«Passport, please?». O 4χρονος Αλέξανδρος δίνει το βρετανικό του διαβατήριο στον αστυνομικό στην πύλη του αεροδρομίου «Ελευθέριος Βενιζέλος». Τον κοιτάζει χαμογελώντας με τα καστανά του μάτια και συνεχίζει, συνοδευόμενος από τις δυο του μαμάδες, στην παραλαβή των αποσκευών. Η τριμελής οικογένεια, που έχει ως έδρα το Λονδίνο, επισκέπτεται την Ελλάδα, πατρίδα των γονέων του Αλέξανδρου, τρεις με τέσσερις φορές τον χρόνο. Ο ίδιος έχει το δικαίωμα να εισέλθει ως Βρετανός πολίτης. «Δεν είναι εύκολο να βρεις Ελληνίδα νταντά στο Λονδίνο», μου λέει η Κατερίνα, ενώ με υποδέχεται στο σπίτι τους στη Γλυφάδα. «Ωστόσο, τα καταφέραμε και έτσι δύο απογεύματα την εβδομάδα μια κοπέλα από την Ελλάδα προσέχει τον γιο μας». Ο Αλέξανδρος, περιτριγυρισμένος από τα ξαδέλφια του, παίζει στο διπλανό δωμάτιο.
Η Κατερίνα και η Ειρήνη γνωρίστηκαν πριν από περίπου δέκα χρόνια στη Μεγάλη Βρετανία. Παιδιά και οι δύο Ελλήνων της διασποράς, έχουν ζήσει σε πολλές χώρες του εξωτερικού, αλλά κατέληξαν στο πολυπολιτισμικό Λονδίνο. «Ξεκινήσαμε τις προσπάθειες για παιδί άπαξ και αποφασίσαμε ότι θέλουμε να ζήσουμε μαζί», επισημαίνει η 50χρονη σήμερα Ειρήνη. Τα ομόφυλα ζευγάρια στο Λονδίνο δεν αντιμετωπίζουν καμία δυσκολία στην καθημερινότητά τους – τυπικά και ουσιαστικά. «Ποτέ δεν έχουμε νιώσει πάνω μας ένα επικριτικό βλέμμα». Αμφότερες, ωστόσο, οι οικογένειες χρειάστηκαν χρόνο έως ότου αποδεχτούν την απόφασή τους να ζήσουν μαζί. Σήμερα, όμως, στηρίζουν απόλυτα όχι μόνο την επιλογή των παιδιών τους, αλλά και την ανατροφή του εγγονού τους. «Παντρευτήκαμε στο Λονδίνο το 2015, ήταν μια διαδικασία πολύ εύκολη από γραφειοκρατική άποψη», θυμούνται, «μετά το δημαρχείο κάναμε ένα μεγάλο πάρτι». Με ακόμη πιο έντονα συναισθήματα έχει εγγραφεί στη μνήμη τους η ημέρα που βάφτισαν ορθόδοξο τον Αλέξανδρο. «Η εκκλησία εκεί μας υποδέχθηκε εγκάρδια ως οικογένεια», σημειώνει η Κατερίνα, «κάναμε μια λαμπρή τελετή, όπου παρευρέθη όλος μας ο κύκλος». Οι ίδιες ήταν αρχικά διστακτικές, τόλμησαν, όμως, να προσεγγίσουν τον ιερωμένο, όταν έμαθαν ότι έχει βαφτίσει στο Λονδίνο και άλλα παιδιά ομόφυλων ζευγαριών.
Στη Βρετανία, τα ομόφυλα ζευγάρια γυναικών έχουν δικαίωμα να προβούν σε μεθόδους τεχνητής γονιμοποίησης με άνδρα δότη, μέσω της οποίας η μία εκ των δύο κυοφορεί. Αυτομάτως κατοχυρώνονται και οι δύο νομικά ως γονείς. «Στην Αγγλία είμαστε και οι δύο ισότιμα αναγνωρισμένες ως γονείς του Αλέξανδρου». Ο Αλέξανδρος, που γεννήθηκε το 2018, έχει λάβει τη βρετανική υπηκοότητα. Ενόψει Brexit η μητέρα του, Ειρήνη, είχε μεριμνήσει να γίνει Βρετανίδα υπήκοος, αν και το παιδί τους θα την έπαιρνε ούτως ή άλλως δεδομένου ότι στη Μ. Βρετανία ισχύει το σύστημα απόδοσης ιθαγένειας jus soli (όποιος γεννιέται στο έδαφος της, αποκτά τη βρετανική ιθαγένεια). «Για εμάς είναι σημαντικό να θεωρούμαστε και οι δύο γονείς του Αλέξανδρου και στην Ελλάδα, όπως επίσης να έχει το παιδί ελληνικό διαβατήριο». Ετσι, αποφάσισαν να ξεκινήσουν έναν δικαστικό αγώνα, ούτως ώστε η ελληνική πολιτεία να αναγνωρίσει την οικογένειά τους. «Το κίνητρο, για να μπούμε σε αυτή την περιπέτεια, είναι συναισθηματικό αλλά και συμβολικό», προσθέτουν. «Οπως παλαιότερα κάποιοι άλλοι μπήκαν μπροστά και έδωσαν μάχες στο όνομα της ΛΟΑΤΚΙ κοινότητας, έτσι και εμείς θέλουμε να κάνουμε αυτή την προσπάθεια για χάρη του παιδιού μας καθώς και πολλών άλλων παιδιών, που θα γεννηθούν μελλοντικά σε ένα τέτοιο σχήμα οικογένειας».
«Η Κατερίνα και η Ειρήνη δεν είναι, προφανώς, το πρώτο ζευγάρι Ελληνίδων που έχουν κάνει μαζί παιδί στο εξωτερικό», επισημαίνει ο δρ Κώστας Ρόκας, λέκτορας στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Λευκωσίας και δικηγόρος τους, που μαζί με τον κ. Γιάννη Ιωαννίδη, δικηγόρο και α΄ αντιπρόεδρο της Ελληνικής Ενωσης για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, έχουν αναλάβει από κοινού να εκπροσωπήσουν το ζευγάρι ενώπιον των ελληνικών διοικητικών και δικαστικών αρχών. «Η μερική “λύση”, την οποία είχαν πετύχει προηγούμενα ζευγάρια, ήταν να γίνει μεταγραφή στο ειδικό ληξιαρχείο, στην καθ’ ύλην δηλαδή αρμόδια υπηρεσία για πράξεις προσωπικής κατάστασης Ελλήνων του εξωτερικού, το οποίο αναφέρει ως μητέρα μόνον τη γυναίκα που έχει κυοφορήσει το παιδί, αποσιωπώντας την ύπαρξη της δεύτερης αλλά και του γάμου, που σε πολλές περιπτώσεις έχει τελεστεί». Στη Γαλλία, στο Βέλγιο, στην Ισπανία, στη Σουηδία και βέβαια στη Μ. Βρετανία έχει θεσμοθετηθεί ο γάμος και χάρη στην αξιοποίηση της τεχνητής γονιμοποίησης από ομόφυλα ζευγάρια η ταυτόχρονη αναγνώριση δύο προσώπων ίδιου φύλου ως γονέων. Σε άλλες χώρες της Ε.Ε., το ένα μέλος του ζεύγους προβαίνει σε υιοθεσία του παιδιού. «Στην Ελλάδα υπάρχουν de facto παιδιά που έχουν γεννηθεί με αυτόν τον τρόπο και μεγαλώνουν με δύο γονείς ίδιου φύλου, αλλά ο δεύτερος γονιός βρίσκεται κυριολεκτικά μετέωρος, “αόρατος” για το σύστημα», εξηγεί ο κ. Ιωαννίδης.
Το Δικαστήριο της Ε.Ε. υποχρέωσε τη Βουλγαρία να αναγνωρίσει αμφοτέρους τους γονείς που είχαν συνάψει νόμιμο γάμο στην Ισπανία.
Φιλοδοξία, βεβαίως, των δύο δικηγόρων είναι να αξιοποιήσουν το ισχύον νομικό πλαίσιο και ιδίως τη νομολογία των ευρωπαϊκών δικαστηρίων προς όφελος όλων αυτών των οικογενειών. «Υπάρχουν δύο πρόσφατες αποφάσεις του Δικαστηρίου της Ευρωπαϊκής Ενωσης, οι οποίες αφορούν παρεμφερείς υποθέσεις του οικογενειακού δικαίου», υπογραμμίζουν. Στην πρώτη, ζευγάρι γυναικών, η μία βρετανικής και η άλλη βουλγαρικής ιθαγένειας, που συνήψε γάμο και απέκτησε τέκνο στην Ισπανία, ζήτησε από τη Βουλγαρία να μεταγράψει το πιστοποιητικό γέννησης του παιδιού, προκειμένου το παιδί να μπορεί να ασκήσει ανεμπόδιστα τα δικαιώματά του ως πολίτη της Ε.Ε., δεδομένου και του Brexit. Οι βουλγαρικές αρχές αρνήθηκαν, καθώς αυτό προσέκρουε στην εθνική τους νομοθεσία. Εν συνεχεία, όμως, όταν η οικογένεια προσέβαλε την άρνηση αυτή δικαστικώς, το κράτος-μέλος υπέβαλε προδικαστικά ερωτήματα στο Δικαστήριο της Ε.Ε. (ΔΕΕ). Η απάντηση του ΔΕΕ, αν και προσεκτικά και αυστηρά διατυπωμένη, δύναται να επηρεάσει σημαντικά την τύχη ζευγαριών ομόφυλων γονέων.
«Το ΔΕΕ δεν λέει ότι η βουλγαρική αρχή υποχρεούται να εκδώσει πιστοποιητικό γέννησης, όπου θα αναγράφονται οι δύο γυναίκες ως μητέρες», λέει ο δρ Ρόκας, «αλλά επισημαίνει ότι υποχρεούται να δεχθεί πιστοποιητικό γέννησης άλλου κράτους- μέλους». Επί της ουσίας, το Δικαστήριο δεν υποχρεώνει τα κράτη-μέλη να αλλάξουν το οικογενειακό τους δίκαιο, «αλλά να δώσουν πίστη σε αλλοδαπά πιστοποιητικά».
Ως πρώτο βήμα, οι δύο Ελληνες δικηγόροι κατέθεσαν αίτημα στο ειδικό ληξιαρχείο για μεταγραφή του πιστοποιητικού γέννησης του Αλέξανδρου. «Το ειδικό ληξιαρχείο απέρριψε το αίτημα σημειώνοντας για πρώτη φορά ότι δεν αμφισβητεί ότι το παιδί έχει συγγένεια και με τις δύο γυναίκες». Αιτιολογεί την απόρριψη καταφεύγοντας σε ένα τυπικό επιχείρημα, ότι δηλαδή τα έγγραφα που χρησιμοποιεί, δεν διαθέτουν φόρμα όπου να αναγράφεται ο “γονέας 1” και “γονέας 2”. Με αυτό το δεδομένο κρίνει το ειδικό ληξιαρχείο ότι η μεταγραφή της αλλοδαπής ληξιαρχικής πράξης γέννησης θα ήταν αντίθετη με τη δημόσια τάξη. Το επόμενο βήμα τους είναι η προσφυγή στα πολιτικά δικαστήρια, για να προσβάλουν την άρνηση της υπηρεσίας.
«Με το σύμφωνο συμβίωσης λύσαμε –επιτέλους– τα θέματα του ζευγαριού, αφήσαμε, όμως, έξω τον πιο αδύναμο κρίκο, τα παιδιά», τονίζει η κ. Στέλλα Μπελιά, πρόεδρος των «Οικογενειών Ουράνιο Τόξο», και συμπληρώνει: «Αν και είμαστε μια παιδοκεντρική κοινωνία, επιτρέπουμε ανήλικα άτομα να γίνονται δέκτες διακριτικής συμπεριφοράς εξαιτίας των σχέσεων των γονέων τους».