Η ανάπλαση της Πανεπιστημίου ξεκίνησε ως μια κεντρική και πολυδιαφημισμένη παρέμβαση του «Μεγάλου Περιπάτου», που θα άλλαζε την όψη του κέντρου της Αθήνας και τη ζωή των κατοίκων της. Kατέληξε έπειτα από τρία χρόνια ταλαιπωρίας, διαπλάτυνση πεζοδρομίων –δρόμος που διέθετε και πριν τα πλατύτερα πεζοδρόμια στο κέντρο– και φύτευση πλατανιών, ορισμένα από τα οποία στέκουν ξερά, καθώς έπαθαν «μεταφυτευτικό σοκ». Τουλάχιστον αυτή η εξήγηση δόθηκε από τους αρμοδίους στον Δήμο Αθηναίων.
Την ίδια στιγμή, το κόστος της παρέμβασης στο κέντρο έχει φθάσει τα 13 εκατ. ευρώ με βάση τα προϋπολογισθέντα κονδύλια. Περίπου 1,8 εκατ. ευρώ για την ανάπλαση της κάτω πλευράς της πλατείας Συντάγματος, 7,35 εκατ. ευρώ για την ανάπλαση της Βασιλίσσης Ολγας και 3,75 εκατ. ευρώ για την Πανεπιστημίου, από τα οποία τα 2 εκατ. αφορούν τα υλικά (ζαρντινιέρες, φυτά, παγκάκια) που χρησιμοποιήθηκαν για την πιλοτική εφαρμογή του εγχειρήματος.
Την αποτυχία του έργου σε σχέση με όσα είχαν προβλεφθεί παραδέχθηκε, εμμέσως πλην σαφώς, και ο ίδιος ο δήμαρχος Κώστας Μπακογιάννης σε δηλώσεις του, τονίζοντας ότι η ανάπλαση της Πανεπιστημίου δεν θα έπρεπε να είχε ονομαστεί «Μεγάλος Περίπατος» γιατί είναι «δένδρα, πολλά δένδρα, σκιά, δροσιά, είναι πράσινο, είναι χώρος, δημόσιος χώρος. Είναι ασφάλεια». Αποκάλεσε το λάθος «επικοινωνιακό». Για πρώτη φορά επίσης παραδέχθηκε ότι ο λάθος σχεδιασμός έπαιξε σημαντικό ρόλο στις καθυστερήσεις που σημειώθηκαν και βέβαια ταλαιπώρησαν πολίτες, επισκέπτες και εμπόρους της περιοχής. «Αργησε το πρότζεκτ να ολοκληρωθεί. Τώρα θα ολοκληρωθεί, όπου να ‘ναι, αλλά άργησε. Αν το ξανασχεδιάζαμε, θα το ξανασχεδιάζαμε διαφορετικά, όπως σχεδιάσαμε διαφορετικά πολλά άλλα πράγματα», ανέφερε. Οταν στις 11 Μαΐου 2020, εν μέσω κορωνοϊού, ο δήμαρχος Αθηναίων έσπευσε να ξεκινήσει την πιλοτική εφαρμογή του «Μεγάλου Περιπάτου», τοποθετώντας ζαρντινιέρες και φοίνικες σε τεράστιες γλάστρες, πολλοί είχαν προβλέψει την κατάληξη.
Την αποτυχία του έργου παραδέχθηκε, εμμέσως πλην σαφώς, και ο δήμαρχος Κώστας Μπακογιάννης, που αποκάλεσε το λάθος «επικοινωνιακό».
Αρχικά στην Πανεπιστημίου τα αυτοκίνητα περιορίστηκαν σε δύο λωρίδες, μία δόθηκε στα λεωφορεία, ενώ μία ακόμη λωρίδα σχεδιάστηκε ως ποδηλατόδρομος. Σύντομα η κυκλοφοριακή συμφόρηση που δημιουργήθηκε οδήγησε στο να αποδοθεί μία ακόμη λωρίδα στα αυτοκίνητα. Λίγους μήνες αργότερα βγήκε και ο ποδηλατόδρομος από το πρότζεκτ, καθώς έγινε φανερό ότι δεν έχει νόημα να ποδηλατεί κάποιος αν είναι υποχρεωμένος να σταματάει σε όλες τις κάθετες στην Πανεπιστημίου οδούς. Ενώ το αρχικό σχέδιο προέβλεπε διαπλάτυνση μόνο του δεξιού πεζοδρομίου (όπως έρχεται κάποιος από το Σύνταγμα προς την Ομόνοια), τελικά αποφασίστηκε να διαπλατυνθεί και το αριστερό πεζοδρόμιο. Βασικές παρεμβάσεις, όπως αυτές στις οδούς Κολοκοτρώνη, Καραγεώργη Σερβίας και Αθηνάς, που συμπεριλαμβάνονταν στο έργο «Μεγάλος Περίπατος» σταδιακά αποσύρθηκαν από τον τελικό σχεδιασμό, με αποτέλεσμα να συρρικνωθεί. Οι προετοιμασίες και η ταλαιπωρία αποδείχθηκαν πολύ μεγαλύτερες από τον «Μεγάλο Περίπατο» στην τελική συρρικνωμένη μορφή του.
Οι καταστηματάρχες της περιοχής, ωστόσο, εκτιμούν ότι η βόλτα που θα προσφέρει στους επισκέπτες της πόλης η διαπλάτυνση των πεζοδρομίων θα ωφελήσει τη δουλειά τους. «Εδώ και 2,5 χρόνια πληρώσαμε ακριβά την ανάπλαση, καθόσον τα μαγαζιά μας ήταν αποκλεισμένα από τα πανιά της εργολαβίας. Αργησαν πολύ να γίνουν τα έργα. Τώρα που ολοκληρώνονται περιμένουμε να δρέψουμε τους καρπούς της υπομονής μας», λέει στην «Κ» ο Νίκος Γιαννέτος, ιδιοκτήτης των ομώνυμων καταστημάτων. Η βόλτα στην Πανεπιστημίου μπορεί να είναι καλύτερη από τη βόλτα στην Ερμού. «Το αποτέλεσμα της παρέμβασης θα μπορούσε να είναι καλύτερο και να γίνει γρηγορότερα, όμως θεωρώ ότι στο τελικό αποτέλεσμα αντανακλάται η κεντρική ιδέα της ανάδειξης των κτιρίων του κέντρου», συμπληρώνει.
«Θα τολμούσα να πω ότι για μια συντηρητική Αθήνα, η αφαίρεση ενός ή δύο λωρίδων από την οδό Πανεπιστημίου είναι μια επαναστατική κατάκτηση», εκτιμά ο Παναγιώτης Τουρνικιώτης, τέως κοσμήτορας της Σχολής Αρχιτεκτόνων του ΕΜΠ, ο οποίος ήταν στην επιστημονική ομάδα που υποστήριξε τον διάλογο γύρω από τον «Μεγάλο Περίπατο». «Ο “Μεγάλος Περίπατος” προφανώς δεν είναι μόνο η Πανεπιστημίου. Είναι τμήμα ενός ευρύτερου σχεδίου, που δεν είναι καν έμπνευση του σημερινού δημάρχου».
Ο κ. Τουρνικιώτης συνιστά υπομονή, μέχρι την ολοκλήρωση του έργου. «Αν σας έβαζα σε ένα γιαπί, άβαφο, θα θεωρούσατε ότι κάτι δεν πάει καλά με το κτίριο; Δεν μπορείς να κρίνεις ένα έργο σε εξέλιξη. Εχει κατακριθεί πολύ και πολύ εύκολα. Πιστεύω ότι έχει σχεδιαστεί με τον καλύτερο τρόπο από ανθρώπους που γνωρίζουν σχεδιασμό χώρου και κατασκευάζεται με ενδιαφέροντα τρόπο. Θα μπορούσα να χρεώσω στον δήμο ότι το έργο καθυστερεί να ολοκληρωθεί. Αν αυτό είναι το πρόβλημά μας, ας κάνουμε λίγο υπομονή. Ο σχεδιασμός βασίζεται στις παλαιές μελέτες του “Μεγάλου Περιπάτου”. Η ομάδα του Γιαννή (καθηγητής του ΕΜΠ) δοκίμασε την επίδραση της μείωσης των λωρίδων στο κυκλοφοριακό. Οπως αποδείχθηκε μέσα από τη σχεδόν τετραετή λειτουργία των δοκιμαστικών περιορισμών, η πόλη λειτουργεί μια χαρά. Αν τα δένδρα δείχνουν σήμερα καχεκτικά, αυτό οφείλεται στις συνθήκες του κέντρου της πόλης. Τίποτα δεν έχει γίνει στο πόδι».
ΑΠΟΨΕΙΣ
Η αποτυχία είναι πολιτική
Του Σταύρου Μαρτίνου*
Η ιδέα για την πολεοδομική ανασυγκρότηση του κέντρου της Αθήνας από το Σύνταγμα μέχρι το Μουσείο, με άξονα την Πανεπιστημίου, είναι παλιά και αναβιώνει με διαφορετικό περιεχόμενο κάθε 20 χρόνια: Από τον Τάκη Ζενέτο στο Ε΄ Αρχιτεκτονικό Συνέδριο (1966) μέχρι τον Αντώνη Τρίτση τη δεκαετία του ’80, την Ενοποίηση Αρχαιολογικών Χώρων στους Ολυμπιακούς και το Rethink Athens στην κρίση, το κράτος έχει συνέχεια. Αυτό που δεν έχει το κράτος είναι δομή ώστε να μπορεί να υλοποιεί αποτελεσματικά τέτοιας έκτασης έργα. Ο Δήμος Αθηναίων έχει μεγάλη συμβολική σημασία και δυσανάλογα περιορισμένες αρμοδιότητες. Ο φιλόδοξος και ηλικιακά νέος –για τα ελληνικά δεδομένα– τωρινός δήμαρχος αποφάσισε ότι, δίπλα στα «έργα της καθημερινότητας», τα οποία κόστισαν στον προκάτοχό του την επανεκλογή του, χρειαζόταν ένα «Grand Projet» τύπου Μιτεράν. Δημιουργήθηκε «επιτελική» ομάδα συμβούλων εξοικειωμένων με τις σύγχρονες πολιτικές αστικής βιωσιμότητας, το όραμα επενδύθηκε με λέξεις και κοινοποιήθηκε στη δημόσια σφαίρα με το όνομα «Μεγάλος Περίπατος» και περιεχόμενο ασαφές.
Εχει τραυματιστεί η εμπιστοσύνη στους θεσμούς που πρέπει να υλοποιήσουν τα μικρά και μεγάλα έργα που έχει ανάγκη η πόλη για να γίνει πιο βιώσιμη.
Το έργο ξεκίνησε καλά, σαν να ήταν ο Δήμος Αθηναίων φορέας με τη δυνατότητα να υλοποιεί πολεοδομικές επεμβάσεις: «Oπως στο εξωτερικό», έγινε πιλοτική εφαρμογή κυκλοφοριακών ρυθμίσεων, δόθηκαν υποσχέσεις για νέα μέσα βιώσιμης κινητικότητας, διαπλατύνσεις πεζοδρομίων, βελτίωση του μικροκλίματος με αστικό σχεδιασμό, αρχιτεκτονική τοπίου κ.λπ. Τρία χρόνια μετά, έχει γίνει μια αλλαγή πλακόστρωσης, χωρίς καμία διαπλάτυνση, κανένα επίγειο μέσο σταθερής τροχιάς ή ποδηλατόδρομο, καμία απομάκρυνση οπτικής ρύπανσης και εμποδίων, όπως ΚΑΦΑΟ, πινακίδες, στύλοι τρόλεϊ (decluttering). Επιπλέον, τίποτα τέτοιο δεν πρόκειται να γίνει, επειδή μόνο αλλαγή πλακόστρωσης επιτρέπεται να κάνει ο δήμος με διαδικασίες fast track: Οτιδήποτε άλλο χρειάζεται θεσμική αντιμετώπιση, με διαβούλευση, μελέτες, συνεργασία μιας απίθανης ποικιλίας δημόσιων φορέων. Πλέον υπάρχει στην Πανεπιστημίου (όπου υπάρχει) ένα πεζοδρόμιο διάσπαρτο με διαφόρων ειδών άσχετα αντικείμενα τα οποία δεν έχει ο δήμος την αρμοδιότητα να απομακρύνει, περίπου σαν τις νέες ράμπες των ΑμεΑ στη Δροσοπούλου που έχουν μείνει με τα φανάρια της Τροχαίας ακριβώς στη μέση τους. Η αποτυχία του έργου δεν είναι «επικοινωνιακή», όπως δήλωσε πρόσφατα ο Κώστας Μπακογιάννης: Δεν φταίει ο κόσμος που «δεν κατάλαβε» επειδή τροφοδοτήθηκε με «λάθος μήνυμα». Η αποτυχία είναι πολιτική. Φταίει ο ίδιος που δεν κατάλαβε ότι δεν διοικεί μητροπολιτικό δήμο και ίσως θεώρησε ότι μπορεί προσωποπαγώς να κάνει τη δουλειά των ειδικών. Το δε κόστος δεν είναι τόσο το οικονομικό όσο το πολιτικό, επειδή η συγκεκριμένη επιπολαιότητα έχει τραυματίσει την εμπιστοσύνη στους θεσμούς που πρέπει να υλοποιήσουν τα μικρά και μεγάλα έργα που έχει ανάγκη η πόλη για να γίνει πιο βιώσιμη. Μέχρι τότε, ας πιέζουμε να μπουν στη θέση τους οι υπόλοιπες πλάκες, τρύπιες από τα παλούκια «των άλλων».
* Ο κ. Σταύρος Μαρτίνος είναι αρχιτέκτονας.
Κανείς δεν κατάλαβε γιατί…
Του Νίκου Βατόπουλου
Ο «Μεγάλος Περίπατος», δυστυχώς, υπονομεύθηκε από τον εαυτό του πριν καν παραδοθεί. Είναι πιθανόν, βεβαίως, και το ευχόμαστε, το αποτέλεσμα να είναι ευεργετικό, κυρίως γιατί τα νέα πλατάνια θα δέσουν με τα παλιά πλατάνια, με τις ακακίες και τους θάμνους, και θα δίνουν μια ευχάριστη αίσθηση.
Αλλά η ουσία του θέματος παραμένει. Η ιεράρχηση των παρεμβάσεων στο κέντρο της Αθήνας, με εμμονική προτεραιότητα στην Πανεπιστημίου (εδώ και δεκαετίες), μοιάζει στρεβλή.
Οι παρεμβάσεις που προχωρούν στην Πανεπιστημίου μοιάζουν απόνερα του Rethink Athens, που ενώ είχε αναστατώσει την Αθήνα με εξαγγελίες και ατέρμονο βερμπαλισμό, αποσύρθηκε ταπεινωμένο με διπλωμένες τις σημαίες.
Η Πανεπιστημίου θα μπορούσε να έχει κερδίσει τους Αθηναίους εξαρχής αν ήταν μέρος ενός οράματος για την Αθήνα, με στόχευση και χρονοδιάγραμμα. Εμφανίστηκε με κρυπτικά μισόλογα και παλινδρομήσεις και παραδίδεται τμηματικά με εργοτάξια αδιανόητα ακατάστατα και χωρίς σεβασμό στη λειτουργία της πόλης και στις ανάγκες του διαβάτη.
Η ιεράρχηση των παρεμβάσεων στο κέντρο της Αθήνας, με εμμονική προτεραιότητα στην Πανεπιστημίου (εδώ και δεκαετίες), μοιάζει στρεβλή.
Κανείς δεν κατάλαβε γιατί η κεντρικότερη λεωφόρος της Αθήνας είναι σε κακό χάλι εδώ και τρία χρόνια. Και το κυριότερο είναι ότι κανείς δεν έδωσε μια πειστική απάντηση. Το ζήτημα στην Πανεπιστημίου είναι ότι αγνοήθηκε η ανάγκη για διαρκή ενημέρωση της κοινής γνώμης, σε βαθμό που αναρωτιέται κανείς ποια ακριβώς είναι η θεωρητική υποστήριξη του έργου. Για ποιον λόγο περηφανεύεται ο δήμος επί τρία χρόνια, όταν το σύνολο σχεδόν της κοινής γνώμης δυσανασχετεί.
Οι απαράδεκτες ζαρντινιέρες που υπάρχουν ακόμη, η πληθώρα των οπτικών οχλήσεων και παραμάγαζων (στα Προπύλαια και στην Κοραή), οι στάσεις λεωφορείων γύρω από την Ακαδημία, τα περίπτερα-λαϊκές αγορές, που κανείς έως τώρα στον δήμο δεν έχει καταφέρει να τα φέρει σε ένα δρόμο νομιμότητας και ευπρέπειας, μας υπενθυμίζουν την ελληνική πραγματικότητα.
Και αυτό το σκηνικό μεγεθύνεται ως ένα πλαίσιο ανορθογραφίας όσο τα έργα στην Πανεπιστημίου εμφανίζουν αδιανόητη καθυστέρηση και παραδίδονται τμηματικά με τόσο προβλέψιμο αποτέλεσμα που μετά βίας, έως τώρα, περνάει τον μέσο όρο.
Εκείνο που στενοχωρεί επιπλέον είναι η έλλειψη αξιοπιστίας που εξαρχής συνόδευε την ανάπλαση της Πανεπιστημίου. Για ατέλειωτους μήνες συμβιώσαμε με νεκρά εργοτάξια-σκουπιδότοπους και αυτό δεν ξεχνιέται ούτε συγχωρείται. Μένει να δούμε το αποτέλεσμα που κανονικά θα πρέπει να είναι κατά πολύ πάνω από τις προσδοκίες ώστε να υπάρξει κάποια εξισορρόπηση. Ολοι περιμένουμε να δούμε την απελευθέρωση της Πανεπιστημίου.
Ας γίνει μάθημα το πάθημα πρώτα απ’ όλα για τον δήμο, που μόνος του μπλέχτηκε σε μια αχρείαστη αυτοϋπονόμευση. Και ας μάθουμε όλοι να ορίζουμε και να τηρούμε χρονοδιαγράμματα. Τα πλατάνια είναι τα μόνα που δεν φταίνε. Στην Αθήνα ευδοκιμούν.