Γονείς που έρχονται συχνά αντιμέτωποι με την ερώτηση «θα κάνετε δεύτερο παιδάκι;», καθώς και ειδικοί, αναλύουν στην «Κ» τα εμπόδια και μιλούν για τα αναγκαία μέτρα στήριξης και τις κρίσιμες πολιτικές, με αφορμή την εξαγγελία του Κυριάκου Μητσοτάκη για δημιουργία ξεχωριστού υπουργείου Οικογένειας.
Και ποιος θα μεγαλώσει το δεύτερο παιδί;
Της Λίνας Γιάνναρου
Οι αιτήσεις για εγγραφή στους βρεφονηπιακούς σταθμούς έχουν κλείσει, το επόμενο διάστημα θα ανακοινωθεί ποιοι είναι μέσα και ποιοι είναι out, όπως ήταν το σλόγκαν του γνωστού αμερικανικού διαγωνισμού μόδας. Ποιες οικογένειες θα πάρουν μια ανάσα και θα κάνουν πιο ξέγνοιαστες βουτιές και ποιες θα κάνουν ασκήσεις επί χάρτου μέσα στο καλοκαίρι για το πώς θα βγει ο χειμώνας: πού θα βρεθούν τα επιπλέον 300 ευρώ τον μήνα, στην καλύτερη περίπτωση, για ιδιωτικό σταθμό; Από πού θα κοπούν;
Η ζωή φυσικά δεν είναι διαγωνισμός, είναι όμως ριάλιτι επιβίωσης, κατά περιόδους αδυσώπητο, όπως περιγράφουν στην «Κ» γονείς, για τους οποίους η συζήτηση για δεύτερο παιδί έχει «παγώσει». Αρκεί η ίδρυση ενός ξεχωριστού υπουργείου Οικογένειας για να την επαναφέρει στο προσκήνιο; Την Κυριακή ο Κυριάκος Μητσοτάκης εξήγγειλε (ΣΚΑΪ) την ίδρυση ξεχωριστού υπουργείου Οικογένειας, που σύμφωνα με τον ίδιο θα αποτελέσει τον πυλώνα για την αντιμετώπιση του δημογραφικού προβλήματος. Σύμφωνα με πληροφορίες, θα πρόκειται για ένα ενιαίο υπουργείο, που θα προκύψει από τη διχοτόμηση του υπουργείου Εργασίας, το οποίο θα ασχολείται με θέματα που απασχολούν την οικογένεια, με υπουργό Οικογένειας και κατά πάσα πιθανότητα υφυπουργό Στεγαστικής Πολιτικής. Οπως είπε, το νέο υπουργείο έρχεται σε συνέχεια μιας σειράς πολιτικών που αφορούν την οικογένεια, όπως η νταντά της γειτονιάς, η αύξηση της άδειας πατρότητας και μητρότητας και η οικονομική ενίσχυση για τη γέννηση ενός παιδιού.
Πολλά μέτωπα
Καλοδεχούμενα μέτρα, που όμως δεν άλλαξαν τα δεδομένα για την Ι.Δ., που εξακολουθεί να έρχεται αντιμέτωπη με την ερώτηση: «Θα κάνετε δεύτερο παιδάκι; Τι, θα αφήσετε την κόρη σας μόνη της στη ζωή;». Οπως λέει, θα έκανε με χαρά δεύτερο παιδί εάν είχε περισσότερη οικονομική άνεση και περισσότερη υποστήριξη από το κράτος. Τα μέτωπα είναι πολλά. «Στον ιδιωτικό τομέα η διάρκεια της άδειας εγκυμοσύνης και λοχείας ποικίλλει. Το πώς θα υπολογιστεί εναπόκειται στον εργοδότη και το timing». Οσοι χρειαστούν βρεφικό σταθμό για παιδιά μηνών θα πρέπει να απευθυνθούν σε ιδιωτικό.
«Θα σε περιμένει η δουλειά αν ξαναφύγεις για 9 μήνες; Πώς θα αντεπεξέλθεις στα έξοδα; Στην καθημερινότητα;».
«Για πολλούς από εμάς το κόστος αντιστοιχεί στον μισό μισθό ή και παραπάνω του ενός γονέα». Εάν, δε, το ωράριο του σταθμού δεν συμπίπτει με των εργαζόμενων γονιών, η αναζήτηση νταντάς είναι μονόδρομος. «Προσωπικά, χρειάζομαι κάποιον τα απογεύματα για βοήθεια, αφού δουλεύω αυτές τις ώρες. Το σύστημα απευθύνεται στις ανάγκες όσων εργάζονται λίγες πρωινές ώρες, έχουν δύο γιαγιάδες backup και ανοχή από τη δουλειά τους για όσες φορές το παιδί τους αρρωστήσει – τη συχνότητα ουδείς μπορεί να φανταστεί μέχρι να το ζήσει. Εμείς μετρήσαμε συνολικά 2,5 μήνες απουσίας από τον σταθμό. Στο Δημόσιο υπάρχει η πρόβλεψη για απουσία “λόγω ασθένειας τέκνου”, στον ιδιωτικό τομέα όχι».
«Της δίνω τον μισθό μου»
Ούτε η Λ.Δ. έχει στα πλάνα της δεύτερο παιδάκι. «Δεν θα μπορούσα να ανταποκριθώ ούτε οικονομικά ούτε χρονικά», λέει στην «Κ». Ο γιος της είναι 16 μηνών, για την απασχόληση του οποίου όσο εργάζεται έχει προσλάβει νταντά. «Της δίνω κυριολεκτικά όλο μου τον μισθό. Ευτυχώς έχω τη δυνατότητα να δουλεύω και κάποιες ώρες από το σπίτι, ειδάλλως θα έμπαινα μέσα». Τους πρώτους έξι μήνες μετά τη γέννηση του παιδιού είχαν ζήσει στο Παρίσι. «Εχω να πω ότι η Αθήνα δεν είναι λιγότερο ακριβή, ενώ εκεί οι μισθοί και το σύστημα υγείας σε βοηθούν αν θες να μεγαλώσεις την οικογένειά σου».
Οπως πολλές γυναίκες, η Λ.Δ. έκανε παιδί με εξωσωματική. «Στη Γαλλία δεν πλήρωσα τίποτα για τις προσπάθειές μου. Εδώ;». Η Ν.Φ. έχει επίσης καταλήξει ότι δεν θα κάνει δεύτερο παιδί. «Θα έβρισκα χώρο στην καρδιά για άλλη αγάπη και θα τα ξαναέκανα όλα από την αρχή, αλλά υπάρχουν πρακτικοί λόγοι που σε αποτρέπουν από το να πάρεις την απόφαση. Θα σε περιμένει η δουλειά αν ξαναφύγεις για 9 μήνες; Πώς θα αντεπεξέλθεις στα έξοδα; Στην καθημερινότητα; Κανείς δεν σε προετοιμάζει ή σε διευκολύνει. Θεωρείται ατομική ευθύνη το παιδί. Το ‘κανες; Φάτο. Από το ότι κανένα πεζοδρόμιο δεν χωράει διπλό καρότσι μέχρι το ότι δεν υπάρχει επιδότηση για παιδικό καθισματάκι. Το δεύτερο παιδί είναι πολυτέλεια».
Ενίσχυση της παιδικής προστασίας
Η συζήτηση για τη στήριξη της οικογένειας δεν μπορεί, δεν πρέπει να αφήσει απέξω τον τομέα της παιδικής προστασίας, δεν μπορεί να αφήσει απέξω τα παιδιά χωρίς οικογένεια. Οπως τονίζει μιλώντας στην «Κ» η Μυρτώ Ξανθοπούλου, σύμβουλος συνηγορίας των Παιδικών Χωριών SOS, παρά τις υποθέσεις που είδαν το φως της δημοσιότητας το τελευταίο διάστημα, η παιδική προστασία απουσίασε από την προεκλογική συζήτηση. «Δυστυχώς, η απουσία του διαλόγου για την κοινωνική πολιτική ευρύτερα, προεκλογικά και όχι μόνο, είναι μια διαχρονική πραγματικότητα. Η παιδική προστασία αφορά τον διάλογο αυτόν ακόμη λιγότερο, καθώς τα παιδιά αυτά χωρίς τη γονική προστασία χάνουν και τη διεκδίκηση των δικαιωμάτων τους, η φωνή τους είναι πολύ αδύναμη».
Σύμφωνα με τα Παιδικά Χωριά SOS, η επόμενη Βουλή οφείλει:
• Να επιταχύνει την αποϊδρυματοποίηση με προγράμματα πρωτοβάθμιας παρέμβασης στην κοινότητα. «Είναι μεγάλη η ανάγκη για μια ενιαία πολιτική παιδικής προστασίας, με έμφαση στην ενδυνάμωση ευάλωτων οικογενειών και στόχο την πρόληψη της κακοποίησης και της απομάκρυνσης του παιδιού από την οικογένεια», λέει η κ. Ξανθοπούλου.
• Να αναπτύξει τον θεσμό της αναδοχής. Ο στόχος είναι η αναδοχή να αντικαταστήσει τα ιδρύματα, κάτι που μπορεί να επιτευχθεί μόνο με την επέκταση του θεσμού της επαγγελματικής αναδοχής.
Η σύμβουλος συνηγορίας των Παιδικών Χωριών SOS, Μ. Ξανθοπούλου, απαριθμεί τα βήματα που πρέπει να γίνουν.
• Να βελτιώσει το θεσμικό πλαίσιο για τα ιδρύματα παιδικής προστασίας με τη μεταρρύθμιση των υπαρχόντων δομών χωρίς τη δημιουργία νέων και να εγγυηθεί την ισότιμη ένταξη σε κάθε πολιτική μεταρρύθμιση όλων των οικογενειών και όλων των παιδιών που διαβιούν στη χώρα μας.
• Να ενισχύσει τα «Σπίτια του παιδιού» για τη διαχείριση των περιστατικών παιδικής κακοποίησης. Σήμερα μόνο το 20% των ανήλικων θυμάτων βίας εξετάζεται σε αυτές τις δομές.
• Να βελτιώσει το εθνικό σχέδιο για την κακοποίηση, ώστε να εγγυάται την έγκαιρη παρέμβαση, την πρόληψη και τη στήριξη των οικογενειών σε κίνδυνο.
Σε ό,τι αφορά το υπό ίδρυση υπουργείο, η κ. Ξανθοπούλου τονίζει ότι είναι κρίσιμο να συμβάλει στην ενοποίηση των πολιτικών που αφορούν την παιδική προστασία που σήμερα είναι κατακερματισμένη στα υπουργεία Εσωτερικών, Υγείας, Εργασίας, Δικαιοσύνης, Μετανάστευσης και Προστασίας του Πολίτη.
«Δωρεάν βρεφονηπιακοί σταθμοί υψηλής ποιότητας για όλους»
Της Τάνιας Γεωργιοπούλου
Η στήριξη της οικογένειας υπό την πίεση των δεδομένων του δημογραφικού έχει τεθεί στις προτεραιότητες της Ν.Δ. από τον Κυριάκο Μητσοτάκη, εφόσον κερδίσει τις εκλογές. Ποιες όμως είναι εκείνες οι πολιτικές που θα ωθήσουν τα ζευγάρια να πάρουν την απόφαση να κάνουν ένα ή περισσότερα παιδιά; Ρωτήσαμε ειδικούς σε σχέση με τη λειτουργία και τις ανάγκες της σύγχρονης ελληνικής οικογένειας. Προτείνουν, μεταξύ άλλων, πολιτικές υποστήριξης της καθημερινότητας των οικογενειών, όπως λειτουργία ολοήμερων σχολείων –χωρίς ναι μεν αλλά και ελλείψεις– και εφαρμογή εναλλακτικών μοντέλων, όπως οι νταντάδες της γειτονιάς, στήριξη της στεγαστικής πολιτικής, πολιτικές που διευκολύνουν την είσοδο στην εργασία των ζευγαριών με παιδιά, δωρεάν και εύκολη πρόσβαση στην υγεία χωρίς τεράστιες αναμονές και εξοντωτικές διατυπώσεις.
Σε ένα στοιχείο πάντως συμφωνούν όλοι: τα όποια μέτρα πρέπει να αφορούν στη βάση και τη σύλληψή τους την ελληνική οικογένεια συνολικά και να μην περιορίζονται σε μέτρα για τις ευάλωτες ομάδες πληθυσμού. Επίσης θα πρέπει να είναι δομικές και συνολικές αλλαγές και να μην αφορούν μόνο τον διαμοιρασμό επιδομάτων.
Κανένας δεν θα πει «όχι» στα 2.000 ευρώ επίδομα για τη γέννηση ενός παιδιού, αλλά και «κανένας δεν θα αποφασίσει να κάνει παιδί γιατί το κράτος δίνει άπαξ ένα επίδομα», λέει χαρακτηριστικά ο καθηγητής Δημογραφίας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Βύρων Κοτζαμάνης. Οι δημογραφικές αλλαγές χρειάζονται πολιτικές που μπορεί να αποδώσουν έπειτα από δεκαετίες, γι’ αυτό και δεν αποτελούν προτεραιότητα για τους πολιτικούς, επισημαίνει.
«Τα οφέλη θα τα βλέπουμε συνεχώς τα επόμενα 50 χρόνια: παιδιά πιο έξυπνα, με καλύτερα soft skills, καλύτερες αμοιβές, χαμηλότερο ποσοστό εγκληματικότητας».
«Απαραίτητο συστατικό για την ανάπτυξη της οικογένειας είναι οι συνθήκες ασφάλειας σε μια σειρά από τομείς, όπως η οικονομία, η υγεία, η παιδεία, η κατοικία», τονίζει στην «Κ» η Μαρία Ηλιοπούλου, πρώην πρόεδρος του δημοτικού Βρεφοκομείου Αθηνών, εξειδικευμένη στην Παιδαγωγική Ψυχολογία. Με βάση τα στοιχεία ερευνών, οι νέοι δεν κάνουν παιδιά επειδή είναι απαισιόδοξοι για το μέλλον και δυσκολεύονται να βρουν δουλειά. Και αν βρουν δουλειά, πού θα αφήσουν τα παιδιά; Οι συνθήκες έχουν αλλάξει και η παραδοσιακή γιαγιά που μεγαλώνει τα εγγόνια της, πολύ συχνά βρίσκεται εκτός κάδρου διότι παραμένει ενεργή στην αγορά εργασίας.
«Είναι προφανές τι πρέπει να γίνει: να γεμίσει η Ελλάδα με δωρεάν βρεφονηπιακούς σταθμούς υψηλής ποιότητας για όλα τα ζευγάρια χωρίς εξαιρέσεις», τονίζει ο Μάνος Ματσαγγάνης, αναπληρωτής καθηγητής στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών. «Δεν μπορώ να σκεφτώ καλύτερο τρόπο να δαπανηθούν τα λεφτά των φορολογουμένων. Τα οφέλη θα τα βλέπουμε συνεχώς τα επόμενα 50 χρόνια: παιδιά πιο έξυπνα, με καλύτερα soft skills, που μαθαίνουν να σέβονται τους άλλους και να συνεργάζονται μαζί τους, που μετά θα γίνουν καλύτεροι μαθητές και αργότερα ως ενήλικες θα έχουν υψηλότερο δείκτη απασχόλησης, καλύτερες αμοιβές, χαμηλότερο ποσοστό εγκληματικότητας», επισημαίνει. Οπως έχει υπολογίσει ο Τζέιμς Χάκμαν –βραβείο Νομπέλ Οικονομίας (2000)–, η δημόσια επένδυση στους βρεφονηπιακούς σταθμούς έχει πολύ υψηλότερο ποσοστό απόδοσης από οποιαδήποτε άλλη επένδυση στον δημόσιο ή στον ιδιωτικό τομέα, αναφέρει ο κ. Ματσαγγάνης. Προσθέτει μάλιστα ότι οι έρευνες δείχνουν ότι η γονιμότητα είναι υψηλότερη στις χώρες όπου η γυναικεία απασχόληση είναι επίσης υψηλή.
Υπηρεσίες ψυχικής υγείας
It takes a village to raise a child (χρειάζεται ένα χωριό για να μεγαλώσει ένα παιδί) έλεγαν οι παλιοί (αφρικανικό γνωμικό) για να δείξουν πόσοι άνθρωποι χρειάζονται για να μεγαλώσει ένα παιδί σε ασφαλές και υγιές περιβάλλον. Σήμερα τα σύγχρονα ζευγάρια ή και μόνοι γονείς φεύγουν από το μαιευτήριο χωρίς να έχουν κάποιον να εμπιστευτούν ή να συμβουλευτούν. Η Μερόπη Μιχαλέλλη, ψυχαναλύτρια με πείρα στην περιγεννητική συμβουλευτική, έχει ιδρύσει την «Κοιτίδα», ένα ιδιωτικό κέντρο φροντίδας για τα ζευγάρια από τη στιγμή της απόφασης να κάνουν παιδί έως και το παιδί να συμπληρώσει το 4ο έτος της ζωής του. «Παρόμοια κέντρα δημόσια θα έπρεπε να υπάρχουν για όλους, όπως στο εξωτερικό, έτσι ώστε οι γονείς να μπορούν να βρουν στήριξη σε οποιοδήποτε πρόβλημα αντιμετωπίζουν». Αντίθετα, αυτό που συμβαίνει σήμερα είναι η υποστελέχωση των δημόσιων δομών που μπορούν να προσφέρουν υπηρεσίες ψυχικής υγείας σε οικογένειες με βρέφη και νήπια. Η κ. Μιχαλέλλη τονίζει ότι το κόστος για την οικονομία λόγω μη παρέμβασης σε ζητήματα ψυχικής υγείας που εμφανίστηκαν στην περιγεννητική νεογνική και βρεφική περίοδο (π.χ. επιλόχειος κατάθλιψη) είναι 4 φορές υψηλότερο σε σχέση με το κόστος των υπηρεσιών.