Σοκ. Κι έπειτα θλίψη, κι έπειτα θυμός και μετά φόβος. Αξεδιάλυτο κουβάρι τα συναισθήματα που έχει προκαλέσει σε μετανάστες από την Αλβανία η είδηση ότι ήταν συμπατριώτης τους ο άνδρας στον Εβρο που, λειτουργώντας σαν «πολιτοφύλακας», αιχμαλώτισε και στη συνέχεια στοίβαξε σε τρέιλερ φορτηγού 25 «κομμάτια», όπως φαίνεται να λέει στο επίμαχο βίντεο, δηλαδή μετανάστες, ως δήθεν υπόπτους για τις φωτιές. Πώς να χωνέψεις ότι αυτός που κάποτε κυνήγησε το όνειρο μιας καλύτερης ζωής, έφτασε σήμερα να κυνηγάει άλλους με το ίδιο όνειρο; Κάποια πράγματα απλώς δεν βγάζουν νόημα.
Πριν καταφέρει να περάσει στην Ελλάδα, στις 17 Νοεμβρίου του 1997, ο Αλμίρ Χότζαϊ είχε επιχειρήσει πολλές φορές να κάνει το επικίνδυνο ταξίδι χωρίς επιτυχία. Θυμάται ακόμα τους σωρούς από πέτρες που συναντούσε στον δρόμο του. Πάνω τους είχαν κέρματα και τσιγάρα. Ηταν αλβανικό έθιμο. Ηξερε ότι είναι θαμμένοι εκεί συμπατριώτες του, που είτε δολοφονήθηκαν είτε δεν άντεξαν τις κακουχίες. «Αλβανός που έχει περάσει αμέτρητες φορές παράνομα τα αλβανοελληνικά σύνορα, συλλαμβάνει μετανάστες στον Εβρο και τους στοιβάζει σε τρέιλερ όπως ακριβώς έχωναν και τον ίδιο μαζί με άλλους 12 στο πίσω μέρος του τζιπ της συνοριοφυλακής (ναι, χωράγαμε) πριν από 25 χρόνια. Αν δεν είναι αυτή απόλυτη αφομοίωση, δεν ξέρω τι είναι», έγραψε στο Facebook ο Αλμίρ σχολιάζοντας τη σχετική είδηση. «Πώς το εξηγείς;» τον ρώτησα. «Υποσυνείδητη ανάγκη αποδοχής», είπε. «Οι αδικημένοι σχεδόν πάντα θα αδικήσουν. Μόνο έτσι μπορώ να το εξηγήσω».
Η ηθοποιός Δήμητρα Μυφτάρι, που ζει στην Ελλάδα από δύο ετών, απευθύνεται μέσω της «Κ» στον δράστη. «Θα ‘θελα να τον πιάσω και να του πω “τι έχεις στο κεφάλι σου ρε άνθρωπε; Τι σκατά έχεις στο κεφάλι σου; Εχοντας καταγωγή από Αλβανία, έχοντας μεγαλώσει στην Ελλάδα και έχοντας ζήσει και 4 χρόνια στο Βελιγράδι, έχοντας δηλαδή ζήσει τα Βαλκάνια εκ των έσω, θεωρώ ότι είμαστε φιλόξενοι αλλά ξεροκέφαλοι και ρατσιστές. Δεν μου κάνει δηλαδή εντύπωση η ρατσιστική συμπεριφορά στην Αλβανία. Μου κάνει όμως εντύπωση κάποιος που έχει ζήσει στο πετσί του την κακοποιητική συμπεριφορά, να την εξαπολύει τώρα σε άλλους». Αλλά όπως έγραψε σχεδόν μονολογώντας και η δημοσιογράφος Αλεξάνδρα Τάνκα: «Κάποτε κοιτούσαμε κι εμείς το τέρας με αυτό το ύφος. Ξεχάσαμε και γίναμε εμείς το τέρας».
Ο βραβευμένος συγγραφέας Χρήστος Αρμάντο Γκέζος, γιος Ελλήνων Βορειοηπειρωτών, ενημερώθηκε για το περιστατικό ενώ βρισκόταν στην Αλβανία για διακοπές. «Στην αρχή τα κυρίαρχα συναισθήματα ήταν ο θυμός και η θλίψη», λέει στην «Κ». «Οταν όμως μαθεύτηκε η ταυτότητα του δράστη, επικράτησε ο φόβος. Είναι τρομακτικό να βλέπεις πώς έχει διαχυθεί η μισαλλόδοξη και φασιστική νοοτροπία, πώς έχει μπερδευτεί το πράγμα, πώς έχει δηλητηριαστεί ο κοινωνικός ιστός. Είμαστε σε ένα σημείο που δεν αποκλείω τίποτα για το μέλλον». Σύμφωνα με τον ίδιο, μολονότι δεν είναι πρωτοφανές άνθρωποι που έχουν βιώσει συγκεκριμένες εμπειρίες να νιώσουν την ανάγκη να αποτινάξουν το παρελθόν τους, το συγκεκριμένο περιστατικό δείχνει ότι η περίοδος είναι αρκετά πιο σκοτεινή. «Δεν θυμάμαι ποτέ τέτοια προγκρόμ να επικροτούνται δημοσίως. Αυτός ο άνθρωπος δημοσίευσε μόνος του το βίντεο της πράξης του προφανώς γιατί ένιωσε ότι η κοινωνία είναι μαζί του. Σε ένα βαθμό νιώθει ότι εκπροσωπεί το κυρίαρχο ρεύμα. Δεν πιστεύω ότι είναι το πλειοψηφικό ρεύμα, αλλά δεν έχει σημασία τι ισχύει μόνο, έχει σημασία και τι φαίνεται, όπως η γυναίκα του Καίσαρα. Εχει σημασία να τονίζεται ότι αυτά τα πράγματα δεν είναι αποδεκτά».
«Θέμα κόμπλεξ»
Η φωτογράφος Ιρις Ραντοσνίκι, που ήρθε στην Ελλάδα το ’97, στα 11 της, δεν συμφωνεί ότι το κίνητρο του δράστη είναι η αφομοίωση. «Εχω μεγαλώσει στην Αλβανία και έχω δει τον ρατσισμό σε ανθρώπους πιο μελαψούς. Και σήμερα που ζω στο κέντρο της Αθήνας πάλι παρατηρώ πώς αντιμετωπίζουν οι Αλβανοί μετανάστες τους μετανάστες από το Πακιστάν και το Αφγανιστάν, με πόση υποτίμηση. Εχουν την ανάγκη να αισθανθούν ανωτερότητα; Για μένα είναι θέμα κόμπλεξ όταν φτάνεις να βλέπεις τη δυστυχία δίπλα σου και να τη θεωρείς κάτι αποκρουστικό». Τη ρωτάω αν συνηθίζει να παρεμβαίνει σε τέτοια περιστατικά. «Προσπαθώ αλλά ομολογώ ότι όταν ο Ελληνας φωνάζει, η τάση μου είναι να μαζευτώ».
Η αποστροφή της μου θυμίζει μια φράση που μου είπε κάποιος που δεν θέλησε να μιλήσει επώνυμα: «Φοβάμαι ότι θα φάμε λάσπη τώρα όλοι οι Αλβανοί εξαιτίας κάποιου που είναι πολύ μακριά από την εικόνα των Αλβανών μεταναστών κι ας μην αποτελούν ένα ενιαίο σύνολο».