που ζούσαν για χρόνια στην Αγγλία και την Ολλανδία αντίστοιχα, παλιννόστησαν το 2015 και έκαναν έναρξη της επιχείρησής τους το 2016 στου Ψυρρή. «Θέλαμε να λύσουμε ένα πρόβλημα της Αθήνας, τους τόνους τέντας που πλέον έχουν περιέλθει σε αχρηστία», επισημαίνει στην «Κ» η κ. Πιτσάκη. Υπολογίζεται ότι αν όλα τα σπίτια που βρίσκονται στα όρια του Δήμου Αθηναίων άλλαζαν τέντες, θα προέκυπτε περί τους 400 τόνους φύρα, ενώ σε κάθε τόπι πανιού η φύρα είναι περίπου 10%-15%. «Υπάρχει ευρωπαϊκή οδηγία που απαγορεύει να απορρίπτονται υφάσματα με πολυεστέρα, όπως τα τεντόπανα», διευκρινίζει η ίδια, που είναι αρχιτέκτονας. «Οι κατασκευαστές το γνωρίζουν, αλλά δεν έχουν άλλη εναλλακτική, οπότε απλώς τις πετούν». Από αυτό το αδιέξοδο θέλησαν να τους βγάλουν τα αδέλφια Πιτσάκη, που παραλαμβάνουν τα παλιά τεντόπανα και τα μεταποιούν, κατασκευάζοντας τσάντες. «Αντιμετωπίσαμε μεγάλη επιφυλακτικότητα και άρνηση», θυμάται η κ. Πιτσάκη. «Μεγάλοι κατασκευαστές προτιμούσαν να πετούν τη φύρα και τις παλιές τέντες αντί να μας τις πουλούν». Πολλοί έβρισκαν έξυπνη την ιδέα τους, «πώς και δεν το σκεφτήκαμε εμείς;» αναρωτιόντουσαν. Σταδιακά απέκτησαν σταθερές συνεργασίες και έκτοτε δημιουργούν τσάντες με βάση το τεντόπανο, τις οποίες εξάγουν σε ποσοστό τουλάχιστον 80%. «Σε έξι χρόνια έχουμε ουσιαστικά ανακυκλώσει 5 τόνους τέντας», λέει με ικανοποίηση η κ. Πιτσάκη.
HEALTHY SEAS
Κάλτσες από το νάιλον του βυθού
Η πρώτη ύλη για «πράσινα» ρούχα και αξεσουάρ μπορεί να βρεθεί στα πιο απίθανα μέρη, όπως στη θάλασσα. «Κάθε χρόνο εγκαταλείπονται στον βυθό της θάλασσας 640.000 τόνοι αλιευτικών υλικών, εκ των οποίων τα περισσότερα είναι πλαστικά και πλήττουν βάναυσα την υποθαλάσσια ζωή», εξηγεί στην «Κ» η Τζένη Ιωάννου, εκπρόσωπος της Healthy Seas, της διεθνούς μη κερδοσκοπικής οργάνωσης που δραστηριοποιείται και στην Ελλάδα από το 2015. Στόχος της Healthy Seas, που έχει έδρα στην Ολλανδία, είναι η καταπολέμηση της «αλιείας φάντασμα» και η προστασία του περιβάλλοντος. «Απαξ και έχουμε συγκεντρώσει, με την υποστήριξη εθελοντών δυτών της Ghost Diving Greece, αλιέων αλλά και της “Ενάλειας”, μια μεγάλη ποσότητα διχτυών, την προωθούμε στη Σλοβενία όπου λειτουργεί το εργοστάσιο ανακύκλωσης Aquafil». Εκεί, τα νάιλον δίχτυα ψαρέματος αναγεννώνται μαζί με άλλα απόβλητα νάιλον και μετατρέπονται στο νήμα Econyl. «Τα άλλα είδη πλαστικών επαναχρησιμοποιούνται ή ανακυκλώνονται επίσης». Με το Econyl μπορούν να κατασκευαστούν κάλτσες, μαγιό και χαλιά. «Εχει υπολογιστεί ότι από έναν τόνο απορριμμάτων νάιλον (όπως είναι και τα δίχτυα) μπορεί να προκύψει επαρκές νήμα για τη συρραφή 23.000 ζευγών καλτσών ή 900 τ.μ. χαλιού», αναφέρει ενδεικτικά η ίδια. Ο βυθός των ελληνικών θαλασσών, καλώς ή κακώς, κρύβει αμέτρητους «θησαυρούς». «Το καλοκαίρι που πέρασε πραγματοποιήσαμε δύο δράσεις καθαρισμού, διάρκειας 8 ημερών, στην Ιθάκη σε εγκαταλειμμένες μονάδες ιχθυοκαλλιέργειας. Ανασύραμε 32.110 κιλά μετάλλου, 38.960 κιλά πλαστικών υλικών, καθώς και 5.000 κιλά δίχτυα, 76.070 κιλά μπάζα κ.ά.».