«Το άγχος δεν σας βοηθάει να ζήσετε περισσότερο». Με αυτή τη φράση η δρ Ιωάννα Βερνίκου, συγγραφέας του διεθνούς μπεστ σέλερ «Διατηρώντας τη νιότη και στα βαθιά μας γεράματα», σηματοδότησε τη συζήτησή μας για τις συνέπειες της καθιστικής ζωής, της έλλειψης σωματικής άσκησης και του παρατεταμένου άγχους στους πολίτες της «νέας εποχής». Eχοντας διατελέσει η πρώτη Ελληνίδα διευθύντρια στον τομέα Βιοεπιστημών της NASA, τα πρώτα χρόνια ανάπτυξης της διαστημικής υπηρεσίας, προσφέρει συμβουλές βελτιστοποίησης της υγείας και της καθημερινότητάς μας. Μέσα από την πολυετή ενασχόλησή της με το Διάστημα και τις ιδιότητες της βαρύτητας στον ανθρώπινο οργανισμό, η δρ Βερνίκου κατέστη ειδικός στην αξιοποίηση των ευεργετικών δυνατοτήτων της έλξης. H πρώην διευθύντρια της ΝASA εξηγεί στην «Κ» πώς μπορούμε να αντιστρέψουμε τα καταστροφικά αποτελέσματα της γήρανσης μέσα από την αλλαγή καθημερινών μικρών συνηθειών.
– Πώς ξεκίνησε το ταξίδι που σας οδήγησε στη ΝASA;
– Γεννήθηκα στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου από Ελληνες γονείς με καταγωγή από τη Σίφνο. Φοίτησα στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου για να κάνω το διδακτορικό μου στη Φαρμακολογία. Θα μου πείτε, τι σχέση έχει αυτό με το Διάστημα; Λοιπόν, όχι μεγάλη. Δεν ξέραμε τίποτα για το Διάστημα. Ημουν στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου και στη συνέχεια βρέθηκα στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο του Οχάιο να διδάσκω Φαρμακολογία στην ιατρική σχολή. Οταν επιλέχθηκε η έδρα της Φυσιολογίας για να ξεκινήσω μια ερευνητική μονάδα στην Καλιφόρνια, στο ερευνητικό κέντρο Ames, στο ξεκίνημα της ΝASA, και ζητήθηκε να ξεκινήσει μια μονάδα που έκανε έρευνα στις βιολογικές επιστήμες, εξαιτίας της έρευνας που αφορούσε το στρες και τον τρόπο με τον οποίο το σώμα ανταποκρίνεται στο στρες, σκέφτηκαν ότι το Διάστημα πρέπει να είναι στρεσογόνο. Ετσι επιλέχθηκα ως μία από τους πέντε βιολόγους που θα πήγαιναν στην Καλιφόρνια. Οι συνάδελφοί μου νόμιζαν ότι ήμουν τρελή σε ένα αντικείμενο για το οποίο κανείς δεν ήξερε τίποτα.
– Τι ακριβώς κάνατε;
– Ενα από τα πράγματα που κάναμε ήταν να αναλύσουμε δείγματα ούρων από δύο αστροναύτες, μέλη μιας αποστολής 14 ημερών στο Διάστημα που πραγματοποίησε το 1967 η Γερμανία. Συλλέξαμε πριν, κατά τη διάρκεια και μετά. Οταν ήρθαν τα αποτελέσματα αναμέναμε πολύ υψηλά επίπεδα κορτιζόλης, η οποία είναι μια ορμόνη του στρες. Μετρούσαμε κάθε μέρα και ήταν υψηλά πριν, προφανώς από το άγχος. Ηταν υψηλά μετά την κάθοδο στην ατμόσφαιρα της Γης, αλλά καθόλου κατά τη διάρκεια της πτήσης. Μάλιστα ήταν πολύ χαμηλότερα από ό,τι είναι συνήθως ακόμη και όταν περπατάτε στη Γη. Ο συνάδελφός μου είπε, «πρέπει να είναι λάθος», και εγώ τότε σκέφτηκα, «αυτό είναι το τέλος μιας όμορφης καριέρας».
Οπως αποδείχθηκε αργότερα, μπορούμε να ελέγξουμε την αντίδρασή μας στο στρες και σε αυτό οι αστροναύτες ήταν άρτια εκπαιδευμένοι. Δεν βίωναν το άγχος που θα βίωναν κάποιοι που δεν είχαν πάει ποτέ στο Διάστημα. Οπότε πραγματικά το απολάμβαναν και το σώμα τους αντιδρούσε ανάλογα.
Αρχίσαμε να κάνουμε ερωτήσεις σχετικά με το τι ήταν διαφορετικό στο Διάστημα από ό,τι στο έδαφος, και προφανώς τα πράγματα που ήταν διαφορετικά ήταν ο κύκλος ημέρας – νύχτας, επειδή δεν είναι 24ωροι κύκλοι όπως στη Γη, είναι κύκλοι 90 λεπτών. Ετσι, ο κιρκάδιος ρυθμός, οι 24ωροι ρυθμοί στους οποίους έχουμε συνηθίσει να μεγαλώνουμε δεν υπάρχουν. Οταν οι πτήσεις άρχισαν να γίνονται μεγαλύτερες, οι Ρώσοι ανακάλυψαν ότι οι ρυθμοί διαταράσσονται.
Το άλλο είναι ότι δεν βιώνεις τη βαρύτητα και γι’ αυτό οι αστροναύτες μοιάζουν σαν να αιωρούνται στο Διάστημα. Λοιπόν δεν αιωρούνται, απλώς δεν τους τραβάει προς τα κάτω. Ετσι, αυτό που συμβαίνει εδώ στο έδαφος είναι ότι η βαρύτητα έλκει προς μια κατεύθυνση, από το κεφάλι μέχρι τα δάχτυλα των ποδιών.
– Ποια ήταν τα χαρακτηριστικά που σας βοήθησαν να εξελιχθείτε και πώς διαφέρουν οι Ελληνες από τους υπόλοιπους επιστήμονες;
– Παλιά πίστευα ότι ήταν η εργασιακή ηθική. Είμαστε αποφασιστικοί, είμαστε λίγο πεισματάρηδες και μάλλον περιγράφω τον εαυτό μου. Χρειάζεται περιέργεια και αυτό το έμαθα από τον πατέρα μου. Ημουν εργατική και νομίζω ότι οι Ελληνες είναι εργατικός λαός.
– Πώς η βαρύτητα επηρεάζει το ανθρώπινο σώμα και πώς η στάση του σώματος μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως παράγοντας επιβράδυνσης της γήρανσης;
– Ξέρουμε ότι όταν ένα παιδί ή εμείς μπαίνουμε σε μια πισίνα, η δύναμη της βαρύτητας μειώνεται και μιμείται σε κάποιο βαθμό και υπό ορισμένες απόψεις αυτό που συμβαίνει στο Διάστημα. Οταν χρησιμοποιήσαμε ένα «μοντέλο», αυτό που είχε ενδιαφέρον ήταν πως όταν ένα παιδί ήταν ξαπλωμένο στο κρεβάτι εξακολουθούσε να επηρεάζεται από τη βαρύτητα, αλλά αντί να τον τραβάει από το κεφάλι προς τα δάχτυλα των ποδιών, αυτή τον τραβούσε κατά μήκος του στήθους. Ετσι, το συμπέρασμα ήταν πως η βαρύτητα είναι μειωμένη όταν είσαι ξαπλωμένος, αλλά εξακολουθεί να υπάρχει.
Νομίζω ότι οι Ελληνες είναι εργατικός λαός. Είμαστε αποφασισμένοι, είμαστε λίγο πεισματάρηδες και πάντα περίεργοι.
– Μπορούμε να αντιστρέψουμε τα αποτελέσματα της γήρανσης χρησιμοποιώντας τις αρχές της βαρύτητας;
– Νομίζω ότι μπορούμε. Οι αλλαγές που έχουμε δει στο Διάστημα είναι οι ίδιες με αυτές της γήρανσης, αλλά δέκα φορές ταχύτερες. Οσο περισσότερο καιρό βρίσκεστε στο Διάστημα, τόσο πιο δύσκολο είναι να ανακάμψετε. Ετσι, όσοι βρίσκονται στο Διάστημα ακόμη και δύο χρόνια αργότερα δυσκολεύονται να ανακάμψουν. Ανακάμπτουν σταδιακά, αλλά εξαρτάται από το τι κάνουν, γιατί αυτό που ανακάλυψα είναι ότι χρειάζονται τη δύναμη της βαρύτητας για γρήγορη αποκατάσταση.
Οπότε, για την αποκατάσταση δεν αρκεί να γυμνάζεστε μία φορά την ημέρα ή μία ώρα την ημέρα. Το αντίδοτο είναι οι συχνές αλλαγές κατά τη διάρκεια της ημέρας. Αυτό σημαίνει ότι η οικιακή βοηθός που στρώνει τα κρεβάτια, σκουπίζει και κινείται όλη την ημέρα είναι πιο γυμνασμένη από το άτομο που πηγαίνει στο γυμναστήριο για μία ώρα.
– Κατά την άποψή σας, ανά πόση ώρα πρέπει να κινούμαστε;
– Αν κάθε 30 λεπτά, ιδανικά, σηκώνεστε όρθιοι, τότε ενεργοποιείτε τα εσωτερικά όργανα ισορροπίας του αυτιού σας, διεγείρετε τους μυς των ποδιών. Δεν είναι κάτι σοβαρό, αλλά είναι σημαντικό. Αρκεί να αλλάξετε την αίσθηση του ερεθίσματος.
Η οικιακή βοηθός που στρώνει τα κρεβάτια, σκουπίζει και κινείται όλη την ημέρα είναι πιο γυμνασμένη από το άτομο που πηγαίνει στο γυμναστήριο για μία ώρα.
– Μία από τις συνέπειες του κορωνοϊού στους ασθενείς που νοσηλεύθηκαν ήταν η ατροφία των μυών λόγω της στάσης του σώματός τους. Ποια είναι η άποψή σας;
– Το κρεβάτι και το κάθισμα είναι πολύ αρνητικά για την υγεία μας. Είχα έναν θείο που πέθανε στα 100 χρόνια του και όταν ήταν 90 ετών τον χτύπησε αυτοκίνητο. Εγώ ήμουν στην Καλιφόρνια και εκείνος στην Αθήνα και με παίρνει τηλέφωνο και μου λέει «Τζοάν, έσπασα το πόδι μου. Τι πρέπει να κάνω;». Είπα «πρώτα απ’ όλα βγες από το νοσοκομείο». Αυτή ήταν η πρώτη συμβουλή. Συμβουλή νούμερο δύο: «Μπορείς να καθίσεις με τα πόδια σου πάνω στο κρεβάτι;». Είπε «ναι, μπορώ να το κάνω αυτό». Είπα «τέλεια. Τώρα επανάλαβέ το κάθε 30 λεπτά».
Ακόμη και όταν είστε ξαπλωμένοι στο κρεβάτι, σηκώστε τα πόδια σας ψηλά και μετά καθίστε με τα πόδια σας να κρέμονται, έτσι ώστε η κατακόρυφη θέση σας να παραμένει εκεί. Οταν πάτε σπίτι, βάλτε κάποιον να σας υπενθυμίζει να σηκώνεστε κάθε 30 λεπτά. Στην περίπτωση του θείου μου, το οστό του θεραπεύτηκε δύο εβδομάδες αργότερα. Ο γιατρός δεν μπορούσε να το πιστέψει σε αυτή την ηλικία.
– Τελευταία διαγιγνώσκονται όλο και περισσότερες ασθένειες που σχετίζονται με το στρες. Πιστεύετε ότι αφαιρούμε χρόνια από τη ζωή μας με το παρατεταμένο άγχος;
– Το άγχος δεν σας βοηθάει να ζήσετε περισσότερο. Από πολύ νωρίς πρέπει να μάθετε πώς να διαχειρίζεστε καταστάσεις, πώς να βλέπετε την αστεία πλευρά των πραγμάτων. Ταυτόχρονα κάντε τον εγκέφαλό σας να λειτουργεί σωστά, να ξεκουράζεται και να είναι ενεργός όσο το δυνατόν περισσότερο.
Βρείτε έναν τρόπο, είτε πρόκειται για την οικογένειά σας είτε για το περιβάλλον σας, είτε για το σχολείο σας, να νιώθετε ασφαλείς. Ο στόχος είναι να αισθάνεστε χαλαροί και ασφαλείς. Η σύγχρονη τεχνολογία δεν έχει βοηθήσει και αυτό δημιουργεί τεράστιο φορτίο, επειδή δεν ελέγχεται.
– Ποια είναι η συμβουλή σας στους ανθρώπους της τρίτης ηλικίας για την άσκηση του σώματος και του μυαλού τους;
– Η πρώτη είναι να σηκώνονται κάθε 30 λεπτά. Η δεύτερη είναι η κοινωνική αλληλεπίδραση. Οι περισσότεροι ηλικιωμένοι γερνούν και πεθαίνουν επειδή είναι απομονωμένοι από την οικογένειά τους ή από τους φίλους τους. Δυστυχώς πρέπει να αναλάβουμε εμείς οι ίδιοι να δομήσουμε τη ζωή μας, να αναζητήσουμε φίλους, να επιδιώκουμε την αλληλεπίδραση.
