Στην ιστοσελίδα μιας φάρμας στη Βρετανία που περιθάλπει και σώζει ταλαιπωρημένα γαϊδουράκια διαβάζω πως οι γάιδαροι έχουν πλούσιο συναισθηματικό κόσμο, αντίληψη και δυο μάτια όλο αγάπη. Έχουν κι αυτό το μονίμως παρεξηγημένο ύφος. Αυτό που έχουν και τα κυνηγόσκυλα στην Ελλάδα, είναι σαν όλος ο κόσμος να τούς έχει φερθεί χάλια. Κουνάνε ουρά, όμως τα μάτια τους λένε μιαν άλλη ιστορία. Τα άλογα, συνεχίζει η σελίδα, είναι, λέει, οι πιο πιστοί φίλοι, δένονται και αγαπούν βαθιά.
Τις προάλλες ένα άλογο έσκασε από τη ζέστη κι ο πλούσιος ψυχικός του κόσμος, η ικανότητά του να αγαπά και να αφοσιώνεται χάθηκαν. Το ίδιο βράδυ ξέσπασαν φωτιές. Κάποιες αλεπούδες, φίδια, πουλιά ξεσπιτώθηκαν, αν δεν κάηκαν πάλι, όπως κάθε φορά.
Το ανώτερο ζώο στην αλυσίδα έχει αποδειχθεί ο απόλυτος τραμπούκος. Η καταστροφή των οικοσυστημάτων για λόγους ανάπτυξης είναι μια ιδέα που διαρκώς χάνει έδαφος. Το κίνημα degrowth – απο-ανάπτυξη – κερδίζει έδαφος. Το περιοδικό new yorker σε πρόσφατο τεύχος του τού αφιέρωσε κάμποσες αράδες. Η οικολογία, στις διάφορες εκφάνσεις της, πιέζει να αφεθούν τα βουνά, τα ψάρια και οι ποταμοί στη μοίρα τους. Εμείς όπου μπλεκόμαστε φέρνουμε το μπάχαλο.
Στη χώρα μας, έχουν γίνει σωστά βήματα για τους αδέσποτους σκύλους και τις γάτες, για το σπάσιμο της λογικής της ράτσας, των «εκτροφέων» και του κυνηγιού ως φυσιολογικού τρόπου να συνυπάρχεις με τη φύση. Η κουλτούρα αλλάζει. Στους δρόμους της πόλης βρίσκεις ανθρώπους να ταΐζουν τις γάτες, ν’ αφήνουν νερό, να αποφεύγουν προσεκτικά να ενοχλήσουν τα χελωνάκια. Νυχτερίδες παίζουν το βράδυ γύρω μας σαν να μην τούς έχουμε τρυπήσει τον εγκέφαλο με τον θόρυβό μας. Πουλάκια τραγουδούν στον ακάλυπτο, στα μπαλκόνια, σε κλουβιά, τους αρκεί λίγο φως. Τα τζιτζίκια παίζουν τα ταμπούρλα τους ακόμη και στο Σύνταγμα. Όσο και να προσπαθούμε, η φύση επιμένει.
Δεν χρειαζόταν ένα σκασμένο άλογο για να σκεφτούμε πως ανεβαίνοντας στο άλογο που περιμένει όρθιο, ζεμένο και μαστιγωμένο τους αναβάτες του, χρηματοδοτούμε την εκμετάλλευση και την παλιανθρωπιά. Κι ούτε χρειάζεται να δούμε και φέτος να καίγεται το πράσινό μας, για να σκεφτούμε πόσο λάθος έχουν πάει όλα, πόσο ριγμένα είναι τα έμβια όντα που δεν είναι και τόσο instagramable, τα φίδια, τα ελάφια, τα σαλάχια και τα αρπακτικά πτηνά.
Ό,τι δεν ταΐζει το ναρκισσισμό μας πεθαίνει. Τα οικοσυστήματα έχουν μία δική τους σοφία, τα ζώα τη δική τους λογική, έναν τρόπο να κάνουν τα πράγματα. Κι εμείς παίζουμε με όλ’ αυτά σαν να είναι κάτι του χεριού μας κι όταν αυτό το κάτι χαλάει απορούμε.
Υπάρχουν τουρίστες που πληρώνουν για να σκαρφαλώσουν σ’ ένα γαϊδουράκι ή ένα άλογο. Γιατί; Άλλοι που θέλουν να φωτογραφηθούν πλάι σε μια ναρκωμένη τίγρη ή έναν χαπακωμένο μεγάλο πίθηκο. Γιατί; Άλλος πάει να κάνει κάμπινγκ στη φύση και λούζεται με χημικά, στην πορεία πετάει και δυο σκουπίδια στο ρέμα, αν βρει κανένα σπάνιο φυτό το κόβει, άμα δει αστερία τον ξεκολλάει.
Ύφαλοι, θαλασσινές διαδρομές και σπηλιές στη μέση του πουθενά διαλύονται απ’ τους περίεργους που πάνε δήθεν να θαυμάσουν (να βγάλουν βίντεο, να παραστήσουν τους περιπετειώδεις). Σκληροί άντρες εισβάλλουν με τα τζιπ τους στο περιβάλλον των πτηνών, των αρκούδων και των λαγών για να σπείρουν τον τρόμο. Απάτητα βράχια, νερά, δυσπρόσιτες γωνίες γίνονται «προορισμοί» μαζικής κατανάλωσης ή τοποθεσίες σε επενδυτικά πλάνα πρόχειρης τεκμηρίωσης. Γιατί δεν μπορούν τα υγρά δάση, οι βάλτοι, τα γαϊδούρια και οι αστερίες να αφεθούν στην ησυχία τους;
Ας σκεφτούμε μόνο πώς επικράτησαν τον προηγούμενο αιώνα, ιδέες που παρουσίαζαν τη ρύπανση του περιβάλλοντος σαν άλλο ένα κόστος – βολικό μάλιστα, αφού μπορούσαν να το μετακυλήσουν στις επόμενες γενιές. Εμείς είμαστε αυτές.
Ο παγκόσμιος ανταγωνισμός σε Ανατολή και Δύση για το μοντέλο που φέρνει τη μεγαλύτερη ευημερία στον μεγαλύτερο αριθμό ανθρώπων άφηνε το περιβάλλον εκτός κουβέντας. Για την καλή συνύπαρξή μας με πουλιά, φυτά και ζώα αρκούσε, τάχα, λίγη «ευαισθητοποίηση» και οι άνθρωποι θα έκαναν το καλό. Κι εδώ που τα λέμε τι άσχημη λέξη για κάτι τόσο επείγον. Τι πιο επείγον από την άνοδο της θερμοκρασίας, την τροπή του κόσμου μας σε μία ζεστή κόλαση με φωτιές, ρυπαρό αέρα και λιωμένους πάγους;
Κι όμως, το θέμα της διάλυσης του κόσμου όπως τον ξέρουμε παρουσιαζόταν σαν ζήτημα ευαισθησίας μιας μερίδας «οικολόγων», οριακά σαν κάποιου είδους παραξενιά, οπωσδήποτε σαν κάτι με το οποίο επιλέγεις αν θα ασχοληθείς ή όχι.
Μερικές φορές έχω φαντασιώσεις ότι τα άλλα πλάσματα συντονίζονται μέσω κρυφού δικτύου ζωώδους επικοινωνίας, ανταλλάσσουν κραυγές, μυρωδιές, και σινάλια, ξεσηκώνονται και μάς διώχνουν. Τον έλεγχο αναλαμβάνουν κουκουβάγιες, σκυλόψαρα, ουρακοτάγκοι.
Άλλες φορές φαντάζομαι πως συντονίζονται οι άνθρωποι με στόχο τη διατήρηση της ζωής. Δεν ξέρω ποιο σενάριο είναι το πιο τρελό.
