Η εκλογική αριθμητική συχνά συνοδεύεται από γρίφους. Παρότι στο πλαίσιο μιας σύγχρονης δημοκρατίας που διακρίνεται από εκλογική ακεραιότητα (electoral integrity) οι αριθμοί των εκλογών δεν ψεύδονται, ωστόσο δεν μιλούν πάντα και από μόνοι τους. Αποτυπώνουν μεν την εκλογική απόφαση των ψηφοφόρων και χαρτογραφούν τη γεωγραφική κατανομή των κομματικών προτιμήσεων, ενώ σε συνδυασμό με τις εκλογικές έρευνες και τις δημοσκοπήσεις εξόδου δίνουν απαντήσεις στο ερώτημα «ποιοι ψήφισαν τι», αφήνουν όμως θολό το τοπίο όσον αφορά κρίσιμα κομμάτια για τη σύνθεση του εκλογικού παζλ. Αυτά έχουν να κάνουν με τα κίνητρα που κρύβονται πίσω από την εκλογική επιλογή, τις ελλοχεύουσες δυναμικές που εντοπίζονται στο εκλογικό σώμα, καθώς και τα διλήμματα των ψηφοφόρων κατά τη λήψη της εκλογικής τους απόφασης. Επιπλέον, η εκλογική αριθμητική δεν καθιστά διά γυμνού οφθαλμού ορατή όλη την γκάμα των υπαρχουσών εκλογικών προδιαθέσεων και δεν αποκαλύπτει πιθανές επικαλύψεις/συγκλίσεις στις εκλογικές προτιμήσεις των ψηφοφόρων, καθιστώντας τους εκλογείς διεκδικήσιμους από περισσότερα κόμματα.
Οι διπλές εκλογές του Μαΐου-Ιουνίου 2012 χαρακτηρίστηκαν «εκλογές-σεισμός» (Γ. Βούλγαρης και Ηλ. Νικολακόπουλος, 2014). Επρόκειτο για δύο εκλογικές αναμετρήσεις, στις οποίες ανατράπηκαν οι ρουτίνες του κομματικού ανταγωνισμού που είχαν καθιερωθεί στη Μεταπολίτευση: ο στιβαρός δικομματισμός, η εναλλαγή των κυβερνητικών κομμάτων στην εξουσία, η κατίσχυση μονοκομματικών κυβερνήσεων, ο περιορισμένος κοινοβουλευτικός πολυκομματισμός, το φρένο στον κομματικό εξτρεμισμό έγιναν καπνός τριάντα έναν μήνες μετά τις βουλευτικές εκλογές του Οκτωβρίου 2009. Παρότι από μια πρώτη ερμηνεία της αριθμητικής τους έδειχνε να επιβεβαιώνεται το modus operandi της Μεταπολίτευσης, μια βαθύτερη κατανόηση εκείνης της αναμέτρησης, όπως και των βουλευτικών εκλογών του 2007, θα αποκάλυπτε ότι κάτω από την «κανονικότητα» των αριθμών εκκολάπτονταν διεργασίες που καταδείκνυαν ότι η Μεταπολίτευση βρισκόταν σε καμπή. Ηδη πριν από τον «σεισμό» του 2012, το εκλογικό σώμα είχε εισέλθει σε μια φάση αναθεώρησης των εκλογικών του προτιμήσεων: παρά την άνετη επικράτηση της Ν.Δ. το 2007, αυτό είναι πιθανό ότι δεν θα συνέβαινε αν θυμικές αντιδράσεις (κυρίως ο φόβος) που εκδηλώθηκαν εξαιτίας των φονικών πυρκαγιών στην Ηλεία δεν είχαν θέσει σε λειτουργία ένα μοτίβο συσπείρωσης γύρω από την υπάρχουσα πολιτική ηγεσία (rally ’round the flag effect) ευνοώντας την εκλογική νίκη του Κώστα Καραμανλή. Λαμβάνοντας υπόψη τις δημοσκοπήσεις, το 2009 το ΠΑΣΟΚ πιθανώς δεν θα σημείωνε ένα από τα καλύτερα εκλογικά αποτελέσματά του αν η Ν.Δ. με τον τότε αρχηγό της δεν είχε κατ’ ουσίαν αποσυρθεί από τη διεκδίκηση της πρωτιάς και αν το ίδιο το ΠΑΣΟΚ, μέσα σε ένα περιβάλλον παγκόσμιας ύφεσης και πρωτοφανούς εγχώριας κρίσης, δεν είχε υποτιμήσει τις δυσκολίες (Π. Καψής, 2022) καλλιεργώντας φρούδες ελπίδες («λεφτά υπάρχουν») στους εκλογείς. Η μεθοδευμένη εκτόξευση των προσδοκιών των πολιτών έφερε μεν πρόσκαιρα ψήφους στο ΠΑΣΟΚ, αλλά η γρήγορη διάψευση των προσδοκιών που προκλήθηκε από την κρίση χρέους της χώρας και η αδυναμία του ΠΑΣΟΚ να τη διαχειριστεί έθεσαν σε λειτουργία μια διαδικασία πτώσης που δεν αφορούσε μόνο το ΠΑΣΟΚ («Pasokification») αλλά επιμόλυνε και τη Ν.Δ. δίνοντας βάση σε μια λογική «εναντίωσης στο κατεστημένο» και αντισυστημικότητας που άρχισε να κυριαρχεί.
Παρότι στις διπλές εκλογές του 2012 συντελέστηκε ένα «λουτρό αίματος» των κομμάτων του δικομματισμού και το σοκ υπήρξε ισχυρό από την ταπεινωτική εκλογική ήττα του ΠΑΣΟΚ αλλά και της Ν.Δ., το εκλογικό σώμα βρισκόταν σε φάση περιδίνησης ήδη από τα μέσα της δεκαετίας του 2000. Η οικονομική κρίση και η ένταξη της Ελλάδας στον μηχανισμό προστασίας και στα μνημόνια επιτάχυναν και δραματοποίησαν την κατάρρευση του κομματικού συστήματος, ανατρέποντας την καθιερωμένη λογική του κομματικού ανταγωνισμού. Ομως, η διαδικασία της αποευθυγράμμισης των εκλογέων από τα κόμματα και η κομματική αποξένωση βρισκόταν ήδη σε εξέλιξη από τα πριν. Αποτέλεσμα αυτών των διεργασιών υπήρξε η αποδυνάμωση του κέντρου και η ταυτόχρονη ενίσχυση των άκρων του κομματικού συστήματος (Ε. Dinas και L. Rori, 2013), με ένα ευδιάκριτο τμήμα του εκλογικού σώματος να αρνείται την αυτοτοποθέτησή του στο άξονα Αριστεράς – Δεξιάς προλειαίνοντας το έδαφος για την είσοδο αντισυστημικών σχηματισμών στην κομματική αρένα.
Αν κάτι ειδικότερα χαρακτηρίζει τις διπλές εκλογές του 2012 είναι η επικράτηση μιας κοινωνικοπολιτικής δυναμικής με φορά από τα κάτω προς τα επάνω, η οποία αναδιαμόρφωσε την επικρατειακή εκλογική αρένα. Εντοπίζονται, με άλλα λόγια, ρεύματα που μέχρι τότε ήταν ορατά μόνο σε τοπικό επίπεδο και τα οποία στη συγκυρία των εκλογών του 2012 εξακτινώνονται στην επικράτεια επηρεάζοντας την κεντρική πολιτική σκηνή: από το «κάστρο» της Χρυσής Αυγής στον Αγιο Παντελεήμονα και τις γειτονιές της 6ης και της 4ης δημοτικής κοινότητας, εντός των οποίων η Χρυσή Αυγή είχε δημιουργήσει ισχυρή ζώνη επιρροής ήδη από το 2008, ένα νεοναζιστικό μόρφωμα με χαρακτηριστικά πολιτοφυλακής (militia) αποκτά ορατότητα και εκλογική επιρροή σε ολόκληρη την επικράτεια συγκεντρώνοντας το 7% των ψήφων στις δύο κάλπες του Μαΐου-Ιουνίου 2012. Αυτή η bottom-up δυναμική αφορά και τις αριστερόστροφες κινηματικότητες («Αγανακτισμένοι» της κάτω πλατείας, κίνημα στην Κερατέα, «Δεν πληρώνω» κ.λπ.), οι οποίες λειτούργησαν ως εκλογικές δεξαμενές τροφοδοτώντας με υποστηρικτές τα κόμματα του ριζοσπαστικού αριστερού φάσματος, κυρίως τον ΣΥΡΙΖΑ, ο οποίος κεφαλαιοποίησε εκλογικά την έκρηξη της κινηματικότητας εκείνης της περιόδου.
Επικράτησε μια κοινωνικοπολιτική δυναμική με φορά από τα κάτω προς τα επάνω, η οποία αναδιαμόρφωσε την εκλογική αρένα.
Οι κερδισμένοι
Αναλύοντας τις εκλογές του 2012, η εστίαση του ενδιαφέροντος περιλαμβάνει πρωτίστως τον ΣΥΡΙΖΑ, ένα κινηματικό κόμμα που εκτοξεύθηκε εκλογικά υποσχόμενο την «ανατροπή» στη μέχρι τότε πορεία της χώρας. Εχοντας η Ελλάδα διαγράψει μια ισχυρή πορεία εξευρωπαϊσμού τις προηγούμενες δεκαετίες, η υπόσχεση για «ανατροπή» ενίσχυσε τις ευρωσκεπτικιστικές και ευρωαρνητικές διαθέσεις που προετοίμασαν την επικράτηση του «Οχι» στο δημοψήφισμα του 2015. Το ενδιαφέρον επικεντρώνεται, επίσης, στην περίπτωση της Χρυσής Αυγής, η άνοδος της οποίας αντικατόπτριζε τις διαθέσεις εκδίκησης «εναντίον του συστήματος», ενώ με τις πράξεις βίαιου ακτιβισμού της εκτόνωνε αυταρχικές διαθέσεις που εντοπίζονται σε τμήμα του εκλογικού σώμα απ’ άκρου εις άκρον του ιδεολογικού φάσματος.
Ακραία πόλωση και κεντρόφυγες δυναμικές χαρακτήριζαν τον «εκλογικό σεισμό» του 2012. Οπως σε κάθε σεισμική δόνηση, το ερώτημα και τότε ήταν αν επρόκειτο για τον κύριο σεισμό. Στην περίπτωση των διπλών εκλογών του 2012, το κομματικό σύστημα είχε ήδη κλυδωνιστεί και ήταν εξαιρετικά ευάλωτο. Η διπλή αναμέτρηση του 2012 επιτάχυνε την πολιτικο-κομματική κατάρρευση, συντηρώντας τα μεταβατικά χαρακτηριστικά της ελληνικής πολιτικής σκηνής, η μεταμόρφωση της οποίας κορυφώθηκε στις διπλές εκλογές του 2015 με την επικράτηση του ΣΥΡΙΖΑ και την ιδιότυπη συγκυβέρνηση των ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ.
Ο αγώνας
Ελλάς vs Μέρκελ
Εχουν περάσει τέσσερα χρόνια από το κάζο του Euro του 2008, αλλά στα γήπεδα της Πολωνίας και της Ουκρανίας τα πάμε λίγο καλύτερα και προκρινόμαστε στα προημιτελικά, όπου μας περιμένει η Γερμανία της… Αγκελα Μέρκελ. Το αντιγερμανικό μένος στα ύψη (μνημόνια γαρ), αλλά δεν είναι αρκετό για να αποφύγουμε την ήττα με 4-2. Πάντως, το γκολ της ισοφάρισης του Γιώργου Σαμαρά (1-1) πανηγυρίζεται έξαλλα.
Η απώλεια
Αντίο, Τεό
Ηταν 24 Ιανουαρίου και ο Θόδωρος Αγγελόπουλος βρίσκεται επί ποδός για τα γυρίσματα της νέας του ταινίας, της «Αλλης θάλασσας», στην περιφερειακή οδό Δραπετσώνας στο Κερατσίνι. Μια διερχόμενη μοτοσικλέτα τον παρασύρει και τον τραυματίζει θανάσιμα. Το πρόωρο τέλος ενός μεγάλου δημιουργού.
Η τάση
Γίνε influencer, μπορείς
Το Instagram έχει κάνει τα πρώτα του βήματα από το 2010, αλλά είναι το 2012 που γίνεται διαθέσιμο και για τους χρήστες Android κινητών, αυξάνοντας σημαντικά τη βάση επιρροής του. Ετσι, ενώ τον Ιούλιο του 2012 μετράει μόλις 80 εκατομμύρια χρήστες, δέκα χρόνια μετά ο αριθμός αυτός έχει εκτοξευθεί στο 1,28 δισ. Ετσι, γίνεται πολύ γρήγορα η πιο επιδραστική πλατφόρμα για νέα προϊόντα και τάσεις.
Τι θυμάμαι
Ο φάκελος που καταστράφηκε
Το πρωί των δεύτερων εκλογών του 2012 πήγα στον Ορχομενό Βοιωτίας να ψηφίσω και από εκεί κατευθύνομαι στο γραφείο μου στο υπουργείο Οικονομικών. Ηταν οι εκλογές που άλλαξαν το πολιτικό σκηνικό.
Η Ευρώπη ανησυχούσε πολύ για την πολιτική αστάθεια. Η ΕΚΤ σκεφτόταν, στην περίπτωση που ο νικητής των εκλογών αποκήρυσσε το οικονομικό πρόγραμμα και το ευρώ, να ζητήσει την ίδια νύχτα εγγυήσεις από το Γιούρογκρουπ για τη συνδρομή της παροχής ρευστότητας στο ελληνικό τραπεζικό σύστημα. Ουσιαστικά, θα μετέφερε την ευθύνη για το «τράβηγμα της πρίζας» σε πολιτικό επίπεδο. Εκείνες τις ημέρες η εκροή καταθέσεων από το τραπεζικό σύστημα ξεπερνούσε το 1 δισ. ευρώ ημερησίως.
Η Ελλάδα έπρεπε να είναι έτοιμη, γι’ αυτό, μαζί με τον έμπειρο Τάσο Μπάνο, ο οποίος δυστυχώς έφυγε νωρίς, ετοίμασα με μεγάλη μυστικότητα σχέδια σχετικών αποφάσεων και Πράξεων Νομοθετικού Περιεχομένου που θα ενεργοποιούσε τη νύχτα των εκλογών. Με ένα φάκελο στα χέρια, πήγα στο Μαξίμου περιμένοντας τα αποτελέσματα των εκλογών και, ενδεχομένως, μια νυχτερινή πρόσκληση για έκτακτο Γιούρογκρουπ. Τα αποτελέσματα βγήκαν, το τηλέφωνο δεν χτύπησε, ο φάκελος καταστράφηκε.
Γιώργος Ζανιάς
Οικονομολόγος, πανεπιστημιακός, πρώην υπουργός Οικονομικών στην υπηρεσιακή
κυβέρνηση Π. Πικραμμένου.
Η πόλη
Ενας προορισμός γεννιέται
Μέσα στην καταχνιά της οικονομικής κρίσης και της πολιτικής έντασης, η είδηση ότι ξεκινούσαν τα έργα για την κατασκευή του Κέντρου Πολιτισμού Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος τονώνει κάπως το ηθικό των Αθηναίων. Τις νέες εγκαταστάσεις της Εθνικής Βιβλιοθήκης και της Εθνικής Λυρικής Σκηνής υπογράφει ένα μεγάλο όνομα της παγκόσμιας αρχιτεκτονικής (ο Ιταλός Ρέντσο Πιάνο) ενώ το μέγεθος της ανάπλασης επικαιροποιεί τη συζήτηση για το άνοιγμα της Αθήνας προς το παραλιακό της μέτωπο. Το έργο, δωρεά του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος, θα παραδοθεί πέντε χρόνια αργότερα.
Το γεγονός
«Καίγεται το Αττικόν»
Ηταν μία ακόμη μεγάλη αντιμνημονιακή διαδήλωση. Αργά το απόγευμα της 12ης Φεβρουαρίου του 2012, η κατάσταση θα ξεφύγει από κάθε έλεγχο. Δεκάδες κτίρια του κέντρου παραδίδονται στις φλόγες. Οταν ένα μέρος της πορείας περνάει από την οδό Σταδίου, μολότοφ στοχεύουν και την είσοδο του κτιρίου που στεγάζει τους κινηματογράφους Αττικόν και Απόλλων. Το συγκρότημα λαμπαδιάζει αμέσως, η φωτιά επεκτείνεται στον όροφο. Τελικά οι φλόγες δεν θα μπουν στις δύο αίθουσες. Αλλά τα δύο ιστορικά σινεμά παραμένουν έως σήμερα παροπλισμένα και το κτίριο στη γνωστή οικτρή κατάσταση.
Η κ. Βασιλική Γεωργιάδου είναι καθηγήτρια Πολιτικής Επιστήμης στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, διευθύντρια και πρόεδρος του Δ.Σ. του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών (ΕΚΚΕ).
Επιμέλεια παραγωγής: Δημήτρης Ρηγόπουλος