H δοκιμασία της Ομογένειάς μας στην Ουκρανία ήδη από το 2014, αλλά κυρίως μετά το 2022, και ειδικά στη Μαριούπολη, θυμίζει σε ένα βαθμό μια άλλη μεγάλη κρίση στον μετασοβιετικό χώρο που συνέβη πριν από 30 χρόνια, με άμεσες επιπτώσεις επί των ομογενών μας, τον πόλεμο της Αμπχαζίας (1992-93). Οπως τώρα που η πολιτεία είναι παρούσα σε όλα τα επίπεδα, πολιτικό, διπλωματικό, επιχειρησιακό κ.λπ., προκειμένου να παρασχεθεί κάθε αρωγή στους ομογενείς και να τους απεγκλωβίσει από εμπόλεμες, πολιορκημένες περιοχές, έτσι και τότε (1993) οργάνωσε την επιχείρηση «Χρυσόμαλλο Δέρας», τη μεγαλύτερη και πιο σύνθετη ανθρωπιστική επιχείρηση εκτός των συνόρων μας, για τον απεγκλωβισμό 1.013 ομογενών από την Αμπχαζία.
Οι συγκρούσεις στην Αμπχαζία, μια περιοχή με μεγάλη σημασία για τον Ελληνισμό της τ. ΕΣΣΔ, με κάποια αντιστοιχία με τον Ελληνισμό της Μαριούπολης, αφού αποτελούσε τη δεύτερη σε μέγεθος συγκέντρωση ομογενών στην ΕΣΣΔ πριν από το 1949, καθώς εκεί ζούσαν περί τους 50.000-60.000 και πριν από το 1991 περί τους 17.000 ομογενείς, ξέσπασαν τον Αύγουστο του 1992. H Αμπχαζία κήρυξε την ανεξαρτησία της από τη Γεωργία και λίγο αργότερα, στις 14.8.1992, γεωργιανά στρατεύματα εισήλθαν στην περιοχή, κατέλαβαν την πρωτεύουσά της, το Σουχούμι, και άλλες πόλεις. H περιοχή γύρω από το Σουχούμι σταδιακά περικυκλώθηκε από αμπχαζιανές δυνάμεις και συμμάχους τους και έγινε αδύνατη η αναχώρηση των εγκλωβισμένων, μεταξύ αυτών και των ομογενών. Ανεξέλεγκτη δράση διαφόρων εγκληματικών ομάδων με κλοπές, ληστείες, επιθέσεις κ.λπ. έκανε την κατάσταση εφιαλτική.
Οι προσπάθειες που καταβλήθηκαν για επίλυση της κρίσης λόγω σοβαρών εσωτερικών προβλημάτων εκείνη την περίοδο τόσο της Γεωργίας όσο και της Ρωσίας, όπου κορυφωνόταν η σύγκρουση Γέλτσιν και Κοινοβουλίου, αλλά και των ευρύτερων γεωπολιτικών επιδιώξεων διαφόρων μερών, δεν είχαν καμία θετική κατάληξη.
Θύματα
Παρά τη σχετικά ευνοϊκή μεταχείρισή τους από τα εμπόλεμα μέρη, τηρουμένων των αναλογιών, και οι ομογενείς υπέστησαν τις καταστροφικές συνέπειες ενός βίαιου πολέμου, που δεν έκανε διακρίσεις. Εκτός από τους περίπου 70 νεκρούς, έγιναν θύματα κλοπών, επιθέσεων, ληστειών κ.λπ. από ανεξέλεγκτες ομάδες.
Μέσα σε αυτό το δραματικό σκηνικό οι αποκλεισμένοι ομογενείς, μέσω των ποντιακών οργανώσεων στην Ελλάδα και των ομογενειακών συλλόγων της Γεωργίας και της Ρωσίας, απηύθυναν επανειλημμένες εκκλήσεις στην ελληνική πολιτεία για να παρέμβει και να οργανώσει τον απεγκλωβισμό τους, αλλά και να προστατεύσει τη ζωή, την ασφάλεια και την περιουσία τους. Τα αιτήματα αυτά ήταν εξαιρετικά δύσκολο να υλοποιηθούν κατά τη διάρκεια συνεχών βομβαρδισμών και μαχών.
Στις 8.2.1993 η συνομοσπονδία των ομογενών της τ. ΕΣΣΔ «O Πόντος» απηύθυνε στον τότε πρωθυπουργό Kωνσταντίνο Μητσοτάκη επιστολή για την ανάγκη άμεσης μεταφοράς των εγκλωβισμένων ομογενών στην Ελλάδα. Λίγες ημέρες αργότερα, στις 20.2.1993, αντιπροσωπεία ομογενών από τη Γεωργία και τη Ρωσία επισκέφθηκε την τότε υφυπουργό Εξωτερικών Bιργινία Τσουδερού και ζήτησε τη λήψη άμεσων μέτρων.
Κλιμάκιο της πρεσβείας της Μόσχας μετέβη στην Τιφλίδα από 7 έως 10.3.1993, συναντήθηκε με τις Αρχές της Γεωργίας και ομογενείς της Αμπχαζίας που είχαν καταφύγει εκεί, και αποκόμισε αρκετές πληροφορίες για την κατάσταση που επικρατούσε στο Σουχούμι. Προσπάθειες να μεταβεί το κλιμάκιο στο Σουχούμι τον Μάιο του 1993 δεν καρποφόρησαν λόγω των μαχών.
Οι εκκλήσεις των ομογενών της περιοχής αλλά και ποντιακών οργανώσεων στην Ελλάδα την άνοιξη του 1993 είχαν κορυφωθεί λόγω της επιδείνωσης των συνθηκών. H ελληνική κυβέρνηση αποφάσισε να προβεί σε μεγάλη επιχείρηση απεγκλωβισμού («Χρυσόμαλλο Δέρας») ευθύς αμέσως μόλις το επέτρεπαν οι πολεμικές συνθήκες. Ενόψει της διαφαινόμενης πλέον επιχείρησης, με απόφαση του πρωθυπουργού δημιουργήθηκε ειδικό επιτελικό όργανο.
Εν τω μεταξύ, οι ελληνικές υπηρεσίες εξέταζαν όλα τα ενδεχόμενα, όπως τη μετάβαση στο Σουχούμι ομάδας στελεχών των υπουργείων Εξωτερικών και Εθνικής Αμυνας, την εκεί οργάνωση των ομογενών και διευθέτηση των εγγράφων τους, την αποστολή αεροπλάνων ή πλοίου για να τους παραλάβει κ.λπ. Απαραίτητη προϋπόθεση όμως τέτοιας πολυήμερης επιχείρησης ήταν η τήρηση ανακωχής ή εκεχειρίας.
Η επιχείρηση απεγκλωβισμού των αποκλεισμένων ομογενών στο εμπόλεμο Σουχούμι και στα γύρω χωριά άρχισε, τελικώς, τον Ιούλιο και περατώθηκε με επιτυχία στις 18 Αυγούστου 1993.
Αρχικώς, τρία στελέχη της πρεσβείας μας στη Μόσχα, ο διευθύνων το προξενικό γραφείο Διονύσιος Καλαμβρέζος, ο AKAM συνταγματάρχης Γιώργος Κουσούλης και ο τότε συμβασιούχος υπάλληλος Πρόδρομος Τεκνόπουλος μετέβησαν, στις 21 Ιουλίου 1993, στη Γεωργία για να προετοιμάσουν μαζί με τον εκεί εκπρόσωπο του ΕΙΥΑΠΟΕ Αδάμη Μητσοτάκη την εκτεταμένη επιχείρηση εντοπισμού και οργάνωσης των ομογενών και τη μεταφορά τους στην Ελλάδα.
Από τις 21 έως τις 30 Ιουλίου η ομάδα πραγματοποίησε επαφές με εκπροσώπους της κυβέρνησης της Γεωργίας, τη ρωσική πρεσβεία στην Τιφλίδα και άλλους φορείς σχετικά με διευκόλυνση της επιχείρησης και τήρηση ανακωχής κατά τη διεξαγωγή της.
Στις 31 Ιουλίου και ενώ οι αντιμαχόμενες πλευρές είχαν συμφωνήσει στις 27.7.1993 ανακωχή, η ομάδα κατάφερε να μεταβεί στο Σουχούμι, μια πόλη που είχε υποστεί μεγάλες καταστροφές, χωρίς ηλεκτρικό, χωρίς νερό, χωρίς τρόφιμα, χωρίς τηλεφωνική ή άλλη επικοινωνία, από την οποία ο μισός πληθυσμός είχε φύγει. Εκεί η ομάδα ήρθε αμέσως σε επαφή με το σύνολο των τοπικών αρχών και τους ομογενείς και οργάνωσε ένα αρχικό, πλήρες σχέδιο της επιχείρησης απεγκλωβισμού.
Οι συγκρούσεις ξέσπασαν τον Αύγουστο του 1992 – Οι εκκλήσεις των ομογενών κορυφώθηκαν την άνοιξη του 1993 λόγω επιδείνωσης των συνθηκών.
Σε γειτονιές και χωριά
Επί δέκα ημέρες και υπό συνθήκες σοβαρών φυσικών κινδύνων, με τη συνοδεία ένοπλων Γεωργιανών αξιωματικών, η ομάδα μετέβη σε όλες τις γειτονιές της πόλης και στα γύρω χωριά με σημαντικό ελληνικό πληθυσμό (Γκεοργκίεβκα, Παύλοβκα, Οντίσι, Μιτσούρινα, Αλεξάντροβκα, Τεμερτσίκι, Χαλατσιντόν) για να ειδοποιήσει τους ομογενείς, οργάνωσε ένα «Προξενείο / Κέντρο Επιχειρήσεων» στο σπίτι του ομογενούς Φίλιππου Τυρικίδη, στο κεντρικό Σουχούμι, που προστατευόταν από θραύσματα εκρήξεων, και τακτοποίησε τα ταξιδιωτικά έγγραφα 1.484 ατόμων, υπό δυσκολότατες και πολύ επικίνδυνες συνθήκες, χωρίς δυνατότητα επικοινωνίας με την πρεσβεία της Ελλάδας στη Μόσχα.
Στη συνέχεια η ομάδα επέστρεψε στις 8.8.1993 στην Τιφλίδα, όπου συναντήθηκε ξανά με εκπροσώπους της κυβέρνησης, τον Πατριάρχη Γεωργίας, τον Διεθνή Ερυθρό Σταυρό και την ηγεσία της Ομογένειας, και ζήτησε τη συνδρομή τους στη δεύτερη, πιο δύσκολη φάση της επιχείρησης.
Ηδη το υπουργείο Εξωτερικών στις 9.8.1993 ειδοποίησε την πρεσβεία στη Μόσχα, και αυτή την ομάδα στην Τιφλίδα, ότι επίκειται αποστολή πλοίου για τον απεγκλωβισμό των ομογενών και ζήτησε να ενημερωθούν τα αμέσως και εμμέσως εμπλεκόμενα μέρη για να διευκολύνουν την επιχείρηση.
Στις 11 Αυγούστου έφθασε από την Αθήνα ομάδα 11 στελεχών του ΓΕΕΘΑ που θα συμμετείχαν στη διεξαγωγή της τελικής φάσης της επιχείρησης. Την επομένη, 12.8.1993, η διευρυμένη ομάδα (4 στελέχη του κλιμακίου Μόσχας και 11 στελέχη του ΓΕΕΘΑ) αναχώρησε με μικρό αεροπλάνο για το Σουχούμι.
Τις ίδιες ημέρες η πρεσβεία μας στη Μόσχα απέστειλε ρηματική διακοίνωση στο ρωσικό υπουργείο Εξωτερικών, με την οποία ενημέρωσε για την έναρξη της τελικής φάσης της επιχείρησης, ενώ οι ελληνικές διπλωματικές αρχές στη Γενεύη και τη Νέα Υόρκη πραγματοποιούσαν διαβήματα στη Γραμματεία του ΟΗΕ και στην Υπατη Αρμοστεία για τους Πρόσφυγες.
Μετά την εγκατάστασή της σε έναν εγκαταλελειμμένο ρωσικό ξενώνα, η διευρυμένη ομάδα στις 13 και 14.8.1993 συναντήθηκε με τις τοπικές αρχές, επιθεώρησε τον χώρο (λιμάνι, φυλάκια τελωνείου, φυλάκια συνοριακών φρουρών, πλατεία μπροστά στο λιμάνι, οδούς που οδηγούσαν εκεί) και ρύθμισε τις λεπτομέρειες της διεξαγωγής της επιχείρησης. Σύμφωνα με τον σχεδιασμό, ένα μεγάλο επιβατηγό πλοίο θα κατέπλεε στο λιμάνι του Σουχούμι το πρωί της 15ης.8.1993 και θα απέπλεε το βράδυ.
Στις 5 το πρωί της 15ης Αυγούστου 1993 η ομάδα εγκαταστάθηκε στο λιμάνι και άρχισε την οργάνωση του χώρου. Επικοινώνησε τόσο με το υπουργείο Εξωτερικών στην Ελλάδα όσο και με το πλοίο που πλησίαζε πια τις ακτές της Υπερκαυκασίας με το δορυφορικό τηλέφωνο που είχαν φέρει τα στελέχη του ΓΕΕΘΑ.
Ανθρωπιστική βοήθεια
Το πλοίο «Viscountess» της εταιρείας Marlines κατέπλευσε νωρίς το πρωί στις 15.8.1993 και πραγματοποιήθηκε γρήγορα εκφόρτωση ελληνικής ανθρωπιστικής βοήθειας προς τον πληθυσμό του Σουχούμι. Στη συνέχεια η επιβίβαση εξελίχθηκε σύμφωνα με το σχέδιο. Χάρη στην προσφορά όλων των εμπλεκομένων, η επιβίβαση 1.013 ομογενών είχε τελειώσει γύρω στις 17.00. Το πλοίο απέπλευσε έπειτα από μία ώρα. Οι λοιποί από τους 1.484, των οποίων είχαν τακτοποιηθεί τα ταξιδιωτικά έγγραφα, είτε προτίμησαν να μείνουν είτε να μεταβούν στη Ρωσία ή τη Γεωργία.
Κατά τη διάρκεια του πλου, όλα εξελίχθηκαν ομαλά. Ο ερευνητής Βλ. Αγτζίδης που επέβαινε στο πλοίο κατέγραψε μαρτυρίες των ομογενών και συνέλεξε χρήσιμα στοιχεία. Το πλήρωμα του πλοίου υπό τον πλοίαρχο Ε.Ν. Γ. Σαμιωτάκη, τα στελέχη του υπουργείου Αμυνας (ομάδα των 11 στελεχών του ΓΕΕΘΑ υπό τον πλοίαρχο Δερτιλή, η ομάδα των 20 ΟΥΚ-πεζοναυτών υπό τον αντιπλοίαρχο Δημητριάδη που είχε έρθει με το πλοίο), οι 5 υγειονομικοί του ΝΝΑ, το κλιμάκιο του ΕΙΥΑΠΟΕ υπό τον Κ. Μαυρίδη κατέβαλαν κάθε προσπάθεια για την ομαλή εξέλιξη του ταξιδιού. Το προξενικό κλιμάκιο βρισκόταν στη διάθεση των ομογενών για να παρέχει πληροφορίες και συμβουλές και να βοηθάει στην επίλυση προβλημάτων.
Στις 18.8.1993 το πλοίο έφθασε στην Αλεξανδρούπολη. H επιχείρηση «Χρυσόμαλλο Δέρας» οργανώθηκε από τις υπηρεσίες του ΥΠΕΞ και του ΥΠΕΘΑ με εξαιρετικό τρόπο, απεγκλώβισε εγκαίρως τους ομογενείς, αφού λίγο αργότερα, τον Σεπτέμβριο, το Σουχούμι κατελήφθη από τις αμπχαζιανές δυνάμεις με εκατόμβες νεκρών, και εξύψωσε το κύρος της Ελλάδας τόσο στα μάτια της Ομογένειας όσο και στον διεθνή περίγυρο.
* Ο κ. Διονύσιος Καλαμβρέζος έχει υπηρετήσει στις πρεσβείες της Ελλάδας στη Μόσχα και στο Πεκίνο, στις Μόνιμες Αντιπροσωπείες της Ελλάδας στον ΟΗΕ (Νέα Υόρκη) και στην Ε.Ε., ενώ του έχουν ανατεθεί ειδικές αποστολές στην Τιφλίδα και τη Λευκωσία. Υπηρετεί στην πρεσβεία της Ελλάδας στις Βρυξέλλες. Μετέβη το διάστημα 1992-1997 σε υπηρεσιακές αποστολές στη Νότια Ρωσία, στη Γεωργία, στο Καζακστάν και στο Ουζμπεκιστάν. Το 1993 συμμετείχε στην επιχείρηση απεγκλωβισμού ομογενών από το εμπόλεμο Σουχούμι της Αμπχαζίας.