«Βαρέλι δίχως πάτο» μοιάζει η προσπάθεια του ΟΣΕ και της ΕΡΓΟΣΕ να λειτουργήσουν στο σιδηροδρομικό δίκτυο της χώρας το ψηφιακό δίκτυο επικοινωνίας GSM-R. Πρόκειται για μια ασφαλή πλατφόρμα διά της οποίας θα μπορούσε να επικοινωνεί όλο το προσωπικό των σιδηροδρόμων –οι οδηγοί των τρένων, οι μηχανικοί, οι ελεγκτές σταθμών– και θα υποστήριζε τη βιντεοεπιτήρηση σε σταθμούς και τρένα. Η σύμβαση που υπογράφηκε με τη Siemens το 2006 βρέθηκε στο επίκεντρο της γνωστής έρευνας της εξεταστικής επιτροπής και το σύστημα παραδόθηκε με καθυστέρηση δέκα ετών το 2018. Εκτοτε ο ΟΣΕ αναθέτει συμβάσεις εκατομμυρίων για τη συντήρηση και αναβάθμισή του –ήδη τα μισά λογισμικά του δεν μπορούν πια να υποστηριχθούν επειδή είναι πεπαλαιωμένα–, χωρίς ακόμη να έχει ξεκινήσει πλήρως η λειτουργία του.
Ας ξεκινήσουμε από το σήμερα. Τις ημέρες αυτές βρίσκονται σε εξέλιξη δύο διαγωνισμοί που αφορούν το σύστημα GMS-R. Ο πρώτος προκηρύχθηκε στο τέλος του 2022 και αφορά την προμήθεια φορητών συσκευών GSM-R (σ.σ. ασυρμάτων) και σταθερών συσκευών GSM-R για τα τρένα, για τον σιδηροδρομικό άξονα Πάτρας – Αθήνας – Θεσσαλονίκης – Προμαχώνα. Ο διαγωνισμός έχει προϋπολογισμό 652.860 ευρώ και δεν έχει ακόμη κατακυρωθεί.
Ο δεύτερος διαγωνισμός προκηρύχθηκε τον Ιανουάριο του 2023 με σαφώς μεγαλύτερο προϋπολογισμό, 11,47 εκατ. ευρώ. Ο ΟΣΕ αναζητεί έναν ανάδοχο που να αναλάβει για 3 χρόνια τη διαχείριση, λειτουργία, συντήρηση (με διόρθωση βλαβών και αποκατάσταση ζημιών) του συστήματος ραδιοκάλυψης GSM-R στον άξονα Πειραιά – Θεσσαλονίκης – Προμαχώνα, στον κλάδο του προαστιακού από Κιάτο προς αεροδρόμιο και σε ακόμη δύο τμήματα. Ο διαγωνισμός δεν έχει ακόμη κατακυρωθεί.
Οπως πληροφορεί τους ενδιαφερομένους η προκήρυξη του διαγωνισμού, ο ΟΣΕ εγκατέστησε το 2006 το σύστημα GSM-R «για την ασφαλή επικοινωνία μεταξύ των συρμών, σταθμών και άλλων εγκαταστάσεων». Το σύστημα αυτό αποτελείται από το Κέντρο Διαχείρισης που βρίσκεται στο Συγκοινωνιακό Κέντρο Αχαρνών (ΣΚΑ), 103 κεραίες κατά μήκος του δικτύου και καλώδιο οπτικών ινών που συνδέει τους σταθμούς και τις εγκαταστάσεις με όλα τα προαναφερθέντα. Η ραδιοκάλυψη περιλαμβάνει και τις 27 σήραγγες από Κιάτο έως Προμαχώνα.
Τα «αλλά»
Υπάρχουν όμως αρκετά «αλλά». Το τμήμα Τιθορέας – Δομοκού (είχε κατασκευαστεί με χωριστή σύμβαση) «δεν ραδιοκαλύπτεται (…) και η κάλυψή του θα λάβει χώρα με νέα σύμβαση που θα συνάψει η ΕΡΓΟΣΕ». Στο τμήμα ΣΚΑ – Κορίνθου το ένα από τα δύο καλώδια οπτικών ινών «έχει καταστραφεί από δολιοφθορές με αποτέλεσμα να καθίσταται αδύνατη η χρήση του ολοκληρωτικά». Ενώ, όσον αφορά τα εγκατεστημένα λογισμικά, ο χρόνος τεχνικής «υποστήριξής» τους έχει λήξει (κάποια από το 2017) σε όλα, πλην ενός. Διαβάζοντας στις τεχνικές προδιαγραφές του έργου τον πίνακα των λογισμικών, φαίνεται ότι τα περισσότερα έχουν κατασκευαστεί από τη Νokia.
Μέχρι και πριν από δύο μήνες ο ΟΣΕ αναζητούσε με νέα προκήρυξη εταιρεία για να διορθώσει τις βλάβες στη ραδιοκάλυψη του άξονα Πειραιά – Θεσσαλονίκης – Προμαχώνα.
Πώς προέκυψε αυτό; Τον Νοέμβριο του 2018 ο ΟΣΕ υπέγραψε με τη Νokia μια σύμβαση με το ίδιο αντικείμενο: τη διαχείριση, λειτουργία και συντήρηση του GSM-R στη βασική σιδηροδρομική γραμμή και σε τρεις κλάδους. Η σύμβαση είχε προϋπολογισμό 7,14 εκατ. ευρώ και διάρκεια τριών ετών. Υλοποιήθηκε η σύμβαση; Παρότι ο ΟΣΕ δεν έχει αναρτήσει στη «Διαύγεια» τις εντολές πληρωμής, η Νokia δηλώνει (απαντώντας σε ερώτημα που έθεσε η «Κ») ότι «το συμβόλαιο του 2018 εκτελέστηκε πλήρως και ο ΟΣΕ εξέδωσε το σχετικό πιστοποιητικό». Η Νokia ήταν η μοναδική εταιρεία που διεκδίκησε τον διαγωνισμό, παρότι ο ΟΣΕ στην προκήρυξή του δεν ζήτησε βεβαιωμένη εμπειρία μόνο στη συντήρηση και διαχείριση GSM-R σιδηροδρομικής χρήσης, κάνοντας δεκτές και εταιρείες με ανάλογη εμπειρία σε συστήματα κινητής τηλεφωνίας. Το μειωμένο ενδιαφέρον του κλάδου είναι ανεξήγητο.
Η πραγματικότητα
Σε κάθε περίπτωση, με μια σύμβαση συντήρησης ολοκληρωμένη και ακόμη μια υπό ανάθεση, είναι εύλογο να θεωρήσει κανείς ότι στο σιδηροδρομικό μας δίκτυο (τουλάχιστον σε μεγάλο μέρος αυτού) υπάρχει ραδιοκάλυψη μέσω του συστήματος GSM-R, η οποία να εξασφαλίζει ότι οι οδηγοί των συρμών θα μπορούν να μιλούν με ασφάλεια και από οποιοδήποτε σημείο της διαδρομής (σε αντίθεση με τα κινητά που υστερούν) με τους σταθμούς, το κέντρο ελέγχου κυκλοφορίας, με ομαδικές κλήσεις κ.ο.κ. Ομως η πραγματικότητα είναι διαφορετική.
Η Siemens ανέλαβε το 2006 την τοποθέτηση συστημάτων GSM-R σε όλο το βασικό δίκτυο του σιδηροδρόμου έναντι 57 εκατ. ευρώ. Ως σύμβαση που βασίζεται περισσότερο στην προμήθεια και λιγότερο στην εγκατάσταση εξοπλισμού, είχε μικρή προθεσμία ολοκλήρωσης: μόλις δύο ετών. Εν τω μεταξύ, την περίοδο εκείνη ξεκίνησε και η διερεύνηση αυτού που στη συνέχεια ονομάστηκε «σκάνδαλο Siemens». Η δικαστική διερεύνηση και οι πολιτικές διαμάχες επηρεάζουν, όπως είναι επόμενο, την υλοποίηση της σύμβασης, η οποία λαμβάνει διαδοχικές παρατάσεις. Τελικά, το σύστημα παραδόθηκε το 2018. «Η Siemens έπειτα από ανοιχτό διαγωνισμό ανέλαβε το 2006 την υλοποίηση του συστήματος ραδιοκάλυψης GSM-R. Οι συμβατικές υποχρεώσεις της εταιρείας, που προέβλεπαν, εκτός των άλλων, τη δημιουργία ενός τηλεπικοινωνιακού κέντρου ελέγχου, παραδόσεις και εγκαταστάσεις του κατάλληλου εξοπλισμού κατά μήκος της σιδηροδρομικής γραμμής, των σιδηροδρομικών σταθμών και των τρένων, τις εκπαιδεύσεις των χρηστών καθώς και τη σχετική συντήρηση και τεχνική υποστήριξη του συστήματος GSM-R έχουν ολοκληρωθεί και το σύστημα έχει οριστικώς παραληφθεί. Οι υπηρεσίες συντήρησης και τεχνικής υποστήριξης του συστήματος ανατέθηκαν σε άλλη εταιρεία», αναφέρει δήλωση της εταιρείας, ύστερα από ερώτημα της «Κ».
Γιατί όμως, εφόσον το σύστημα παραδόθηκε, δεν λειτούργησε; Τον Μάιο του 2018, σε ερώτηση του βουλευτή Νίκου Νικολόπουλου, η ΕΡΓΟΣΕ ουσιαστικά απαντάει ότι το σύστημα είναι λειτουργικό, αλλά ο ΟΣΕ δεν το λειτουργεί επικαλούμενος ελλείψεις προσωπικού και προβλήματα με το κανονιστικό πλαίσιο. Εν τω μεταξύ, προκύπτει και ένα ακόμη κόλλημα: το σύστημα πρέπει να αδειοδοτηθεί από τη Ρυθμιστική Αρχή Σιδηροδρόμων. Και φτάνουμε στα μέσα της προηγούμενης χρονιάς, με τη Hellenic Train και την ΕΡΓΟΣΕ να ανταλλάσσουν επιστολές: η ΕΡΓΟΣΕ να ζητάει την έναρξη της δοκιμαστικής λειτουργίας του GSM-R και τη Hellenic Train να ζητάει παρατάσεις (τις επιστολές δημοσίευσαν ΤΑ ΝΕΑ στις 6.3.23). Το ερώτημα, βέβαια, που προκύπτει είναι αν είχε πραγματοποιηθεί δοκιμαστική λειτουργία του συστήματος κατά την παραλαβή του το 2018 – ειδάλλως η δοκιμαστική λειτουργία του το 2022, ενώ έχει μεσολαβήσει η Νokia στη συντήρηση και διαχείριση του συστήματος, δεν έχει νόημα αφού δεν μπορεί να παράγει οποιαδήποτε απαίτηση της ΕΡΓΟΣΕ έναντι του κατασκευαστή του συστήματος.
Σε κάθε περίπτωση, το σύστημα GSM-R, που χρειάστηκε 12 χρόνια για να τοποθετηθεί και συντηρείται την τελευταία πενταετία με διαδοχικές συμβάσεις, δεν έχει τεθεί πλήρως σε λειτουργία. «Η δικιά μου ενημέρωση είναι ότι ακόμη αναμένουμε έγκριση της Ρυθμιστικής Αρχής Σιδηροδρόμων, δεν έχω την ενημέρωση ότι έχει υπάρξει», παραδέχθηκε την προηγούμενη εβδομάδα σε συνέντευξη Τύπου ο (εκτελών χρέη υπουργού Υποδομών) υπουργός Επικρατείας Γιώργος Γεραπετρίτης. «Είναι θέμα ολίγων ημερών, αλλά ακόμη και το GSM-R δεν έχω την αίσθηση ότι θα μπορούσε να αποτρέψει το οτιδήποτε, εάν δεν ολοκληρωθεί το άλλο κομμάτι που είναι το πιο κρίσιμο, που είναι το ETCS, δηλαδή το σύστημα αυτόματης πέδησης».
Οι αλλεπάλληλες παρατάσεις και η Εξεταστική για την πρώτη σύμβαση
Η προμήθεια και εγκατάσταση του συστήματος GSM-R από τη Siemens ήταν ένα από τα έργα που απασχόλησαν την εξεταστική επιτροπή της Βουλής πριν από μία δεκαετία. Από τη διερεύνηση προέκυψαν διάφορα στοιχεία, που έδειχναν την προνομιακή μεταχείριση της εταιρείας, ενώ υποδείκνυαν ήδη από το 2011 (οπότε εκδόθηκε το πόρισμα) τα προβλήματα στην υλοποίηση του συγκεκριμένου έργου. Σύμφωνα με το πόρισμα, η προετοιμασία του διαγωνισμού ξεκίνησε το 2003. Ο ΟΣΕ επιβεβαίωσε τον υπολογισμό του υπουργείου Μεταφορών και Επικοινωνιών ότι η εγκατάσταση του GSM-R θα έφτανε τα 34,22 εκατ. ευρώ, ενώ δύο χρόνια αργότερα υπέγραψε πρωτόκολλο ανάθεσης του έργου στην ΕΡΓΟΣΕ. «Στις 16.11.2005 απεστάλη email από τον κ. Γιάννη Τερζή, που ήταν στέλεχος της Siemens, στον κ. Μιχάλη Χριστοφοράκο, όπου ανέφερε ότι “οι φίλοι μας στη Διεύθυνση Σιδηροδρομικών Συστημάτων δέχονται αυτή τη στιγμή πόλεμο εκ μέρους της Γενικής Διεύθυνσης. Αυτό πιθανόν να επηρεάσει τη συγκρότηση και τη λειτουργία της επιτροπής για την αξιολόγηση του διαγωνισμού GSM-R”. Στις 15.12.2005 προκηρύχθηκε διαγωνισμός για τον εφοδιασμό ψηφιακού συστήματος επικοινωνίας (δίκτυο ραδιοκάλυψης) για τον ΟΣΕ με τίμημα 60.000.000 ευρώ για 730 χιλιόμετρα έναντι 40.000.000 ευρώ για 2.020 χιλιόμετρα που είχαν υπολογίσει οι τεχνικές υπηρεσίες του Οργανισμού».
Το έργο διεκδίκησαν η κοινοπραξία «Unisystems, Uninortel και Διεθνής Κατασκευαστική Α.Ε.» και η Siemens Α.Ε.. «Το έργο αυτό, παρά τις διαφωνίες που εκφράστηκαν στην αρμόδια επιτροπή, κατακυρώθηκε τελικά στη Siemens. Οπως προκύπτει από το ανακριτικό υλικό και τις καταθέσεις, η ανταγωνίστρια της Siemens προσέφερε περισσότερες κεραίες αναμετάδοσης με μικρότερο τίμημα. Τελικά όμως επιλέχθηκε η Siemens χωρίς καμία ικανοποιητική αιτιολογία. Η υπογραφή της σύμβασης έγινε το 2006, αλλά το έργο δεν έχει προχωρήσει έως σήμερα προφανώς με ζημία του ΟΣΕ», αναφέρει το πόρισμα του 2011.
Τον Νοέμβριο του 2008, το έργο GSM-R πήρε παράταση από την αρμόδια Διεύθυνση Σιδηροδρομικών Συστημάτων μέχρι τις 26.11.2009, «αν και θα έπρεπε να είχε παραδοθεί πολύ πιο πριν», αναφέρει το πόρισμα. «Εχει ζητηθεί καινούργια παράταση μέχρι τον Ιανουάριο του 2011, η έγκριση της οποίας εκκρεμεί στα αρμόδια όργανα της προϊσταμένης αρχής. Εχουν υπάρξει καθυστερήσεις οι οποίες οφείλονται σε υπαιτιότητα τρίτου, με χαρακτηριστική την περίπτωση της αδειοδότησης συχνοτήτων, για την οποία η αίτηση κατατέθηκε από τον Οκτώβριο του 2006 και η απονομή των συχνοτήτων στην ΕΔΙΣΥ έγινε τον Ιανουάριο του 2008. Η σύμβαση συνεχίζει να υφίσταται και συνεχίζονται οι εργασίες ολοκλήρωσης του έργου εφόσον η Siemens έχει υποβάλει, νομότυπα και εμπρόθεσμα, αίτημα για επιπλέον παράταση της προθεσμίας παράδοσης του έργου».
Η χρονογραμμή
2006
Υπογράφεται η πρώτη σύμβαση με τη Siemens για την εγκατάσταση του συστήματος GSM-R. To έργο παραδίδεται το 2018 με καθυστέρηση δέκα ετών.
2018 Νοέμβριος
Ο ΟΣΕ υπογράφει σύμβαση με τη Νokia με το ίδιο αντικείμενο: τη διαχείριση, λειτουργία και συντήρηση του GSM-R, με προϋπολογισμό 7,14 εκατ. ευρώ και διάρκεια τριών ετών.
2023 Ιανουάριος
Ο ΟΣΕ αναζητεί έναν ανάδοχο να αναλάβει για τρία χρόνια τη διαχείριση, λειτουργία, συντήρηση (με αποκατάσταση ζημιών) του GSM-R, με προϋπολογισμό 11,47 εκατ. ευρώ.
Ακολουθήστε το kathimerini.gr στο Google News και μάθετε πρώτοι όλες τις ειδήσεις
Δείτε όλες τις τελευταίες Ειδήσεις από την Ελλάδα και τον Κόσμο, στο kathimerini.gr