«Το τηλέφωνό μου έχει σπάσει από την ώρα που έγινε γνωστός ο θάνατός της. Δίχως υπερβολή, έχω μιλήσει με εκατοντάδες ανθρώπους μέσα σε μία μέρα. Παιδιά που αποθεραπεύτηκαν, γονείς, συγγενείς, όλοι παίρνουν για να εκφράσουν την αγάπη τους, να μας πουν δυο λόγια για εκείνη, ιστορίες, περιστατικά. Αλλά νομίζω το πιο συγκλονιστικό το άκουσα από μαμάδες που τα δικά τους παιδιά έχασαν τη μάχη με τον καρκίνο. Ελεγαν: “Τώρα θα είναι εκεί κοντά τους, σαν ένας άγγελος που θα εξακολουθεί να μας τα φροντίζει”». Ο Δημήτρης Νάνης, ο κοινωνικός λειτουργός που εργάστηκε 24 ολόκληρα χρόνια δίπλα στη Μαριάννα Βαρδινογιάννη, μοιάζει συγκλονισμένος: «Εμένα θα μου λείψει η αύρα της. Είχε έναν τρόπο να μας κάνει όλους να αισθανόμαστε ασφάλεια, ακλόνητος βράχος στο πλευρό μας: για μικρούς ασθενείς και τους γονείς που μπορεί να περνούσαν τις πιο δύσκολες ώρες της ζωής τους, εμάς τους εργαζομένους στον ξενώνα ή στη Μονάδα, τους γιατρούς και τους νοσηλευτές. Αρκούσε ένα βλέμμα της, μια κουβέντα της, και αμέσως ένιωθες ότι έχεις από κάπου να κρατηθείς ό,τι και αν συνέβαινε», λέει στην «Κ».
Συνεχίζει: «Τυχαίο είναι που νήπια δύο ή τριών ετών έτρεχαν να πέσουν στην αγκαλιά της; Δεν είχαν ιδέα ποια είναι. Ούτε μπορείς να τα δασκαλέψεις ότι είναι μια σημαντική γυναίκα. Δεν καταλαβαίνουν από τέτοια, ειδικά όταν βιώνουν επώδυνες θεραπείες, είναι πλάσματα πονεμένα. Γι’ αυτό αισθάνονταν ενστικτωδώς πως η αγάπη, η έγνοια, η φροντίδα που λάμβαναν ήταν από την καρδιά της. Ενιωθαν και αυτά την ίδια ασφάλεια που προκαλούσε και σε εμάς». Ο κ. Νάνης έχει απόλυτο δίκιο. Οσες φορές είχα επισκεφθεί και εγώ τη Μονάδα για κάποια γιορτή, θυμάμαι τα παιδιά, ειδικά αυτά που δεν μπορούσαν να βγουν από τους αποστειρωμένους θαλάμους τους, να κολλάνε τα προσωπάκια τους στα τζάμια ή στα παράθυρα και να τη φωνάζουν. Ολο το νοσοκομείο αντηχούσε από ένα «Κυρία Μαριάννα!». Θυμάμαι μανάδες να της δίνουν γράμματα ευχαριστίας στα χέρια και λουλούδια, αδελφάκια των ασθενών να κάνουν ζωγραφιές. Ενα είδος αναγνώρισης πως αυτό δεν ήταν ένα φιλανθρωπικό έργο, αλλά μια ανυπόκριτη αποστολή καρδιάς.
«Η πρώτη μου εικόνα από εκείνη ήταν μια ξανθιά κυρία που έμπαινε στο δωμάτιό μου, φορούσε μάσκα και ιατρική ποδιά. Θα μπορούσε να είναι γιατρός, αλλά εγώ –αν και ήμουν μόλις 3 ετών– καταλάβαινα ότι είναι κάτι άλλο που δεν μπορούσα να το προσδιορίσω», λέει ο Παναγιώτης Κόκκινος, που σήμερα εργάζεται στο «Οραμα Ελπίδας». Ηταν από τα πρώτα παιδιά στα οποία έγινε επιτυχής μεταμόσχευση μυελού (μέχρι σήμερα έχουν γίνει 800 επιτυχείς επεμβάσεις) και πλέον είναι ένας υγιέστατος 30άρης που πρόσφατα έγινε πατέρας. Επιασε δουλειά στο ίδιο μέρος όπου ο ίδιος έγινε καλά. Συχνά μάλιστα δίνει κουράγιο και σε γονείς που βρίσκονται αντιμέτωποι με δύσκολες καταστάσεις στη Μονάδα. Η Μαριάννα Βαρδινογιάννη στάθηκε κοντά στον Παναγιώτη σε όλη του τη ζωή, τον πάντρεψε πριν από λίγο καιρό: «Είναι κυριολεκτικά σαν να έχασα τη δεύτερη μάνα μου. Και τον Σεπτέμβρη, που κλείνω τα 30, θα μου φανεί αλλόκοτο που στο πρώτο τηλεφώνημα της ημέρας δεν θα ακούσω τη δική της φωνή, να μου λέει χίλιες ευχές, να με καμαρώνει και να συγκινείται. Χαίρομαι τουλάχιστον που πρόλαβε να γνωρίσει τον γιο μου. Τον πρώτο του σταυρό εκείνη του τον πήρε. Λένε “ουδείς αναντικατάστατος”, αλλά αυτή η γυναίκα είναι αναντικατάστατη».
Αγάπη και ταπεινότητα
Οι μαρτυρίες των ανθρώπων που την έζησαν από κοντά είναι αρκετές για να καταλάβει όποιος δεν τη γνώριζε το μείγμα της αγάπης και της ταπεινότητας που τη χαρακτήριζε. Από το 1990 που ίδρυσε τον Σύλλογο Φίλων Παιδιών με Καρκίνο «ΕΛΠΙΔΑ», πάνω από 1.100 παιδιά από την Ελλάδα και κάποιες χώρες του εξωτερικού έχουν ανακτήσει πλήρως την υγεία τους. Ο αγώνας που χρειάστηκε να δώσει ήταν διμέτωπος. Ο καρκίνος τότε αντιμετωπιζόταν ως κατάρα που έπεσε από τον ουρανό, όχι ως ιάσιμη ασθένεια. Επρεπε να προχωρήσει η ενημέρωση αλλά και να δημιουργηθεί η υποδομή για τη λειτουργία μιας υποδειγματικής ογκολογικής μονάδας. Το κοινωνικό στίγμα που υπήρχε εκείνη την περίοδο φάνηκε και όταν φτιάχτηκε ο ξενώνας φιλοξενίας για τις οικογένειες παιδιών από την επαρχία. Βρίσκεται λίγα στενά κάτω από το Νοσοκομείο Παίδων και οι τρόφιμοι αντιμετώπισαν αρχικά την αρνητική στάση των κατοίκων. Κάποιοι πίστευαν ότι ο παιδικός καρκίνος είναι κολλητικός. Σε λίγο καιρό, οι ίδιοι οι γείτονες είχαν γίνει οι καλύτεροι φίλοι και υποστηρικτές των μικρών ασθενών και των γονέων τους. Αργότερα δημιουργήθηκε στη Μονάδα το Κέντρο Κυτταρικής και Γονιδιακής Θεραπείας, που αποτελεί ό,τι πιο σύγχρονο στην αντιμετώπιση του παιδικού καρκίνου διεθνώς. Τρία στα τέσσερα παιδιά έχουν πλήρη ίαση και τα υπόλοιπα μεγάλες πιθανότητες να γίνουν και αυτά καλά.
Ομως η καχυποψία συχνά συγκεντρωνόταν και στο πρόσωπό της. Οταν ανακοινώθηκε η ίδρυση της «ΕΛΠΙΔΑΣ» από την ίδια και άλλες γυναίκες, τις χαρακτήρισαν αμέσως: «Οι κοσμικές κυρίες με τα σινιέ μοντελάκια». Δεν την πτοούσαν αυτά: «Αλίμονο αν η ευαισθησία ήταν θέμα βαλαντίου», έλεγε και προσπερνούσε τα σχόλια. Οι περισσότεροι την έβλεπαν στις ιλουστρασιόν σελίδες των περιοδικών και ενδεχομένως να σχημάτιζαν μια συγκεκριμένη άποψη. Οποιος όμως την είχε δει να μπαίνει στα πρώτα χειρουργεία των καρκινοπαθών παιδιών στη Μονάδα ή να αγκαλιάζει έναν έναν όλους τους τροφίμους στη Μονάδα Απεξάρτησης από τον Αλκοολισμό «18 Ανω», στο Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Δαφνίου, ανθρώπους κάθιδρους, φοβισμένους, εξαρτημένους, που διψούσαν για ένα χάδι, θα άλλαζε αμέσως γνώμη. Το ομολογεί και ο ίδιος ο Δημήτρης Νάνης: «Οταν πήγα για συνέντευξη το 1999, είχα και εγώ την ίδια άποψη για εκείνη. Με το που μιλήσαμε, κατάλαβα πόσο έξω είχα πέσει. Η συνεργασία μας μου έδινε κουράγιο και έμπνευση να βρίσκω λύσεις, να είμαι ψύχραιμος, να κάνω τη δουλειά μου σωστά».
«Είχε έναν τρόπο να μας κάνει όλους να αισθανόμαστε ασφάλεια. Αρκούσε ένα βλέμμα της, μια κουβέντα της, και αμέσως ένιωθες ότι έχεις από κάπου να κρατηθείς».
Από την Ερμιόνη
Γεννημένη στην Ερμιόνη, θυγατέρα του Γιώργου και της Ευαγγελίας Μπουρνάκη, μεγάλωσε με στοργή και πάντα κρατούσε τον τόπο καταγωγής της μέσα στην καρδιά της. Επίσης έλεγε ότι το πάθος με τη μητρότητα και τα παιδιά είχε ξεκινήσει από τη σχέση τρυφερότητας και αγάπης που είχε με τη μητέρα της. Η τελευταία θεώρησε πως η κόρη της θα λάμβανε καλύτερη σχολική εκπαίδευση στην πρωτεύουσα και έτσι μετοίκησαν στον Πειραιά. Μαθήτρια ακόμη, γνώρισε έναν όμορφο αξιωματικό του Πολεμικού Ναυτικού, τον Κρητικό Βαρδή Βαρδινογιάννη. Ο έρωτας ήταν σφοδρός, ακολούθησε ο γάμος, αλλά τα πρώτα χρόνια μόνον εύκολα δεν ήταν. Με δύο παιδιά στα χέρια και ένα στην κοιλιά, χρειάστηκε να πάει στην Αμοργό για να περάσει ένα χρονικό διάστημα με τον εξόριστο –για την αντιστασιακή δράση του– σύζυγό της. Εμειναν σε ένα σπίτι χωρίς ηλεκτρικό, αλλά οι Αμοργιανοί τούς αγκάλιασαν και τους φρόντιζαν. Στάθηκε πάντα πλάι στον άνδρα της και στα πέντε παιδιά και τα εγγόνια της με υποδειγματικό τρόπο. Μαζί με την «ΕΛΠΙΔΑ» αισθανόταν ότι η δημιουργία μιας μεγάλης οικογένειας ήταν αυτό που της είχε δώσει νόημα στη ζωή της.
Το μεγαλύτερό χάρισμά της ήταν να ανταποκρίνεται διαισθητικά και άμεσα στις ανάγκες των άλλων, να τις κάνει προτεραιότητές της. Αυτό την έκανε ιδανική πρέσβειρα Καλής Θελήσεως της UNESCO. Από τη θέση αυτή ενεπλάκη σε κάθε ζήτημα που αφορούσε τα ανθρώπινα δικαιώματα, τη μάχη κατά των ανισοτήτων, την εκπαίδευση. Πάλεψε για τους ανθρώπους με αναπηρία μέσα από τα Special Olympics. Φίλη της Μελίνας Μερκούρη, έκανε ό,τι μπορούσε από το δικό της μετερίζι για την εθνική υπόθεση των Γλυπτών του Παρθενώνα. Ελαβε αμέτρητα βραβεία στη ζωή της, κυρίως στο εξωτερικό, διότι πρώτοι οι ξένοι αναγνώρισαν το σπουδαίο έργο της. Η συνολική συνεισφορά της σε καλούς σκοπούς σε όλον τον πλανήτη έλαβε την ύψιστη αναγνώριση ανθρωπιστικής προσφοράς διεθνώς από τον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών με το βραβείο Nelson Mandela 2020. Επίσης, είναι η μοναδική μέχρι στιγμής Ελληνίδα που έχει τιμηθεί με τον Μεγαλόσταυρο του Τάγματος της Ευποιίας της Ελληνικής Δημοκρατίας, το 2020. Η τελευταία της δημόσια εμφάνιση ήταν στο Παρίσι, μιας και η η UNESCO τίμησε τα 25 χρόνια προσφοράς της στον οργανισμό σε ειδική τελετή.
«Δώρο ζωής»
«Εφυγε αλλά αφήνει πίσω της τη Μονάδα, ένα δώρο ζωής με τη δική της σφραγίδα που αφορά πολλές γενιές Ελλήνων. Πριν από την ίδρυση της Ογκολογικής, οι μικροί ασθενείς έπρεπε να ταξιδέψουν στο εξωτερικό για να σωθούν. Σήμερα αλλά και στο μέλλον η συντριπτική πλειονότητα των παιδιών που νοσούν λαμβάνουν την καλύτερη αγωγή, εδώ στην πατρίδα τους, χάρη στο όραμα αυτής της γυναίκας», λέει στην «Κ» ο αναπληρωτής καθηγητής Αιματολογίας Στέλιος Γραφάκος, ιδρυτικός διευθυντής της Μονάδας Μεταμόσχευσης Μυελού, από τους πρώτους γιατρούς που την έζησαν από κοντά.
Θα μου λείψει και εμένα η καλοσύνη και η σοφία της. Στην τελευταία επικοινωνία που είχα μαζί της πριν από λίγες εβδομάδες, με άκουσε στενοχωρημένη για μια ορθοπεδική εγχείρηση που πρέπει να κάνω το φθινόπωρο: «Να μη σε ανησυχούν τα ιατρικά θέματα που παίρνουν θεραπεία», μου είπε στωικά. Δεν πήγε το μυαλό μου ότι αυτή θα ήταν και η τελευταία φορά που θα την άκουγα…