Η μόνη παρηγοριά στην ανθρωπιστική καταστροφή είναι η αλληλεγγύη. Η ανθρώπινη αλληλεγγύη, η ανάγκη μας να βοηθήσουμε, να προσφέρουμε στον συνάνθρωπο που υποφέρει, είναι ένα συναίσθημα πηγαίο, συγκινητικό, είναι μια πράξη ουσιαστική και μεγαλειώδης.
Είναι ταυτόχρονα μια πράξη μεγάλης ευθύνης. Απαιτεί σοβαρότητα και έρευνα, μια ματιά προσηλωμένη αποκλειστικά στο αντίκτυπο στο πεδίο, στους ανθρώπους στην κρίση, στις συνθήκες που επικρατούν εκεί. Το μόνο σημαντικό να αναρωτηθούμε είναι: πώς η βοήθειά μας θα έχει το μεγαλύτερο αντίκτυπο, με το χαμηλότερο κόστος, στην αντιμετώπιση και ανακούφιση της κρίσης, άμεσα, γρήγορα και αποτελεσματικά;
Σε ανθρωπιστικές κρίσεις, ιδιαίτερα όταν διαδραματίζονται μακριά από εμάς, είναι σημαντικό να σκεφτούμε τρία πράγματα.
Πρώτον, δωρίζουμε χρήματα, όχι είδη. Όπως τονίζει ο διευθυντής του Harvard Humanitarian Initiative, αλλά και τόσοι άλλοι ειδικοί στη φιλανθρωπία, αυτός είναι ο πρώτος και πιο σημαντικός κανόνας. Οι οργανώσεις που βρίσκονται στο πεδίο γνωρίζουν τις ανάγκες και μπορούν να ανταπεξέλθουν με την ταχύτητα και ευελιξία που απαιτείται στις εξαιρετικά δύσκολες συνθήκες που επικρατούν. Οι μεγάλες και έμπειρες ανθρωπιστικές οργανώσεις που εξειδικεύονται στη διαχείριση κρίσεων είναι πάντα σε ετοιμότητα, με έμπειρο προσωπικό σε εγρήγορση και αποθήκες γεμάτες με το απαραίτητο υλικό και τον εξοπλισμό που χρειάζεται, ενώ διαθέτουν τους μηχανισμούς για να προμηθευτούν άμεσα και γρήγορα ακριβώς αυτά που χρειάζονται, τη στιγμή που τα χρειάζονται. Επιπλέον, και εξίσου σημαντικό, με τις αγορές ειδών και υλικών τοπικά ενισχύουμε την τοπική αγορά και οικονομία της χώρας, που αποτελεί από μόνο του ένα εξαιρετικά σημαντικό αποτέλεσμα μακροπρόθεσμα.
Αντιθέτως, ας εξετάσουμε τι συμβαίνει με τις δωρεές σε είδος. Η συλλογή, η διαλογή και η μεταφορά ειδών απαιτεί τεράστιο κόστος σε ανθρώπινο δυναμικό, ενέργεια αλλά και οικονομικό κόστος. Το World Food Program, για να τονίσει την αποτελεσματικότητα των οικονομικών δωρεών, έφτιαξε πρόσφατα ένα online πρόγραμμα (www.donateresponsibly.org) όπου ο καθένας μπορεί να υπολογίσει το κόστος και το αντίκτυπο της δωρεάς του, οικονομικά και σε είδος, και να συγκρίνει. Η μεταφορά και η αποθήκευση ειδών στην πληγείσα περιοχή συχνά δε εμποδίζει το κρίσιμο διασωστικό έργο στο πεδίο – πληθώρα ερευνών έχει αποδείξει πως αυτό ακριβώς συνέβη σε κρίσεις όπως στην Αμερική με τον τυφώνα Κατρίνα το 2005 ή στην Ιαπωνία με το σεισμό του 2011. Εξαιρετικά σημαντικό είναι επίσης το γεγονός πως ένα μεγάλο ποσοστό των δωρεών εις είδος καταλήγει σε χωματερές, επιβαρύνοντας ακόμη περισσότερο το περιβάλλον. Μάλιστα, σύμφωνα με έρευνες μετά την καταστροφή του τυφώνα Κατρίνα, το ποσοστό αυτό μπορεί να αγγίξει το 60% ων ειδών, ενώ στη Νέα Υόρκη μετά την τρομοκρατική επίθεση το 2001 υπολογίζεται πως δωρεές σε είδος αξίας 75 εκατομμυρίων δολαρίων δεν ωφέλησαν τους πληγέντες αλλά δωρίστηκαν αργότερα σε άλλες τοπικές οργανώσεις και εκκλησίες στην πόλη. Αλλά και η δική μας εμπειρία στη Λέσβο το 2015 δείχνει το ίδιο – είχα με τα μάτια μου δει τις γεμάτες αποθήκες στον Πειραιά και συμμετάσχει στη διαλογή ειδών πριν πάνε στη Λέσβο, πετώντας πολλά άχρηστα για το σκοπό πράγματα.
Δεύτερον, να γνωρίζουμε πως οι συνθήκες κρίσης απαιτούν εξειδίκευση και εμπειρία, και πως μπορείς πολύ εύκολα να αποτελέσεις μέρος του προβλήματος αντί της λύσης. Αποτελεσματικές είναι οι οργανώσεις που εξειδικεύονται στη διαχείριση των κρίσεων, που διαθέτουν εμπειρία και διαχειριστική συστημική επάρκεια, που απαρτίζονται από επαγγελματίες και κάποιους έμπειρους εθελοντές, που χωρίς να χάνεται πολύτιμος χρόνος, ρίχνονται στη δουλειά στο πεδίο, συντονίζονται με τις άλλες ομάδες, και είναι αποτελεσματικοί στο μέγιστο βαθμό. Όταν είναι εφικτό, η στήριξη τοπικών οργανώσεων που γνωρίζουμε πως δρουν αποτελεσματικά είναι ακόμη πιο σημαντική – εξάλλου όλες οι διεθνείς οργανώσεις συνεργάζονται συστημικά και με τοπικούς partners. Αντίθετα, εθελοντές που δεν εξειδικεύονται στο αντικείμενο, ταξιδεύουν από την άλλη άκρη της γης για να βρεθούν εκεί, συχνά δυσχεραίνουν το κρίσιμο έργο της διάσωσης, της επέμβασης, της αντιμετώπισης της κρίσης. Η δουλειά σε ένα τόσο δύσκολο πεδίο δεν είναι για όλους, για αυτό και η ύπαρξη ανθρωπιστικών οργανώσεων είναι τόσο κρίσιμη, για αυτό το έργο των επαγγελματιών των οργανώσεων στην κρίση είναι τόσο θαυμαστό.
Τρίτον, ας θυμόμαστε πως η κρίση συνεχίζεται μετά την κρίση. Όταν τα φώτα της δημοσιότητας φύγουν, οι άνθρωποι χρειάζονται συχνά μεγαλύτερη υποστήριξη και η προσοχή των δωρητών εκλείπει. Όπως έχουμε βιώσει και στις εγχώριες κρίσεις, η χρηματοδότηση έργων αποκατάστασης μπορεί να αποβεί μεγαλύτερης σημασίας αλλά και μεγέθους από τη χρηματοδότηση της αντιμετώπισης της κρίσης.
Ας αναλογιστούμε, αντί για επίλογο, τους λόγους της φιλανθρωπίας μας, και γιατί συχνά προτιμούμε να δωρίσουμε είδη κι όχι χρήματα. Αν πρόκειται για έλλειμα εμπιστοσύνης στις οργανώσεις στο πεδίο, ας σκεφτούμε την ανάγκη μας για φιλανθρωπία ξανά. Η φιλανθρωπία απαιτεί σοβαρότητα και κριτική έρευνα αλλά δεν μπορεί να συνοδεύεται από ανυπόστατη και στερεοτυπική καχυποψία. Η διαφάνεια που διέπει το πλαίσιο λειτουργίας και επικοινωνίας του έργου και του αντικτύπου των οργανώσεων είναι πλέον διαδεδομένη, επαρκής και εύκολα προσβάσιμη – διεθνώς τουλάχιστον.
Η ανάγκη μας για αλληλεγγύη δεν μπορεί ποτέ να υπερβαίνει την ουσιαστική αποτελεσματικότητά της.
H Μυρτώ Ξανθοπούλου είναι Σύμβουλος για τη Φιλανθρωπία και την Κοινωνία των Πολιτών.