Οι παρατεταμένοι καύσωνες, οι καταστροφικές πυρκαγιές και οι συχνές πλημμύρες είναι οι πιο δραματικοί, οι προφανείς τρόποι με τους οποίους εκδηλώνεται η κλιματική αλλαγή. Υπάρχουν όμως και άλλοι, λιγότερο εμφανείς αλλά εξίσου επικίνδυνοι. Πρόσφατα, για παράδειγμα, ανακοινώθηκε ότι ένα ακόμη είδος κουνουπιού –και μάλιστα τροπικό– εντοπίστηκε στη μακρινή Φινλανδία: το Culex modestus, από εκείνα που αποτελούν διαβιβαστές του ιού του Δυτικού Νείλου. Μέχρι πριν από μερικές δεκαετίες η ακτίνα δράσης του περιοριζόταν στην κεντρική Αφρική, ενώ πλέον ενδημεί στο βόρειο άκρο της Ευρώπης.
Οι επιστήμονες δεν εκπλησσόμαστε, βέβαια, με αυτή την εξέλιξη. Τα τελευταία χρόνια, λόγω της διαρκούς ανόδου της θερμοκρασίας, έχουμε δει την εξάπλωση «παραδοσιακά» τροπικών ασθενειών, όπως ο ιός του Δυτικού Νείλου, ο Τσικουνγκούνια και ο δάγκειος πυρετός, σε περιοχές της Γηραιάς Ηπείρου που προηγουμένως δεν είχαν σχεδόν ποτέ βιώσει τέτοια απειλή. Ειδικά ο ιός του Δυτικού Νείλου δείχνει εντονότερες τάσεις εξάπλωσης σε νέες περιοχές.
Το βλέπουμε να συμβαίνει και στη χώρα μας τα τελευταία καλοκαίρια. Ηδη φέτος τα επιβεβαιωμένα περιστατικά ανέρχονται σε 21 –με 3 θανάτους–, ενώ οι λοιμώξεις εκτιμάται ότι φτάνουν τις 3.000. Μολονότι ασφαλείς προβλέψεις για το πώς θα κυλήσουν οι επόμενες εβδομάδες δεν είναι δυνατόν να γίνουν, αφού παράγοντες όπως οι συνεχόμενοι καύσωνες ενδέχεται να επηρεάσουν την εξέλιξη της επιδημίας, πιθανότατα η ενδημική περίοδος θα κινηθεί στα επίπεδα των περασμένων ετών.
Σε κάθε περίπτωση, το ζητούμενο είναι να αντιληφθούμε και να μελετήσουμε τις κοσμογονικές αλλαγές που συντελούνται στην «οικολογία» του ιού του Δυτικού Νείλου, ιδιαίτερα στην Ευρώπη. Οι υψηλές θερμοκρασίες επιμηκύνουν την περίοδο δραστηριότητας των κουνουπιών, αυξάνουν τους πληθυσμούς τους, επεκτείνουν τη γεωγραφική τους κατανομή σε μεγαλύτερα γεωγραφικά πλάτη αλλά και υψόμετρα, εισάγοντάς τα σε νέα οικοσυστήματα με περισσότερους και «παρθένους» ξενιστές. Για τον ίδιο λόγο, λόγω της παρατεταμένης ζέστης δηλαδή, ο ιός αναπαράγεται ταχύτερα στα ίδια τα κουνούπια-φορείς. Σε αυτά πρέπει να συνυπολογίσουμε τις μεταβολές που παρατηρούνται στους πληθυσμούς, στις διαδρομές, στους βιοτόπους, ακόμη και στη φυσιολογία αρκετών ειδών μεταναστευτικών πουλιών που φθάνουν κάθε χρόνο στην Ευρώπη και είναι ξενιστές του ιού.
Το ζητούμενο είναι να αντιληφθούμε και να μελετήσουμε τις κοσμογονικές αλλαγές που συντελούνται στην «οικολογία» του ιού του Δυτικού Νείλου, ιδιαίτερα στην Ευρώπη.
Σύμφωνα με μελέτη του Πανεπιστημίου της Χαϊδελβέργης, που δημοσιεύθηκε πριν από μερικές εβδομάδες και είναι βασισμένη σε διάφορα μοντέλα εξέλιξης των κλιματικών συνθηκών, υπολογίζεται ότι μέχρι το 2050 ένας τεράστιος αριθμός Ευρωπαίων πολιτών, 161 έως 244 εκατομμύρια, θα κινδυνεύουν να εκτεθούν στη συγκεκριμένη νόσο. Το βάρος που θα κληθούν να σηκώσουν τα εθνικά συστήματα υγείας θα είναι δυσβάσταχτο.
Χρόνος δεν υπάρχει, ούτε περιθώριο αναβολών. Επαρκή και αποτελεσματικά συστήματα επιτήρησης για τα κουνούπια, τα πτηνά, τα θηλαστικά και τους ανθρώπους (κρίκοι, άλλωστε, είμαστε όλοι στην αλυσίδα μετάδοσης του ιού), ώστε να εντοπίζονται εγκαίρως οι περιοχές στις οποίες αναμένεται έξαρση και να λαμβάνονται τα αναγκαία μέτρα· προγράμματα ενημέρωσης των πολιτών και εκπαίδευσης του ιατρονοσηλευτικού προσωπικού· ενδυνάμωση των δομών υγείας. Αυτό είναι το τρίπτυχο προετοιμασίας και επαγρύπνησης για έναν ιό που θα συνεχίσει να εξελίσσεται και να έρχεται ολοένα και πιο κοντά μας.
* Ο κ. Αθανάσιος Τσακρής είναι καθηγητής Μικροβιολογίας, διευθυντής Εργαστηρίου Μικροβιολογίας της Ιατρικής Σχολής του ΕΚΠΑ.
