Τα τρία τελευταία χρόνια γίνονται άλματα στην ψηφιοποίηση της διοίκησης, όμως η Ελλάδα εξακολουθεί να είναι στην τρίτη θέση από το τέλος μετά τη Ρουμανία και τη Βουλγαρία όσον αφορά τον δείκτη DESI (Digital Economy and Society Index). Με αυτόν τον δείκτη αποτιμώνται η «συνδεσιμότητα» (σταθερή και κινητή ευρυζωνική, ταχύτητα και χαμηλό κόστος), το «ανθρώπινο κεφάλαιο» (πρόσβαση στο Διαδίκτυο και ψηφιακές δεξιότητες), η «χρήση διαδικτυακών υπηρεσιών» (περιεχόμενο, επικοινωνία, διαδικτυακές δραστηριότητες και ψηφιακές συναλλαγές), η «ολοκληρωμένη ψηφιακή τεχνολογία» (ψηφιοποίηση εμπορίου και επιχειρήσεων), καθώς και οι «ψηφιακές δημόσιες υπηρεσίες» (ηλεκτρονική διοίκηση και υγεία).
Η χαμηλή ψηφιακή ωρίμανση της χώρας σημαίνει ότι εκτός του υπουργείου Ψηφιακής Διακυβέρνησης πρωτοβουλίες θα πρέπει να αναλάβουν και άλλοι κρατικοί και μη κρατικοί φορείς, προκειμένου, μεταξύ άλλων, να μειωθεί το κόστος σύνδεσης, να ενισχυθεί ο ψηφιακός αλφαβητισμός/εγγραμματοσύνη για να περισταλούν τα υφιστάμενα επέκεινα της πρόσβασης χάσματα (digital gaps after access) και βεβαίως να αναβαθμιστούν έτι περαιτέρω οι διαδικτυακές συναλλαγές. Προς τούτο αναγκαία, πλην όμως όχι και ικανή συνθήκη είναι η άνετη πρόσβαση στο Διαδίκτυο των ατόμων και των νοικοκυριών, των επιχειρήσεων και των κάθε είδους φορέων (π.χ. ΟΤΑ, δημόσιος τομέας, τρίτος τομέας, σύλλογοι κ.λπ.). Στο σκέλος αυτό κατά την τελευταία δεκαετία σημειώθηκε πρόοδος στην Ελλάδα. Ενώ το 2010, τη χρονιά της οικονομικής κρίσης, το ποσοστό των ατόμων που σύμφωνα με μέτρηση της Παγκόσμιας Τράπεζας «χρησιμοποιούσαν» το Διαδίκτυο ήταν 44%, το 2021 το ποσοστό αυτό έφτασε το 78%. Σύμφωνα με τη Eurostat, τον Δεκέμβριο του 2022 το εν γένει επίπεδο πρόσβασης στο Διαδίκτυο ατόμων, οργανισμών, εταιρειών και λοιπών φορέων ήταν 85%, ενώ οι ατομικοί χρήστες μετρήθηκαν στο 82%.
Ανάλογα είναι τα ευρήματα που προέρχονται από τον τέταρτο γύρο της έρευνας World Internet Project (WIP), μια διεθνή σύμπραξη 40 χωρών από διαφορετικές ηπείρους, στην οποία συμμετέχει η Ελλάδα από το 2015 μέσω του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών. Η έρευνα πεδίου διεξήχθη το φθινόπωρο του 2022. Στη μέτρηση του 2019 (ο τρίτος γύρος που συμμετείχε η Ελλάδα) το ποσοστό των ατόμων άνω των 15 ετών που χρησιμοποιούσαν το Διαδίκτυο ήταν 71%. Τρία χρόνια μετά –κι εδώ φαίνεται ότι η πανδημία λειτούργησε προωθητικά– το ποσοστό αυτό σκαρφάλωσε στο 91%. Τούτο δεν πρέπει να εκπλήσσει, καθώς την άνοιξη του 2022 σε διεθνή συγκριτική μέτρηση του Pew Research Center το ποσοστό των ενήλικων Ελλήνων που είχαν πρόσβαση (υπό την έννοια ότι κάνουν χρήση του Διαδικτύου ή είναι κάτοχοι smartphone) ανερχόταν σε 94% (Pew Research Center, December, 2022, «Social Media Seen as Mostly Good for Democracy Across Many Nations, But U.S. is a Major Outlier»).
Δεδομένου όμως του γενικότερου συναισθηματικού κλίματος δυσπιστίας, τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό, έναντι των ειδήσεων εν γένει αλλά και ειδικότερα έναντι του Διαδικτύου ως πηγής πληροφορίας (Trust in the Internet, November 2022, IPSOS, Reuters Institute for the Study of Journalism | Digital News Report 2022), η αύξηση της διείσδυσης του μέσου αυτού δεν συνοδεύτηκε από αντίστοιχη ενίσχυση της αξιοπιστίας του. Κι αυτό γιατί το 39% των ερωτηθέντων του δείγματός μας επέλεξε την απάντηση «καμιά» ή «μόνο λίγες» στην ερώτηση «γενικά πόσες από τις πληροφορίες στο Διαδίκτυο νομίζετε ότι είναι αξιόπιστες;», ενώ το 42% απάντησε «περίπου οι μισές».
Ανησυχούμε για την ακεραιότητα των προσωπικών μας δεδομένων, πλην όμως εκθέτουμε στιγμές του ιδιωτικού μας βίου στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ή εκχωρούμε το ψηφιακό μας αποτύπωμα για εμπορικούς και άλλους σκοπούς.
Οπως και στην προηγούμενη μέτρηση, ένα πολύ μικρό ποσοστό μεταξύ των χρηστών –πάντως τώρα σχεδόν διπλάσιο από εκείνο του 2019– δήλωσε ότι κατά το τελευταίο έτος παραβιάστηκε η ιδιωτικότητά του, χωρίς όμως αυτό να προκαλέσει κάποιο ιδιαίτερο πρόβλημα (2022=17%, 2019=9%). Ενδιαφέρον παρουσιάζεται, δε, ως προς την εκφραζόμενη ανησυχία τους γύρω από το ενδεχόμενο παραβίασης της ιδιωτικότητάς τους από «κυβερνήσεις» (61%), εταιρείες (75%) και τρίτα πρόσωπα (62%) εν σχέσει προς το ότι το 65% εξ αυτών δηλώνουν ότι «δεν έχουν τίποτα να κρύψουν» και ότι, επιπλέον, πρέπει να αποδεχθούμε ότι «δεν υπάρχει ιδιωτικότητα».
Για άλλη μία φορά –και όχι μόνο στην Ελλάδα– αποτυπώνεται εμπειρικά το «παράδοξο της ιδιωτικότητας» που τον τελευταίο καιρό καθίσταται ιδιαιτέρως επίκαιρο λόγω των νόμιμων και παράνομων τηλεφωνικών παρακολουθήσεων. Ανησυχούμε για την ακεραιότητα των προσωπικών μας δεδομένων, πλην όμως εν είδει ψηφιακής εθελοδουλίας παραδεχόμαστε ότι ιδιωτικότητα εκ των πραγμάτων δεν υφίσταται και ότι, επιπλέον, δεν έχουμε και τίποτα να κρύψουμε όταν εκ παραλλήλου εκατομμύρια εξ ημών εκθέτουμε στιγμές του ιδιωτικού μας βίου στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ή εκχωρούμε το ψηφιακό μας αποτύπωμα για εμπορικούς και άλλους σκοπούς οποτεδήποτε αποδεχόμαστε τα cookies μιας ιστοσελίδας. Είναι σαν να μην το καταλαβαίνουμε ή να απωθούμε ότι το θεμέλιο του πολιτικού φιλελευθερισμού εδράζεται στη «μεγάλη διάκριση» ιδιωτικού – δημόσιου και ότι όσο αυξάνει η απευαισθητοποίηση απέναντί της τόσο το «μειλίχιο τέρας» ενός ολοκληρωτισμού χωρίς καταπίεση θα τρέφεται (και) από την (αυτο)περιστολή των ατομικών μας δικαιωμάτων, την υπονόμευση τόσο της αρνητικής όσο και της θετικής μας ελευθερίας.
Σημείωση: Τα δεδομένα της έρευνας, που ενισχύθηκε οικονομικά από την Ειδική Γραμματεία Μακροπρόθεσμου Σχεδιασμού της Προεδρίας της Κυβέρνησης, καθώς και η τελική έκθεση, θα αναρτηθούν σύντομα στο αποθετήριο του ΕΚΚΕ.
Ομάδα έργου: Γιώργος Παπαδούδης, Απόστολος Λιναρδής, Χαράλαμπος Τσέκερης, Κατερίνα Μανδενάκη, Επαμεινώνδας Χριστοφιλόπουλος. Για πρόσβαση στα δεδομένα των προηγούμενων γύρων βλ. https://datacatalogue.sodanet.gr/dataverse/wip.
* Ο κ. Νίκος Δεμερτζής είναι πρόεδρος του ΕΚΚΕ, καθηγητής στο ΕΚΠΑ. Εκπρόσωπος του World Internet Project στην Ελλάδα και την Κύπρο.