Με ενδιαφέρον διάβασα το άρθρο του καθηγητού κ. Αλέξανδρου Νεχαμά στην «Κ» της Κυριακής 7/5/2023 σχετικά με τη διδασκαλία των Αρχαίων Ελληνικών στην Ελλάδα και στο εξωτερικό και το κατά πόσον χρειάζεται τελικά να διαβάζουμε τα κείμενα από το πρωτότυπο αντί να χρησιμοποιούμε τις μεταφράσεις. Τα τελευταία χρόνια ασχολούμαι εκτενώς με τη μελέτη των Αρχαίων Ελληνικών και εδώ και αρκετά χρόνια αναζητώ τους λόγους που έχουν κάνει τους Ελληνες μαθητές να αποστρέφονται το μάθημα των Αρχαίων Ελληνικών, σε αντίθεση με άλλες χώρες στο εξωτερικό, οι μαθητές των οποίων το αγαπούν, το σέβονται και, παρόλο που μπορεί να τους δυσκολεύει, εντούτοις εκείνοι επιμένουν να το μαθαίνουν.
Τα Αρχαία Ελληνικά και τα Λατινικά αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της ευρωπαϊκής εκπαίδευσης για αιώνες και οι πρώτοι δάσκαλοι παρουσίασαν τη γλώσσα περισσότερο μέσω της γραμματικής παρά μέσω των κειμένων. Ωστόσο, στα μέσα του 16ου αιώνα, ο Γερμανός καθηγητής Αρχαίων Ελληνικών Johannes Posselius δημοσίευσε μια πρωτοποριακή μέθοδο, ένα εγχειρίδιο που περιελάμβανε διαλόγους στα Αρχαία Ελληνικά και στα Λατινικά, κάνοντας τα κείμενα πιο προσιτά. Η παρουσίαση της γλώσσας μέσα από την καθημερινή ζωή και τη χρήση της σε πρακτικές καταστάσεις αποτελεί μια προσέγγιση που έχει αποδειχθεί αποτελεσματική στη διδασκαλία ξένων γλωσσών, καθώς ο απώτερος σκοπός είναι οι μαθητές να κατακτήσουν τη γλώσσα σε τέτοιο βαθμό, ώστε να διαβάζουν τα κείμενα από το πρωτότυπο, χωρίς την ανάγκη της μετάφρασης στη μητρική τους γλώσσα. Ενώ οι ιδέες και οι μέθοδοι του Posselius απευθύνονταν στα Λατινικά και στα Ελληνικά, εντούτοις είχαν ευρύτερη επιρροή στη διδασκαλία των γλωσσών γενικότερα. Η έμφαση που έδινε στην ενεργό δέσμευση, την αυθεντική χρήση και την πρακτική εφαρμογή της γλώσσας θεωρείται ως ο πρόδρομος των σύγχρονων μεθοδολογιών διδασκαλίας ξένων γλωσσών.
Θεωρώ πως η αποστροφή των μαθητών στα Αρχαία Ελληνικά στην Ελλάδα οφείλεται στην έλλειψη πρακτικής εφαρμογής της γλώσσας, καθώς και στην περιορισμένη έκθεση σε κείμενα, άποψη που επικρατεί τα τελευταία χρόνια και διεθνώς. Σύμφωνα με την άποψη αυτή, οι εκπαιδευτικοί καλούνται να τονίσουν τη σημασία της ανάγνωσης κειμένων στην πρωτότυπη γλώσσα και να βοηθούν τους μαθητές να εκτιμήσουν την ομορφιά, τη σημασία και την αξία της αρχαίας ελληνικής γραμματείας. Η προσέγγιση αυτή στη διδασκαλία των κλασικών γλωσσών έχει ως στόχο να αναβιώσει το ενδιαφέρον των μαθητών για τα αρχαία κείμενα.
Ομάδες εκπαιδευτικών, υποστηριζόμενες από ακαδημίες και πανεπιστήμια, προσπαθούν να επαναφέρουν τη διδασκαλία των κλασικών γλωσσών ξεκινώντας από το Δημοτικό.
Η φθίνουσα πορεία της παιδείας σε παγκόσμιο επίπεδο έχει αποτελέσει αντικείμενο μελέτης και προβληματισμού. Ως αντίβαρο αυτής της πορείας, που επιπλέον επιβαρύνεται από τη δυσκολία των κλασικών γλωσσών –με τον τρόπο που διδάσκονται– και την εισβολή της τεχνολογίας που προάγει την ταχύτητα και την ευκολία, έχουν δημιουργηθεί ομάδες εκπαιδευτικών που υποστηρίζονται από πανεπιστήμια και ακαδημίες, οι οποίες προσπαθούν να επαναφέρουν τη διδασκαλία των κλασικών γλωσσών ξεκινώντας από το Δημοτικό, χρησιμοποιώντας και τις τέσσερις δεξιότητες: τη γραφή, την ανάγνωση, την ομιλία και την ακρόαση: Η οργάνωση Classics for All, το Iris project σε συνεργασία με την οργάνωση Literacy through the Classics στο Ηνωμένο Βασίλειο, το «L’ expérience Nausicaa: l’ initiation au grec ancien à l’école» στη Μασσαλία, το πρόγραμμα «Ancient Greeks – Young Heroes» στο Βέλγιο, η «Ελληνική Αγωγή» στην Ελλάδα, είναι μόνον ελάχιστες από τις πολλές πρωτοβουλίες που στοχεύουν στη διδασκαλία των κλασικών γλωσσών από το Δημοτικό με την επικοινωνιακή προσέγγιση, ώστε τα παιδιά να αποκτήσουν την απαραίτητη εξοικείωση και να μην ταλαιπωρούνται τόσο στο Γυμνάσιο, με τα αποτελέσματα που όλοι λίγο έως πολύ γνωρίζουμε. Αντίστοιχες κινήσεις υπάρχουν σε μεγάλες ακαδημίες και πανεπιστήμια σε όλον τον κόσμο, η Οξφόρδη μόλις πρόσφατα ενέταξε τμήμα ομιλίας κλασικών γλωσσών στο πρόγραμμα των κλασικών και ανθρωπιστικών σπουδών, ενώ το νεοϊδρυθέν Ralston College στη Σαβάννα των ΗΠΑ προσφέρει μεταπτυχιακό πρόγραμμα στις ανθρωπιστικές επιστήμες και διδάσκει Αρχαία σε συνδυασμό με τα Νέα Ελληνικά, αφού ο επικεφαλής Joseph Conlon (Ph.D. Classical Philology, University of Princeton) πιστεύει ότι δεν μπορεί κάποιος να μάθει επαρκώς τα Αρχαία Ελληνικά χωρίς τη γνώση των Νέων Ελληνικών.
Εν ολίγοις: Και μέθοδοι υπάρχουν, και εύκολος τρόπος, και βιβλία, και καθηγητές και εκπαιδευτήρια. Οπότε, όποιος θέλει, μπορεί να μάθει, χωρίς να υπάρχει το στοιχείo της υποχρεωτικότητας στα πανεπιστήμια που, συμφωνώ, περισσότερο αποτρέπει, παρά προσελκύει. Ομως τελικά, μήπως η συζήτηση πρέπει να επικεντρωθεί στο γιατί πρέπει να μαθαίνουμε τα Αρχαία Ελληνικά, αλλά όχι μόνον στο πώς; Οχι μόνον ως Ελληνες, αλλά ως πολίτες του Δυτικού κόσμου. Ο κ. Νεχαμάς ανέφερε τον Αδαμάντιο Κοραή, υπάρχουν δεκάδες λόγιοι ανά τους αιώνες, ανά τον κόσμο που τονίζουν τα οφέλη που αποκομίζουμε μαθαίνοντάς τα. Πολύ πρόσφατα, ο Γάλλος υπουργός Παιδείας Jean Michel Blanquer, επίσης υπέρμαχος της διδασκαλίας των Αρχαίων Ελληνικών από το Δημοτικό, αναφέρεται στα Αρχαία Ελληνικά και στα Λατινικά ως τη ζωντανή κληρονομιά της Ευρώπης, αναγκαία για την υπεράσπιση των κοινών μας αξιών. Πριν από λίγους μήνες κυκλοφόρησε το βιβλίο: «Κλασικές γλώσσες στο Δημοτικό: ένα εργαλείο κοινωνικής δικαιοσύνης», της Evelien Bracke, εκδ. Routledge. Συνεπώς, δεν μαθαίνουμε Αρχαία Ελληνικά μόνο για τα κείμενα και σίγουρα όχι για τη γραμματική ή το συντακτικό τους. Ολα αυτά είναι εργαλεία που απώτερο σκοπό έχουν να μας κάνουν να προσεγγίσουμε τον καλὸν κἀγαθὸν πολίτη του Σωκράτους, το γνῶθι σαὐτὸν του Χείλωνος, για να καταλήξουμε κάποια στιγμή στη θεμελιώδη αρχή της Φιλοσοφίας, το εὖ ζῆν.
Η κ. Ευγενία Μανωλίδου είναι μουσικός.