Σε πολλούς σήμερα ηχεί υπερβολικό, σε άλλους ιδεαλιστικό και σε κάποιους εντελώς ευφάνταστο, όμως για τον Βίκτορα Ουγκώ που είχε εμπνευστεί από το πάθος του ελληνικού εθνικού κινήματος, ο κόσμος ήταν η Ελλάδα που διαστελλόταν. Την εποποιία της Ελληνικής Επανάστασης που ζωντανεύει τις ημέρες αυτές μέσα από τις αφιερωματικές αφηγήσεις δεν θα πρέπει να την αντιμετωπίσουμε προκατειλημμένα, αλλά με την απαιτούμενη ιστορική ενσυναίσθηση. Να αποδείξουμε ότι μπορούμε να σταθούμε για λίγο έξω από τη σύγχρονη καθημερινότητά μας, ότι είμαστε σε θέση να συναισθανθούμε διαφορετικές εμπειρίες και να αφουγκραστούμε το πνεύμα μιας αλλοτινής εποχής. Να αποδείξουμε ότι μπορούμε τελικά να κατανοήσουμε το «πως» και το «γιατί» που καθόρισαν καίρια τη ζωή κάποιων άλλων ανθρώπων.
Πρόκειται ουσιαστικά για την αρχή της βιωματικότητας, που ξεκινάει από τη συναισθηματική και γνωστική ικανότητα του ατόμου να αποστασιοποιείται από την εποχή του και να αντιλαμβάνεται τα βιώματα άλλων εποχών. Να πλησιάζει δηλαδή το ιστορικό παρελθόν μέσα από τις αντιλήψεις και τις επιταγές που το όριζαν, αποδεσμευμένο πλήρως από το σήμερα. Με τον τρόπο αυτό επιτυγχάνεται η ιστορική ενσυναίσθηση, κατάσταση που καθορίζει ουσιωδώς τη διαδικασία της σκέψης και επομένως τη νοηματοδότηση του ιστορικού παρελθόντος. Αν και φαίνεται ενδιαφέρουσα ως κατάσταση, και πράγματι είναι, εντούτοις η ιστορική ενσυναίσθηση απαιτεί έναν πολυσύνθετο συγκερασμό πραγμάτων για να επιτευχθεί. Απαιτεί την ύπαρξη ενός γνωστικού ιστορικού υπόβαθρου και συγχρόνως την ικανότητα να χρησιμοποιείται το υπόβαθρο αυτό για να ερμηνευτούν καταστάσεις και ενέργειες. Τα γεγονότα της Ελληνικής Επανάστασης, λοιπόν, τα όσα προηγήθηκαν και τα όσα ακολούθησαν μέχρι τη δημιουργία του ανεξάρτητου εθνικού κράτους των Ελλήνων οφείλουν να προσεγγιστούν και να αναλυθούν με αυτόν τον τρόπο.
Βέβαια, η συναισθηματική ταύτιση με τα δρώντα υποκείμενα μιας άλλης εποχής δεν είναι εύκολη υπόθεση. Ο κόσμος εκείνων των ατόμων ανεπίγνωστα συγκρίνεται με τον σύγχρονο, αναζητώντας ομοιότητες και διαφορές. Για αυτό και πολλοί έσπευσαν ήδη να υποστηρίξουν ότι δεν υπάρχει καμία απολύτως ομοιότητα ανάμεσα στον σύγχρονο Έλληνα με τον ήρωα λόγου χάρη της Μάχης στην Αλαμάνα. Παρασύρθηκαν από έναν συναισθηματικό και λογικό αποπροσανατολισμό στη βάση ενός ολότελα λαθεμένου παροντισμού για να καταλήξουν τελικά στην σύγχρονη πολιτική πραγματικότητα. Το κίνημα των Ελλήνων ήταν ένα εθνικό και πολιτικό κίνημα που αποσκοπούσε όχι μόνο στην απελευθέρωση του ελληνικού έθνους και στην δημιουργία του πρώτου ανεξάρτητου ελληνικού κράτους, αλλά στόχευε παράλληλα και στη συγκρότηση μιας ευνομούμενης πολιτείας. Για όλους εκείνους τους πρωταγωνιστές, λοιπόν, ο γαλλικός ρομαντισμός του 19ου αιώνα μπορεί εμπνευσμένα να διακηρύσσει μέσω του έξοχου αντιπροσώπου του ότι «Ο κόσμος είναι η Ελλάδα που διαστέλλεται».
*Η Κωνσταντίνα Δ. Καρακώστα είναι επίκουρη καθηγήτρια Νεότερης Ελληνικής Ιστορίας