Η τεχνολογία και η επιστήμη αποτέλεσαν καθ’ όλη τη διάρκεια της ιστορίας του ανθρώπου τις κυριότερες πηγές προόδου και ανάπτυξης. Το σημείο στο οποίο το εγχείρημα γίνεται δύσκολο είναι στην ανεύρεση των τρόπων μέσω των οποίων μπορούν οι κυβερνήσεις να αξιοποιήσουν τα οφέλη της τεχνολογίας και να μετουσιώσουν το όραμά τους σε πράξη.
Πρόσφατα, δύο άλλοτε πολιτικοί αντίπαλοι, ο πρώην πρωθυπουργός της Βρετανίας Τόνι Μπλερ και ο πρώην ηγέτης του Συντηρητικού Κόμματος Γουίλιαμ Χέιγκ, έγραψαν για τους τρόπους αντιμετώπισης αυτής της πρόκλησης. Η έκθεσή τους, με τίτλο «Ενας νέος εθνικός σκοπός: Η καινοτομία μπορεί να ενισχύσει το μέλλον της Βρετανίας», επιχειρεί να χαρτογραφήσει την πορεία του βρετανικού κράτους στα ταραγμένα νερά της τεχνολογίας και της επιστήμης. Το κείμενο αυτό εντάσσεται στην αποστολή του Ινστιτούτου Tony Blair να αναζωπυρώσει την προοδευτική πολιτική, ώστε να αντιμετωπιστούν οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει η Βρετανία τις επόμενες δεκαετίες. Η έκθεση και το περιεχόμενό της μπορούν να αποτελέσουν πηγή έμπνευσης και για άλλα κράτη στην αντιμετώπιση των κοινών τους προκλήσεων.
Η επιτυχής υλοποίηση ενός πολιτικού προγράμματος βασίζεται στην κινητοποίηση της δημόσιας διοίκησης σε όλα τα επίπεδα, πράγμα που απαιτεί ισχυρή πολιτική ηγεσία. Για να επιτευχθεί αυτό, απαιτείται μια καλά οργανωμένη κεντρική διοίκηση της κυβέρνησης. Πρώτον, πρέπει να υπάρχει ένα υπουργείο με αποκλειστική αρμοδιότητα την επιστήμη και την τεχνολογία, για την αξιοποίηση των ευκαιριών και την αντιμετώπιση του σχετικού ρίσκου. Με αυτόν τον τρόπο αναδεικνύεται η βαρύτητά της ως πολιτική προτεραιότητα και δημιουργείται ένα σημείο επαφής για διεθνείς επενδυτές. Δεύτερον, χρειάζεται μια επιτελική μονάδα στο κέντρο της κυβέρνησης, η οποία θα διαχειρίζεται και θα κατευθύνει την υλοποίηση των πολιτικών που σχεδιάζονται στο υπουργείο. Η υπηρεσία αυτή είναι απαραίτητη για τον συντονισμό των δράσεων όλων των αρμόδιων φορέων, για την εξασφάλιση των αναγκαίων υλικών και ανθρώπινων πόρων και τον έλεγχο, ακόμα και σε καθημερινή βάση, αν η πορεία των εργασιών συμφωνεί με το χρονοδιάγραμμα. Διότι, τελικά, όπως θεωρείται ότι είπε ο Thomas Edison: ένα όραμα χωρίς εκτέλεση είναι απλώς μια ψευδαίσθηση.
Ερευνα και ανάπτυξη
Αλλά οι πολιτικές μπορούν να φτάσουν μέχρι ένα σημείο. Η χρηματοδότηση είναι βασικός παράγοντας. Η Ελλάδα έχει σημειώσει σαφή πρόοδο σε αυτόν τον τομέα και έχει αυξήσει αρκετά τη χρηματοδότηση της έρευνας και ανάπτυξης (Ε&Α) την τελευταία δεκαετία. Σύμφωνα με στοιχεία του ΟΟΣΑ, οι δαπάνες για Ε&Α ανήλθαν στο 1,51% του ΑΕΠ το 2020 σε σύγκριση με μόλις 0,6% το 2010. Με ετήσιο ρυθμό αύξησης 6,8%, πρόκειται για την τέταρτη ταχύτερη αύξηση εντός του ΟΟΣΑ, παρ’ όλα αυτά ο δείκτης παραμένει πολύ κάτω από τον μέσο όρο του οργανισμού, που είναι 2,67%.
Στη συνέχεια, ανακύπτει το ερώτημα του πώς θα πρέπει να κατανέμονται τα κονδύλια. Διεθνώς, η δημόσια χρηματοδότηση της Ε&Α επικρίνεται δικαίως ότι αποφεύγει υπερβολικά το ρίσκο, απευθύνεται κυρίως σε έμπειρους επιστήμονες, έχει εξαιρετικά σύντομο χρονικό ορίζοντα και είναι υπέρμετρα γραφειοκρατική. Οι πρακτικές αυτές διαμορφώνουν ένα εχθρικό περιβάλλον για την ανάπτυξη καινοτόμων ιδεών. Θα πρέπει να δοθεί μεγαλύτερη υποστήριξη στους νεότερους επιστήμονες και να επεκταθεί ο χρονικός ορίζοντας των χρηματοδοτήσεων, ώστε οι επιστήμονες να απαλλαγούν, τουλάχιστον εν μέρει, από την επιβάρυνση που συνεπάγεται η συνεχής υποβολή νέων αιτήσεων για βραχυπρόθεσμη χρηματοδότηση. Η αξιολόγηση των έργων προς χρηματοδότηση θα μπορούσε να διεξάγεται από όργανα, στα οποία πέραν της συμμετοχής των ανώτερων πανεπιστημιακών θα συμμετέχουν και άτομα με διαφοροποιημένο ερευνητικό υπόβαθρο.
Πέραν της διακυβέρνησης και της Ε&Α, ο τομέας της παιδείας θα μπορούσε να επωφεληθεί από την αξιοποίηση της τεχνολογίας. Το 2018, τόσο στα μαθηματικά όσο και στη φυσική, οι Ελληνες 15χρονοι κατατάχθηκαν στην 34η θέση μεταξύ των τότε 37 χωρών-μελών του ΟΟΣΑ, καταγράφοντας υψηλότερη επίδοση μόνο από τη Χιλή, την Κολομβία και το Μεξικό. Παράλληλα, έρευνες δείχνουν ότι μέχρι και 95% των Ελλήνων μαθητών λυκείου παρακολουθούν συμπληρωματικά μαθήματα σε φροντιστήρια για να προετοιμαστούν για τις Πανελλαδικές Εξετάσεις εισαγωγής στα πανεπιστήμια. Αλλά όπως ακριβώς η τεχνολογία και οι ηλεκτρονικές εφαρμογές έχουν γίνει μέρος της καθημερινότητάς μας, κάνοντας πιο προσβάσιμα τα αγαθά και τις υπηρεσίες, έτσι μπορούν να χρησιμοποιηθούν και στην εκπαίδευση για τη βελτίωση των αποτελεσμάτων. Οι τεχνολογίες εκπαίδευσης (Edtech) μπορούν να βοηθήσουν τόσο στο μαθησιακό όσο και στο διοικητικό κομμάτι της εκπαίδευσης. Οσον αφορά το πρώτο, υπάρχουν εκπαιδευτικές πλατφόρμες που προσφέρουν μαθησιακή εμπειρία με τεχνητή νοημοσύνη, η οποία μπορεί να αυξήσει την κατανόηση του θέματος από τον μαθητή έως και 30%. Δημιουργούν προσαρμοσμένες μαθησιακές διαδρομές αναλύοντας τους τρόπους μέσω των οποίων το κάθε παιδί αντιλαμβάνεται καλύτερα τις έννοιες προς διδασκαλία, ενώ ταυτόχρονα συλλέγουν δεδομένα τόσο για τους εκπαιδευτικούς όσο και για τους γονείς. Από την άλλη πλευρά, ο διοικητικός φόρτος μπορεί να μειωθεί με τη χρήση απλών αλλά ισχυρών εργαλείων που βοηθούν στη βαθμολόγηση των εργασιών των μαθητών ή επιτρέπουν την ταχύτερη επικοινωνία μεταξύ των εκπαιδευτικών ή μεταξύ εκπαιδευτικών και γονέων. Για να διασφαλιστεί η επιτυχία, πρέπει να διατεθούν κονδύλια όχι μόνο για την εφαρμογή των εργαλείων edtech, αλλά και για την επιμόρφωση των εκπαιδευτικών, ώστε οι ίδιοι και οι μαθητές τους να μπορούν να αξιοποιήσουν όλα τα οφέλη της σύγχρονης τεχνολογίας.
Καινοτομία
Η έκθεση του Τόνι Μπλερ και του Ουίλιαμ Χέιγκ προσφέρει πληθώρα τέτοιων παραδειγμάτων και ιδεών σε σειρά άλλων τομέων πέραν αυτών των τριών, που τόσο η Βρετανία όσο και η Ελλάδα θα μπορούσαν να διερευνήσουν προκειμένου να εξασφαλίσουν ένα καλύτερο μέλλον για τους πολίτες τους στον 21ο αιώνα. Ωστόσο, όλοι πρέπει να θυμόμαστε ότι στον κόσμο της συνεχούς καινοτομίας, η αναζήτηση νέων λύσεων δεν τελειώνει ποτέ. Αναβάλλοντας την αλλαγή για αύριο, κινδυνεύει κανείς να καταλήξει ουραγός αντί πρωτοπόρος.
* Ο κ. Γιάκουμπ Γιαβορόβσκι είναι διευθυντής του Ινστιτούτου Tony Blair.