«Η μόδα του παραδοσιακού τσιγάρου έχει “πεθάνει”. Η χρήση του βρίσκεται σε κατακόρυφη πτώση την τελευταία δεκαετία. Το ζητούμενο τώρα είναι να μην αντικατασταθεί με το ηλεκτρονικό τσιγάρο», τονίζει στην «Κ» ο Παναγιώτης Μπεχράκης, πνευμονολόγος-εντατικολόγος, MD, PhD, FCCP και τέως αναπληρωτής καθηγητής ΕΚΠΑ και Πανεπιστημίου Harvard και επικεφαλής της Πρωτοβουλίας SMOKEFREEGREECE της Ελληνικής Αντικαρκινικής Εταιρείας. Η φετινή Παγκόσμια Ημέρα κατά του Καπνίσματος, έπειτα από τα τρία χρόνια της πανδημίας, βρίσκει την επιστημονική κοινότητα αντιμέτωπη με νέες προκλήσεις σε ό,τι αφορά τις καπνιστικές συνήθειες του πληθυσμού και κυρίως των νέων, οι οποίες απαιτούν εντατικοποίηση των προσπαθειών για απαλλαγή από το τσιγάρο σε κάθε μορφή του.
Οπως αναφέρει στην «Κ» ο κ. Μπεχράκης, «σύμφωνα με τις αξιόπιστες μετρήσεις της ΕΛΣΤΑΤ έως και το 2019 στη χώρα μας παρατηρήθηκε μια μεγάλη μείωση των καπνιστών σε όλες τις ηλικίες και κυρίως στην ηλικιακή ομάδα 16 έως 24 ετών». Σύμφωνα με τον καθηγητή, σε αυτή την ομάδα το κάπνισμα μειώθηκε το διάστημα από 2009 έως και 2019 κατά 52%. Η επόμενη αντίστοιχη και άρα συγκρίσιμη έρευνα της ΕΛΣΤΑΤ αναμένεται το 2024, όμως περιγράφοντας το πού βρίσκεται σήμερα η χώρα μας ο κ. Μπεχράκης επισημαίνει ότι «όλη την περίοδο της πανδημίας, της ενεργειακής κρίσης και της προεκλογικής περιόδου βλέπουμε μια σχετική χαλάρωση της εφαρμογής της πολύ σωστής νομοθεσίας που έχει η χώρα μας για τη μείωση του καπνίσματος. Πέρασε μια περίοδος όπου κλειστοί χώροι καταστημάτων βαπτίζονταν ανοιχτοί για να μπορούν οι θαμώνες να καπνίζουν και κέντρα διασκέδασης επέτρεπαν το κάπνισμα. Δεν λειτουργούσε η γραμμή για το κάπνισμα, ενώ έμειναν πίσω και τα προγράμματα διακοπής του καπνίσματος στις μονάδες του ΕΣΥ, οι οποίες επωμίστηκαν το μεγάλο βάρος της πανδημίας. Επίσης βλέπουμε να προωθείται το ηλεκτρονικό τσιγάρο στα παιδιά. Με τη χαλάρωση των μέτρων έχει παρατηρηθεί ελεύθερη πώληση καπνικών προϊόντων στα παιδιά. Αυτό δεν είναι νόμιμο, δεν είναι ηθικό και δεν είναι δίκαιο», τονίζει ο καθηγητής.
Αυξητική τάση πειραματισμού αλλά και χρήσης του ηλεκτρονικού τσιγάρου στις μικρές ηλικίες αποτυπώνει και η πιο πρόσφατη (2022) πανελλήνια έρευνα του Ερευνητικού Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου Ψυχικής Υγείας για τις συμπεριφορές που συνδέονται με την υγεία των εφήβων και μαθητών. Σύμφωνα με αυτήν, σήμερα το ηλεκτρονικό τσιγάρο αποτελεί το επικρατέστερο καπνικό προϊόν μεταξύ των εφήβων. Ειδικότερα, σε δείγμα 2.391 μαθητών της Α΄ Λυκείου (15/16 ετών) προέκυψε ότι περισσότεροι από δύο στους πέντε (41,5%) μαθητές έχουν καπνίσει έστω μία φορά. Ηλεκτρονικό τσιγάρο έχει καπνίσει το 38,6% και παραδοσιακό το 28,2%. Τουλάχιστον μία φορά τις τελευταίες 30 ημέρες έχει κάνει χρήση ηλεκτρονικού τσιγάρου ένας στους πέντε εφήβους (20%) και τουλάχιστον τρεις φορές τον τελευταίο μήνα το 10,7%. Οι δείκτες χρήσης ηλεκτρονικού τσιγάρου στα παιδιά έχουν επιδεινωθεί πολύ τα τελευταία χρόνια. Το 2018 (όταν είχε υλοποιηθεί η προηγούμενη αντίστοιχη έρευνα του ΕΠΙΨΥ) χρήση ηλεκτρονικού τσιγάρου είχε κάνει τις τελευταίες 30 ημέρες έστω μία φορά το 12% των εφήβων και τουλάχιστον τρεις φορές το 6,6%. Αντίθετα, η χρήση του παραδοσιακού τσιγάρου εμφανίζεται σχετικά σταθερή σε σχέση με το 2018, όμως είναι πολύ λιγότερο δημοφιλές σε σχέση με το 2014 και το 2010. Είναι ενδεικτικό ότι το 2010 το 42,3% των εφήβων είχε έστω δοκιμάσει παραδοσιακό τσιγάρο, έναντι 28,2% πέρυσι.
Περιβάλλον και πρόσβαση
«Να εξηγήσουμε στα παιδιά ότι και αυτό είναι μια εξάρτηση», λέει στην «Κ» ο πνευμονολόγος-εντατικολόγος Παναγιώτης Μπεχράκης.
Ο επιπολασμός του καπνίσματος (είτε αφορά παραδοσιακό είτε ηλεκτρονικό) είναι σημαντικά υψηλότερος στους εφήβους των οποίων έστω και ένας/μία γονιός καπνίζει, γεγονός που σχολιάζει και η επιστημονικά υπεύθυνη της έρευνας, ομότιμη καθηγήτρια της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ, κ. Αννα Κοκκέβη. Οπως σημειώνει, «τα πρόσφατα ευρήματα για το κάπνισμα στους εφήβους αναδεικνύουν για ακόμη μία φορά τη μεγάλη σημασία που έχει το περιβάλλον στην πιθανότητα έναρξης και παραμονής των εφήβων σε συμπεριφορές που θέτουν την υγεία τους σε κίνδυνο. Διότι αφενός οι έφηβοι φαίνεται να διατηρούν στη χώρα μας μια σχετικά απρόσκοπτη πρόσβαση σε προϊόντα τα οποία βάσει νόμου προορίζονται μόνο για ενηλίκους, αφετέρου ένα μεγάλο ποσοστό εφήβων μεγαλώνουν σε νοικοκυριά στα οποία έστω κι ένας γονιός καπνίζει».
Η στροφή προς τα εναλλακτικά καπνικά προϊόντα δεν σημαίνει και λιγότερους κινδύνους για την υγεία. Η Ελληνική Πνευμονολογική Εταιρεία σε συμφωνία με την Ευρωπαϊκή Πνευμονολογική Εταιρεία και τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας θεωρεί ότι το ηλεκτρονικό τσιγάρο είναι άλλη μία μορφή καπνίσματος, η οποία μπορεί να έχει βλαβερές επιδράσεις στον οργανισμό και η οποία επίσης προκαλεί εξάρτηση.
Στην ερώτηση με ποιον τρόπο θα μπορούσε να προληφθεί η χρήση του ηλεκτρονικού τσιγάρου –όπως και του παραδοσιακού– στην παιδική ηλικία, ο κ. Μπεχράκης τονίζει «εξηγώντας στα παιδιά ότι και αυτό είναι μια εξάρτηση. Να τους πούμε ότι πρέπει να διαλέξουν εάν θέλουν να ζουν ελεύθερα ή να γίνουν δέσμιοι μιας συνήθειας από την εφηβική τους ζωή. Να προβάλουμε το μοντέλο του ηγέτη εφήβου, του ελκυστικού εφήβου, που δεν καπνίζει, έχει μια σωστή διατροφή και ασκείται. Αυτή τη στρατηγική έχουμε επιλέξει εμείς στο SMOKEFREEGREECE».
Πριν από λίγες ημέρες, στις 25 Μαΐου 2023, ο κ. Μπεχράκης, ως expert για τον έλεγχο του καπνίσματος, βραβεύθηκε από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, σε ειδική εκδήλωση στη Λιουμπλιάνα της Σλοβενίας. Πέρυσι τον Μάιο η SMOKEFREEGREECE είχε βραβευθεί από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή ως η επιτυχέστερη καμπάνια ενημέρωσης για την πρόληψη του καρκίνου στην Ευρώπη για το 2021. «Ολο αυτό το διάστημα συνεχίζουμε τις δράσεις στα σχολεία με στόχο την πρόληψη του καπνίσματος στα παιδιά. Το τρέχον ακαδημαϊκό έτος κάναμε 215 παρεμβάσεις σε σχολεία και απευθυνθήκαμε σε περισσότερα από 10.000 παιδιά. Διοργανώσαμε και σεμινάρια για εργαζομένους σε χώρους υγείας και για εκπαιδευτικούς, για την πρόληψη του καπνίσματος στη μαθητική κοινότητα», τονίζει ο κ. Μπεχράκης.
Ο ίδιος εκφράζει την αισιοδοξία ότι η προσπάθεια που ξεκίνησε από την προηγούμενη κυβέρνηση για τη μείωση του καπνίσματος θα συνεχιστεί από την επόμενη. «Είμαστε σε καλό δρόμο. Η πολιτική βούληση υπάρχει, έχουμε το know-how, στο χέρι μας είναι να προχωρήσουμε», καταλήγει.
«Χρειάζεται να πείσουμε τους ανθρώπους να πάνε να ελεγχθούν»
«Το κάπνισμα ευθύνεται για τουλάχιστον έναν στους τέσσερις καρκίνους που διαγιγνώσκονται. Δεκαέξι τύποι καρκίνων σχετίζονται με το κάπνισμα, με κορυφαίο τον καρκίνο του πνεύμονα, αλλά και άλλους καρκίνους, όπως ουροδόχου κύστεως, παγκρέατος, ωοθηκών. Ακόμα και κακοήθειες στα παιδιά σχετίζονται με την έκθεσή τους στο παθητικό κάπνισμα, τόσο κατά την εγκυμοσύνη όσο και μετά τη γέννησή τους». Τα στοιχεία αυτά παρέθεσε χθες η αναπληρώτρια καθηγήτρια Πνευμονολογίας της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ και υπεύθυνη της Μονάδας Πνευμονολογίας και Αναπνευστικής Ανεπάρκειας της Α΄ ΚΕΘ του Ευαγγελισμού, Παρασκευή Κατσαούνου, για να τονίσει την τεράστια αξία της διακοπής του καπνίσματος, οι πιθανότητες επιτυχίας της οποίας αυξάνονται όσο αυτή γίνεται στα ειδικά ιατρεία που λειτουργούν σε μονάδες του ΕΣΥ.
Η αξία αυτή δεν μειώνεται ακόμα και εάν ο καπνιστής έχει ήδη υποστεί τις βλάβες από τη συνήθειά του. Οπως ανέφερε η καθηγήτρια, «περίπου το 40% των καπνιστών που διαγιγνώσκονται με καρκίνο του πνεύμονα, καπνίζουν ακόμη τη στιγμή της διάγνωσης. Στην Ευρώπη αν και το 44% των διαγνώσεων των ασθενών με καρκίνο του πνεύμονα γίνεται σε πρώιμα στάδια, μόνο το 14%-58% (ανάλογα με τη χώρα) διακόπτει το κάπνισμα μετά τη διάγνωση της κακοήθειας. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να θέτουν τον εαυτό τους σε αυξημένο μετεγχειρητικό κίνδυνο, μειωμένη ανταπόκριση στη χημειοθεραπεία και την ακτινοβολία και αυξημένο κίνδυνο υποτροπής ή καινούργιο πρωτοπαθή καρκίνο».
Κάθε χρόνο στη χώρα μας διαγιγνώσκονται περίπου 8.000-9.000 νέα περιστατικά καρκίνου του πνεύμονα και στις περισσότερες περιπτώσεις η διάγνωση γίνεται σε προχωρημένο στάδιο της νόσου. Με αφορμή τη σημερινή Παγκόσμια Ημέρα κατά του Καπνίσματος η Ελληνική Πνευμονολογική Εταιρεία παρουσίασε την προτεινόμενη –προς την πολιτεία– διαδικασία προσυμπτωματικού ελέγχου του καρκίνου του πνεύμονα στην Ελλάδα και η οποία καταρτίστηκε σε συνεργασία με την Ελληνική Ακτινολογική Εταιρεία, την Ελληνική Εταιρεία Χειρουργών Θώρακος-Καρδιάς-Αγγείων και την Ελληνική Ομοσπονδία Καρκίνου.
Οπως περιέγραψαν οι πνευμονολόγοι Γεωργία Χαρδαβέλλα και Γιάννης Γκιόζος, η πρόταση αφορά την πρώιμη ανίχνευση του καρκίνου του πνεύμονα μέσω αξονικής τομογραφίας θώρακος χαμηλής δόσης στην οποία θα υποβάλλονται ανά έτος –ή ανά δύο έτη– ομάδες πληθυσμού υψηλού κινδύνου. Αυτές είναι άτομα 50 έως 80 ετών, νυν ή πρώην καπνιστές που έχουν διακόψει εντός 15ετίας και καπνίζουν/κάπνιζαν ένα πακέτο τσιγάρα ή περισσότερο για 20 τουλάχιστον έτη. Για την αναγνώριση των ατόμων που είναι υποψήφιοι να ενταχθούν στο πρόγραμμα θα χρησιμοποιηθούν εργαλεία όπως η ηλεκτρονική συνταγογράφηση και τα ηλεκτρονικά αρχεία των προσωπικών γιατρών. Ειδικά εκπαιδευμένοι και πιστοποιημένοι γιατροί θα παραπέμπουν τους υποψηφίους, αφού τους έχουν ενημερώσει για τα οφέλη αλλά και τις διαδικασίες που απαιτούνται και έχουν λάβει τη συναίνεσή τους, σε τριτοβάθμια κέντρα ώστε να υποβληθούν σε αξονική τομογραφία θώρακος χαμηλής δόσης. Μετά την εξέταση θα ακολουθεί ραντεβού με κλινικό γιατρό, όπου θα γίνεται εκτίμηση των αποτελεσμάτων της αξονικής. Εάν δεν υπάρχει υποψία καρκίνου του πνεύμονα θα καθοριστεί η συχνότητα με την οποία θα επαναληφθεί η εξέταση. Εάν υπάρχουν ευρήματα, θα ακολουθήσουν περαιτέρω εξετάσεις, απεικονιστικές ή και επεμβατικές ώστε να μπει και η τελική διάγνωση.
Πολλαπλά οφέλη
«Τα οφέλη είναι μείζονα για τον ασθενή», ανέφερε ο καθηγητής Θωρακοχειρουργικής του ΑΠΘ Χριστόφορος Ν. Φορούλης. «Εάν μπει διάγνωση του καρκίνου του πνεύμονα, αυτή πιθανότατα θα αφορά πρώιμο στάδιο όπου η πενταετής επιβίωση είναι πολύ υψηλή. Στο στάδιο 1 μπορεί να ξεπεράσει το 80%. Επιπλέον, η εκτομή των μικρού μεγέθους νεοπλασιών θα γίνεται στο μεγαλύτερο ποσοστό με ελάχιστα επεμβατικές τεχνικές με τα αντίστοιχα πολλαπλά οφέλη για τους ασθενείς», σημείωσε.
«Χρειάζεται να πείσουμε τους ανθρώπους να πάνε να ελεγχθούν», ανέφερε από την πλευρά της η τέως αναπληρώτρια υπουργός Υγείας, πνευμονολόγος Μίνα Γκάγκα, τονίζοντας ότι από την εμπειρία εφαρμογής τέτοιων προγραμμάτων φαίνεται ότι υπάρχει μικρή συμμετοχή. Ο πρόεδρος της Ελληνικής Πνευμονολογικής Εταιρείας, καθηγητής Στυλιανός Λουκίδης, επεσήμανε ότι στις ΗΠΑ όπου εφαρμόζεται αντίστοιχο πρόγραμμα, μόλις το 5,8% του υποψήφιου πληθυσμού τελικά συμμετέχει. «Υπάρχει φόβος, είτε αυτός είναι για τις επιπλέον εξετάσεις, είτε για ενδεχόμενες επεμβάσεις. Και συχνά οι καπνιστές δεν θέλουν να παραδεχθούν ότι είναι υψηλού κινδύνου για καρκίνο του πνεύμονα», σημείωσε.
Οι αριθμοί
2 στους 5 εφήβους έχουν καπνίσει ηλεκτρονικό τσιγάρο, ενώ τουλάχιστον ένας στους 4 έχει καπνίσει παραδοσιακό τσιγάρο και ναργιλέ.
1 στους 9 έχει καπνίσει πάνω από τρεις φορές ηλεκτρονικό και παραδοσιακό τσιγάρο τις 30 τελευταίες ημέρες.
1 στους 5 έχει καπνίσει ηλεκτρονικό τσιγάρο πάνω από τρεις φορές τις τελευταίες 30 ημέρες.
1 στους 12 καπνίζει καθημερινά παραδοσιακό τσιγάρο, ενώ 1 στους 9 σε εβδομαδιαία βάση.
