Το 1991 η Μέλανι Σακόντα εκκλησιαζόταν σε έναν ρωσικό ορθόδοξο ναό στη γενέτειρά της, Σαν Φρανσίσκο. Ανάμεσα στο εκκλησίασμα ήταν και κάποιος ήδη καταδικασμένος για σεξουαλικά εγκλήματα. Ο ιερέας, μολονότι το γνώριζε, ούτε προειδοποίησε κανέναν ούτε τον είχε υπό την επίβλεψή του. Και όταν, λίγα χρόνια μετά, αποκαλύφθηκε ότι πολλά παιδιά, αγόρια και κορίτσια, είχαν υποστεί σεξουαλική κακοποίηση από αυτόν τον άνδρα, η Ρωσική Ορθόδοξη Αρχιεπισκοπή Αμερικής όχι μόνο δεν έδειξε τη δέουσα προσοχή, αλλά προσπάθησε να συγκαλύψει τα γεγονότα. Η Μέλανι, που είχε σπουδάσει Νομικά και εργαζόταν ως δικηγόρος, απογοητεύτηκε και θύμωσε. Ανάμεσα στα θύματα ήταν αρκετοί συγγενείς και παιδικοί της φίλοι. «Τότε αποφάσισα να γυρίσω οριστικά την πλάτη στην Εκκλησία, με τις αρχές της οποίας είχα μεγαλώσει», τονίζει. «Σκέφτηκα ότι αν η “επίσημη” απάντησή της στην κακοποίηση από έναν λαϊκό ήταν τέτοια, όσοι είχαν κακοποιηθεί από ιερείς θα ήταν ακόμη πιο δύσκολο να το αποκαλύψουν, θεωρώντας βέβαιη τη μη απόδοση δικαιοσύνης». Μαζί με μια μικρή ομάδα φίλων δημιούργησαν έναν ιστότοπο ενημέρωσης για θύματα σεξουαλικής επίθεσης από ορθόδοξους ιερείς. Σύντομα έμαθε για την ύπαρξη και τις δράσεις της SNAP (Survivors Network of those Abused by Priests) και αποφάσισε να ενώσει τη φωνή της με τη δική τους. Το 2016 εξελέγη στο διοικητικό συμβούλιο της οργάνωσης και από το 2019 είναι συντονίστρια υποστήριξης των θυμάτων – επιζώντων, όπως προτιμά να τους αποκαλεί η SNAP, που έχει δεκάδες χιλιάδες μέλη σε 60 χώρες.
– Γιατί είναι τόσο πολλά τα περιστατικά κακοποίησης παιδιών από ιερείς, καθολικούς και όχι μόνον;
– Λόγω των δομικών προβλημάτων που η Εκκλησία έχει ως σύστημα. Οι πρώτοι στην ιεραρχία, οι ταγοί της, εστιάζουν τις προσπάθειές τους στην προστασία αυτού που οι ίδιοι θεωρούν ως Εκκλησία: δηλαδή του κλήρου, των περιουσιακών στοιχείων και της φήμης τους. Για να διαφυλάξουν όλα αυτά προσπαθούν κάθε φορά να υποβαθμίσουν, ακόμη και να κρύψουν, τα σεξουαλικά εγκλήματα, αντί να προστατεύουν τους πιστούς από τους εγκληματίες όπως οφείλουν.
– Υφίσταται ακόμη το πρόβλημα και στην ίδια ένταση, όπως πριν από μερικές δεκαετίες;
– Ναι, η παιδική σεξουαλική κακοποίηση στις καθολικές κοινότητες συνεχίζει να αποτελεί πρόβλημα και θα συνεχίσει μέχρι να αντιμετωπιστούν στη ρίζα τους τα θεσμικά ζητήματα. Οι παραβατικοί κληρικοί πρέπει να διώκονται ποινικά και να απομακρύνονται από τη διακονία. Και οι επίσκοποι που τους προστατεύουν πρέπει επίσης να λογοδοτούν και να απομακρύνονται από θέσεις εξουσίας.
– Η SNAP δέχεται καταγγελίες και για ορθόδοξους ιερείς;
– Φυσικά. Οι καθολικοί και οι ορθόδοξοι έχουν χίλια χρόνια κοινής ιστορίας και οι ίδιες στρεβλές αντιλήψεις για το τι σημαίνει να προστατεύεις την Εκκλησία από σκάνδαλα υπάρχουν και στις δύο θρησκευτικές κοινότητες. Τα συστημικά προβλήματα είναι ακριβώς τα ίδια. Και μολονότι πολλοί πιστεύουν ότι επειδή οι ορθόδοξοι ιερείς είναι έγγαμοι δεν προβαίνουν σε τέτοιες πράξεις, αυτό δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Αλλωστε, τέτοιου είδους εγκλήματα δεν αφορούν το σεξ αυτό καθαυτό, αλλά την εξουσία και τον έλεγχο. Οι περισσότεροι δράστες σεξουαλικής κακοποίησης παιδιών είναι άνδρες και έχουν φυσιολογικές σχέσεις με γυναίκες: είναι πατέρες, πατριοί, σύζυγοι.
Η σεξουαλική κακοποίηση αφήνει μια αόρατη πληγή που είναι εξίσου μόνιμη με την απώλεια ενός μέλους τους σώματός μας σε ατύχημα. Θα υπάρχει πάντα, όμως, μέσα στα θύματα μια ουλή.
– Τι θα μπορούσε να γίνει, λοιπόν;
– Ολα ξεκινούν από την παιδεία. Τα παιδιά πρέπει να διδάσκονται, με τρόπο κατάλληλο για την ηλικία τους, πώς να αναγνωρίζουν πότε η συμπεριφορά των ενηλίκων είναι εκτός ορίων. Και ότι όταν ένας ενήλικος ξεπερνά αυτά τα όρια, πρέπει να μιλούν. Αλλά ακόμη πιο σημαντικό είναι να πιστεύουμε τα παιδιά που ξεπερνούν τον φόβο και την ντροπή τους και βρίσκουν το θάρρος να μιλήσουν. Οι ψευδείς κατηγορίες για παιδική σεξουαλική επίθεση από τα ίδια τα θύματα είναι εξαιρετικά σπάνιες. Ακόμη και αν ο κατηγορούμενος είναι συγγενής ή έμπιστος κληρικός, πρέπει να τεκμαίρεται ότι το παιδί λέει την αλήθεια. Τέλος, ο νόμος πρέπει να είναι άτεγκτος και να επιβάλλεται. Δεν μιλάμε για αμαρτίες, αλλά για εγκλήματα. Τις έρευνες πρέπει να αναλαμβάνουν οι αρμόδιοι φορείς –αστυνομία, εισαγγελείς– και όχι οι άνθρωποι των ιδρυμάτων όπου συνέβησαν οι αξιόποινες πράξεις.
– Ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος για να υποστηρίξει κάποιος ένα παιδί-θύμα σεξουαλικής κακοποίησης;
– Ακούγοντάς το και πιστεύοντάς το.
– Επουλώνεται, άραγε, ποτέ αυτό το τραύμα;
– Η σεξουαλική κακοποίηση αφήνει μια αόρατη πληγή που είναι εξίσου μόνιμη με την απώλεια ενός μέλους τους σώματός μας σε ατύχημα. Θα υπάρχει πάντα, όμως, μέσα στα θύματα μια ουλή. Η διαδικασία της «θεραπείας» είναι προσωπικό μονοπάτι για τον καθένα.
– Τι γίνεται με τη Δικαιοσύνη; Η τιμωρία των δραστών προσφέρει ώς ένα βαθμό ανακούφιση στα θύματα; Είναι αρκετά αυστηροί οι νόμοι;
– Τίποτα δεν μπορεί να δώσει πίσω σ’ εκείνα τα παιδιά, τους σημερινούς ενηλίκους, αυτό που έχασαν – αυτό που τους άρπαξαν, για να είμαι ακριβής. Ωστόσο, κάθε φορά που ένας δράστης τιμωρείται, το θύμα του αρχίζει να αισθάνεται μεγαλύτερη ασφάλεια. Επίσης, ανακουφίζεται ξέροντας πως κανείς άλλος δεν θα πληγωθεί από το συγκεκριμένο άτομο. Δυστυχώς, όμως, στη νομοθεσία δεν αντικατοπτρίζεται ακόμα η πραγματικότητα: το γεγονός ότι η σεξουαλική κακοποίηση, ιδιαίτερα από έναν κληρικό που έχει κερδίσει την εμπιστοσύνη του ποιμνίου του, είναι φόνος ψυχής. Οι ποινές για τους δράστες είναι συνήθως μικρές, σύντομα βρίσκονται εκτός φυλακής. Αντιθέτως, τα θύματά τους είναι καταδικασμένα σε ισόβια κάθειρξη.
«Με απειλούσε ότι θα πήγαινα στην κόλαση εάν μιλούσα»
Η μαρτυρία ενός από τα κακοποιημένα παιδιά: «Ημουν εννέα ετών όταν η ενορία μας, σε μια γειτονιά της Αλεξάνδρειας, στη Βιρτζίνια των ΗΠΑ, απέκτησε νέο ιερέα. Ο πατήρ Ουίλιαμ ενσωματώθηκε αμέσως στην τοπική κοινότητα. Οι άντρες τον σέβονταν, οι γυναίκες τον έβρισκαν γοητευτικό, τα παιδιά τον λάτρευαν. Οι γονείς μου τον συμπάθησαν τόσο, που σύντομα μπήκε στον στενό φιλικό κύκλο μας. Συχνά, μάλιστα, τον καλούσαν να περάσει μαζί μας τις καλοκαιρινές διακοπές του. Αλλά κι εκείνος μας έδειχνε με κάθε τρόπο την αγάπη του. Μας έκανε δώρο την πρώτη μας έγχρωμη τηλεόραση. Ηταν στα τέλη της δεκαετίας του ’60.
Στο υπόγειο του σπιτιού μας –την ώρα που η μητέρα μου, επάνω, ετοίμαζε το δείπνο– με κακοποίησε για πρώτη φορά. Και συνέχισε να το κάνει, μόνο που έκτοτε προτιμούσε το σκευοφυλάκιο της εκκλησίας. Ηθελα να πεθάνω από ντροπή, αλλά δεν τολμούσα να μιλήσω σε κανέναν. Ως πιστή καθολική, είχα διδαχθεί να σέβομαι τον ιερέα, να τον υπακούω, να τον εμπιστεύομαι τυφλά. Θεωρούσα πως ήταν εκφραστής του λόγου του Θεού. Κι εκείνος με απειλούσε ότι θα πήγαινα στην κόλαση εάν αποκάλυπτα οτιδήποτε. Τον πίστευα…
Το 1992, ενήλικη πλέον και με τη δική μου οικογένεια, έμαθα ότι ο πατήρ Ουίλιαμ είχε αυτοκτονήσει, αφού ένα πρώην παπαδοπαίδι, το οποίο επίσης είχε κακοποιήσει, είχε βρει το θάρρος να τον καταγγείλει στις Αρχές.
Η κάθαρση
Ο θάνατός του προκάλεσε χιονοστιβάδα αποκαλύψεων: εκατοντάδες ήταν τα παιδιά, αγόρια και κορίτσια, που είχαν πέσει θύματα σεξουαλικής κακοποίησης από εκείνον στις δεκαετίες της δράσης του. Αποφάσισα να τον καταγγείλω κι εγώ. Επειτα από μήνες απίστευτης γραφειοκρατικής ταλαιπωρίας, έλαβα μια επιστολή από την Αρχιεπισκοπή της Ουάσιγκτον, στην οποία έγραφαν ότι… λυπούνταν για την περιπέτειά μου. Μέχρι να πεθάνω, θα κουβαλάω τον πόνο που μου προκάλεσε αυτός ο “άνθρωπος του Θεού”».