Οι φοιτήτριες και οι φοιτητές των ελληνικών πανεπιστημίων σπουδάζουν σε άθλια κτίρια. Τα περισσότερα από αυτά είναι άσχημα από την κατασκευή τους. Το θέμα δεν είναι απλώς πως δεν έχουν κανένα αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον, αλλά ότι θυμίζουν συνδυασμό κακοχωνεμένου μοντερνισμού με ισχυρές δόσεις νεομπρουταλισμού και σοσιαλιστικής αρχιτεκτονικής. Αυτά τα κτίρια δεν ήταν όμορφα ούτε την ημέρα των εγκαινίων τους, αλλά η συνέχεια είναι ακόμη χειρότερη. Από τη μια η εγκατάλειψη από αυτούς που θα έπρεπε να τα φροντίζουν, από την άλλη η αδιαφορία από αυτούς που τα χρησιμοποιούν, κάθε μέρα τα κάνει ασχημότερα.
Στην ασχήμια προστίθεται και η βλακεία. Οι τοίχοι τους αποτελούν ένα πάτσγουορκ κακότεχνων γκράφιτι, ακατανόητων συνθημάτων, σχισμένων αφισών, κουρελιασμένων πανό, βρομιάς και κακογουστιάς. Τι άλλο από βλακώδης είναι αυτός ο φρενήρης ανταγωνισμός μεταξύ αυτών που λερώνουν με διαφορετικούς τρόπους ένα κτίριο, όταν οι προσπάθειές τους δεν περιέχουν κανένα μήνυμα παρά μόνο συμβολή σε μια τεράστια μουτζούρα;
Είναι τόσο απαίσιο το θέαμα, που σε έναν ξένο επισκέπτη τα κτίρια αυτά δίνουν την εικόνα του εγκαταλελειμμένου και ερειπωμένου. Αλλά το πιο θλιβερό είναι κάτι άλλο: το να βλέπεις νέους ανθρώπους να μπαινοβγαίνουν μέσα σ’ αυτή την αθλιότητα, θεωρώντας τη δεδομένη, αιώνια και αναλλοίωτη. Μια αθλιότητα που έχει και ταξική διάσταση γιατί θα αποτελέσει τη μοναδική επαφή με το πανεπιστήμιο νέων ανθρώπων που προέρχονται από το δημόσιο σχολείο (συνήθως παρόμοιας κτιριακής ασχήμιας)· ενώ για τους περισσότερους ευνοημένους θα είναι ένα μικρό σοκαριστικό διάλειμμα ανάμεσα σε ένα φροντισμένο ιδιωτικό σχολείο και σ’ ένα ξένο (οποιοδήποτε ξένο) πανεπιστημιακό ίδρυμα όπου θα συνεχίσουν τις σπουδές τους. Ούτε καν αυτό. Κάθε χρονιά αυξάνεται ο αριθμός των οικογενειών που θα στείλουν τα παιδιά τους στο εξωτερικό, σε ακαδημαϊκά ιδρύματα που θυμίζουν πανεπιστήμια και όχι γιγαντιαίες αποκρουστικές τρώγλες.
Δεν γνωρίζω ούτε ένα παράδειγμα που φοιτητές να αντέδρασαν δυναμικά σ’ αυτό το δυστοπικό τοπίο. Το αποδέχονται, το εσωτερικοποιούν, το συνηθίζουν, φθάνουν ακόμη και στο σημείο να προσαρμόζονται σ’ αυτό, να ταυτίζονται μαζί του, να το υπερασπίζονται πολιτικά. Αλλά εδώ το έχουν αποδεχθεί πλήρως οι καθηγητές και το προσωπικό που εργάζεται σ’ αυτούς τους χώρους για δεκαετίες. Το ανάλογο του συνδρόμου της Στοκχόλμης, είναι αυτή η σιωπηλή αποδοχή από όλους (και από την ευρύτερη κοινωνία) της ελληνικής πανεπιστημιακής ασχήμιας. Το ονομάζω σύνδρομο της Αθήνας γιατί τις χειρότερες περιπτώσεις θα τις δείτε στα κτίρια του ΕΜΠ, του ΕΚΠΑ, του Παντείου, ακόμη και της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών.
Eχω επισκεφθεί πανεπιστήμια σε 4 διαφορετικές ηπείρους (Ευρώπη, Αμερική, Ασία, Αφρική). Πουθενά στον κόσμο, ακόμη και στις φτωχότερες χώρες του πλανήτη, δεν έχω συναντήσει κάτι παρόμοιο ή έστω παραπλήσιο. Θα μου πείτε, αυτό το έχετε ακούσει τόσες φορές που έχετε βαρεθεί. Ακριβώς. Το γνωρίζουμε, το βλέπουμε, το αποδεχόμαστε, δεν κάνουμε το παραμικρό για να αλλάξει, ακόμη κι όταν το σιχαινόμαστε. Αυτό ακριβώς είναι το σύνδρομο της Αθήνας.
* Ο κ. Αριστείδης Χατζής είναι καθηγητής Φιλοσοφίας Δικαίου και Θεωρίας Θεσμών στο Τμήμα Ιστορίας και Φιλοσοφίας της Επιστήμης του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Το Τμήμα του μόλις απέκτησε ένα νέο συμπαθητικό κτίριο γραφείων στην Πανεπιστημιούπολη, που εγκαινιάσθηκε τη Δευτέρα. Είναι απολύτως βέβαιο τι θα συμβεί σ’ αυτό το κτίριο μέσα στις επόμενες ημέρες.