Σημάδια βίας. Υπερβολική κόπωση, εξάντληση. Σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα. Φόβος, αποφυγή του βλέμματος, κενά στην αφήγηση και υπεκφυγές: το άτομο δεν μπορεί να απαντήσει με σαφήνεια πού μένει ούτε καν πώς έφθασε στο νοσοκομείο. Συνοδεύεται από άλλο άτομο το οποίο αρνείται να αφήσει μόνο του τον ασθενή, ακόμη και κατά τη διάρκεια της εξέτασης. Αυτές είναι ορισμένες από τις ενδείξεις που θα πρέπει να «χτυπήσουν» κόκκινο συναγερμό στον επαγγελματία υγείας για το ενδεχόμενο ο ασθενής που έχει απέναντί του να είναι θύμα εμπορίας ανθρώπων. Οι επόμενες κινήσεις απαιτούν εξαιρετικά λεπτό χειρισμό. Μια πιεστική συμπεριφορά μπορεί να τρομάξει το θύμα με αποτέλεσμα να τραπεί σε φυγή ή να εξαγριώσει τον θύτη, θέτοντας σε κίνδυνο την ασφάλεια του θύματος και του ατόμου που θέλησε να βοηθήσει.
Για την ενίσχυση των γνώσεων και των δεξιοτήτων των επαγγελματιών υγείας στο να εντοπίζουν μια κατάσταση εμπορίας ανθρώπων και να παρέχουν την κατάλληλη υποστήριξη, το ΚΜΟΠ-Κέντρο Κοινωνικής Δράσης και Καινοτομίας, σε συνεργασία με τη διοίκηση της 2ης Υγειονομικής Περιφέρειας Πειραιώς και Αιγαίου και στο πλαίσιο του σχετικού ευρωπαϊκού προγράμματος «Amelie», έχει πραγματοποιήσει εντός Φεβρουαρίου τέσσερις δράσεις εκπαίδευσης με τη συμμετοχή προσωπικού νοσοκομείων και δομών πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας όλης της χώρας. Είχαν προηγηθεί τον Νοέμβριο και Δεκέμβριο του 2022 πέντε ενημερωτικές δράσεις, επίσης σε επαγγελματίες υγείας, σε συνεργασία με την υπηρεσία υποδοχής και ταυτοποίησης του υπουργείου Μετανάστευσης. Συνολικά στο πλαίσιο του προγράμματος έχουν εκπαιδευθεί περίπου 480 επαγγελματίες υγείας, διαφόρων κλάδων και ειδικοτήτων, σε μονάδες υγείας της χώρας: από γενικά νοσοκομεία όπως το «Αττικόν», ψυχιατρικά όπως το «Δρομοκαΐτειο» ή και ειδικά όπως το «Ανδρέας Συγγρός».
Οπως σημειώνει στην «Κ» η διαχειρίστρια του προγράμματος «Amelie», Νατάσα Αλεξοπούλου, «ιατροί και νοσηλευτές στην Ευρώπη έρχονται συχνά σε επαφή με θύματα εμπορίας, ωστόσο δεν τα αναγνωρίζουν ή δεν τα παραπέμπουν σε κατάλληλες υπηρεσίες». Παρόμοια είναι και η κατάσταση στην Ελλάδα. «Σε καμία από τις εκπαιδεύσεις δεν ανέφερε με σιγουριά κάποιος από τους επαγγελματίες υγείας που συμμετείχαν ότι έχει αντιμετωπίσει θύμα trafficking. Π.χ., σημάδια βίας που έφεραν ασθενείς, θα μπορούσαν να αφορούν και ενδοοικογενειακή βία. Ο στόχος μας είναι, με κατάλληλη ενημέρωση και προετοιμασία, να αυξήσουμε την ετοιμότητα των επαγγελματιών υγείας, ιδίως έχοντας υπόψη μας τις δύσκολες συνθήκες εργασίας που αντιμετωπίζουν, τον περιορισμένο χρόνο και το πλήθος των ανθρώπων που καλούνται να υποστηρίξουν καθημερινά».
Σύμφωνα με την κ. Αλεξοπούλου, μία γιατρός ή ένας νοσηλευτής μπορεί να υποπτευθούν ότι το άτομο που έχει έρθει στο νοσοκομείο είναι θύμα εμπορίας από έναν συνδυασμό ενδείξεων, σωματικών, ψυχολογικών ή συμπεριφοράς. «Οπως για παράδειγμα σημάδια παραμέλησης ή βίας, σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα, άγνοια ως προς τον τόπο που μένουν, κενά στις πληροφορίες που δίνουν και υπεκφυγές στο να δώσουν πληροφορίες ή και από την παρουσία ενός ατόμου που αρνείται να τα αφήσει να εξεταστούν χωρίς να είναι παρών», επισημαίνει και συνεχίζει: «Η ανταπόκριση του υγειονομικού προσωπικού εξαρτάται από την περίπτωση και πάντα με γνώμονα την ασφάλεια του ατόμου αλλά και τη δική τους. Η εμπορία ανθρώπων είναι ένα σύνθετο έγκλημα, αφενός για να εντοπιστεί αφετέρου για να μπορέσει κάποιος να βοηθήσει το θύμα, που μπορεί να αρνείται την κατάσταση, να φοβάται να δώσει πληροφορίες ή να αντιδρά σε οποιαδήποτε προσέγγιση. Αυτό ισχύει πολύ περισσότερο όταν μιλάμε για άτομα από άλλες χώρες, λόγω της διαφορετικής γλώσσας και κουλτούρας που μεγεθύνουν την απόσταση και τη δυσπιστία».
«Προσοχή και υπομονή»
Η κ. Αλεξοπούλου σημειώνει ότι όταν υπάρχουν ενδείξεις εμπορίας, ο υγειονομικός θα πρέπει να συνεργαστεί με προσωπικό από την κοινωνική υπηρεσία ή κάποιον επαγγελματία ψυχικής υγείας του νοσοκομείου για το πώς θα διαχειριστεί το περιστατικό και να επιδιώξει την επικοινωνία με τους αρμόδιους φορείς, όπως ο Εθνικός Μηχανισμός Αναφοράς του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικής Αλληλεγγύης και η ΜΚΟ Α21 για να ζητήσει καθοδήγηση. «Στην επικοινωνία με το πιθανό θύμα χρειάζεται προσοχή και υπομονή, ενώ προέχει η διασφάλιση ότι θα επανέλθει για να εξεταστεί ή να συνεχίσει τη θεραπεία του. Ο χρόνος για προετοιμασία της ανταπόκρισης από πλευράς του επαγγελματία και η καλλιέργεια εμπιστοσύνης είναι κομβικής σημασίας», τονίζει. Σημειώνεται ότι το πρώτο εξάμηνο του 2022 ο Εθνικός Οργανισμός Αναφοράς του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικής Αλληλεγγύης έλαβε 134 αναφορές που αφορούσαν νέες περιπτώσεις εμπορίας ανθρώπων, εκ των οποίων η μεγάλη πλειονότητα (98) απεστάλη από φορείς δημόσιου τομέα, όπως η Ελληνική Αστυνομία και η υπηρεσία ασύλου, ψυχοκοινωνικά κλιμάκια του ΕΟΔΥ σε κέντρα ταυτοποίησης, μονάδες υγείας και Δήμος Αθηναίων. Από το σύνολο των περιπτώσεων, 113 ήταν ενήλικα θύματα (92 γυναίκες και 21 άνδρες) και 21 παιδιά (14 κορίτσια και 7 αγόρια), εκ των οποίων εννέα ασυνόδευτα. Η πλειονότητα των ενήλικων θυμάτων (79) και δέκα από τα παιδιά-θύματα είναι Αφρικανοί. Η σεξουαλική και η εργασιακή είναι οι βασικές μορφές εκμετάλλευσης για τα θύματα (74 και 57 αντίστοιχα). Σε τρεις περιπτώσεις σεξουαλικής εκμετάλλευσης τα θύματα ήταν ανήλικα. Στη συντριπτική πλειονότητα των περιπτώσεων τα θύματα απέδρασαν είτε μόνα τους είτε με τη βοήθεια άλλων.