Η πλαγιά, ανάλογα με το πώς κάποιος θα την προσέγγιζε, απείχε περίπου επτά χιλιόμετρα από το χωριό του Αβαντα. Οπου κι αν έστρεφε το βλέμμα δεν υπήρχε ίχνος ζωής για να εστιάσει. Η φωτιά είχε σαρώσει τα πάντα. Στο εργαστήριό του, στην Αλεξανδρούπολη, ο ιατροδικαστής Παύλος Παυλίδης εδώ και δύο δεκαετίες υποδέχεται σορούς μεταναστών που συνήθως παραμένουν για μήνες παγιδευμένες στον πυθμένα του Εβρου. Εντοπίζονται αφότου το ποτάμι έχει ρουφήξει βασικά χαρακτηριστικά που θα βοηθούσαν στην ταυτοποίησή τους. Πρώτη αιτία θανάτου κατά τη διάσχιση των συνόρων είναι σε αυτά τα μέρη ο πνιγμός. Αργά το μεσημέρι της 22ας Αυγούστου, όμως, ο ιατροδικαστής δεν είχε κληθεί σε κάποια λασπωμένη όχθη. Πατούσε σε στάχτες και σε κάθε του βήμα εντόπιζε και μια νέα σορό.
Κατά μία εκδοχή, την οποία περιγράφει στην «Κ» ο πρόεδρος της κοινότητας Αβαντα, Γιώργος Χατζηγεωργίου, ένας κάτοικος της περιοχής εντόπισε τον πρώτο νεκρό και ειδοποίησε την αστυνομία. Αρχικά φέρεται να νόμιζε ότι είδε κάποιο ζώο και μόνον όταν πλησίασε αντιλήφθηκε πως επρόκειτο για άνθρωπο.
Στο «σημείο μηδέν»
Ο κ. Παυλίδης κλήθηκε έπειτα από την Πυροσβεστική και περπάτησε στα καμένα. Τα θύματα ήταν διασκορπισμένα σε απόσταση 500 μέτρων.
«Ξεκινώντας την αυτοψία, βρήκαμε στο σημείο μηδέν ένα άτομο, έπειτα από 20 μέτρα άλλα δύο άτομα, 200 μέτρα μετά άλλους πέντε. Συνεχίσαμε έτσι, ώσπου φτάσαμε σε ένα μαντρί διαστάσεων τρία επί τρία. Εκεί μέσα εντοπίσαμε άλλους τρεις που είχαν εγκλωβιστεί. Ολοι ήταν απανθρακωμένοι. Ολοι ήταν άντρες, εκ των οποίων δύο ανήλικοι, 10-15 ετών, όπως φαίνεται από τα σωματομετρικά χαρακτηριστικά τους», λέει. «Προσπαθούσαν να κατέβουν την πλαγιά. Ετρεχαν για να γλιτώσουν από τη φωτιά, αλλά επειδή είχε μεγάλη ένταση ο αέρας, εκείνη τους πρόλαβε. Πέθαναν από το θερμικό φορτίο».
Τα προσωπικά αντικείμενα που διασώθηκαν από αυτά τα θύματα ήταν ελάχιστα. Κάποια καρβουνιασμένα κινητά τηλέφωνα, το περιεχόμενο των οποίων δύσκολα θα είναι αξιοποιήσιμο. Δεν είναι βέβαιο εάν κάποτε βοηθήσουν κάπως στην προσπάθεια αναγνώρισης.
«Σε ένα μαντρί εντοπίσαμε τρεις μετανάστες που είχαν εγκλωβιστεί. Ολοι ήταν απανθρακωμένοι. Οι δύο ήταν ανήλικοι, 10-15 ετών».
Αυτοί δεν ήταν οι μόνοι νεκροί της φωτιάς. Κοντά στη Λευκίμμη εντοπίστηκε άλλη μία απανθρακωμένη σορός μετανάστη. Ενας ακόμη θάνατος μετανάστη, που είχε αναφερθεί τις προηγούμενες ημέρες σε άλλο σημείο του Εβρου, δεν σχετίζεται σύμφωνα με τον ιατροδικαστή με τη φωτιά και αποδίδεται σε παθολογικά αίτια.
Στα 23 χρόνια που έχει συμπληρώσει στην Αλεξανδρούπολη, ο καθηγητής ιατροδικαστής Παύλος Παυλίδης έχει πραγματοποιήσει πάνω από 750 νεκροτομές μεταναστών. Εκτιμά πως περίπου το 40% της δουλειάς του αφορά συμβάντα που συνδέονται με το μεταναστευτικό. Πέρυσι ήταν, όπως σχολιάζει, η χειρότερη χρονιά, με συνολικά 70 θύματα. Ενδεχομένως ο πιο βαρύς χειμώνας να έπαιξε κάποιο ρόλο. Φέτος, μέχρι στιγμής, οι θανόντες έχουν φτάσει τους 50.
Εχει κληθεί να διαχειριστεί στην πορεία της δουλειάς του και άλλα πολύνεκρα συμβάντα. Μιλάει για μια βάρκα που ανατράπηκε στο ποτάμι πριν από χρόνια πνίγοντας δεκάδες άτομα, καθώς και για αρκετά τροχαία δυστυχήματα. Συχνά δέχεται κλήσεις ή μηνύματα στο κινητό του από ανθρώπους που ψάχνουν τους οικείους τους. «Ξέρουν τον αριθμό μου από παλιότερες υποθέσεις και τηλεφωνούν ζητώντας πληροφορίες», εξηγεί.
Το πρωτόκολλο
Από τα πρώτα περιστατικά που είχε αναλάβει στο πόστο του διαπίστωσε ότι υπήρχε η ανάγκη ανάπτυξης ενός πρωτοκόλλου το οποίο δυνητικά μπορεί να βοηθήσει στην ταυτοποίηση νεκρών αγνώστων στοιχείων. «Ο Εβρος κρατάει τους νεκρούς κάτω. Βγαίνουν στην επιφάνεια έπειτα από τρεις με τέσσερις μήνες σε κατάσταση προχωρημένης σήψης», σημειώνει. «Οι διακινητές για να τους περάσουν απέναντι δεν τους αφήνουν να πάρουν βαλίτσες και υπάρχοντα. Φορούν τρεις στρώσεις από παντελόνια και τρεις με τέσσερις μπλούζες. Πέφτουν σαν βαρίδι στο νερό. Ο φόβος του αγνώστου, η βάρκα με τα πολλά άτομα που είναι έτοιμη να αναποδογυρίσει, η φύση του ποταμού με το γλυκό νερό και τη λάσπη στον βυθό του, όλα αυτά συντελούν στο να έχουμε έναν ταχύ πνιγμό».
Στο νερό, εφόσον μια σορός παραμένει εκεί παγιδευμένη για μήνες, χαλαρώνουν οι ραφές των ρούχων και χάνονται, τα χαρτιά εξαφανίζονται. Οσοι γλιτώσουν και δεν έχουν κάποιον δικό τους μεταξύ των θυμάτων μπορούν να συνεχίσουν την πορεία τους και να μην υπάρξουν διαθέσιμες μαρτυρίες. «Το μόνο που μένει έπειτα από μήνες είναι κάποια ανθεκτικά αντικείμενα, είτε πλαστικά είτε μεταλλικά», τονίζει ο ιατροδικαστής.
Στο γραφείο του φυλάει εκατοντάδες από αυτά. Στο αρχείο του έχει ρολόγια, γυαλιά ηλίου και μυωπίας, δαχτυλίδια, πιπίλα μωρού, κομπολόγια, μουσουλμανικά προσευχητάρια, αλλά και σταυρούς, χάπια, φορτιστές κινητών, κάρτες sim και αναπτήρες, κλειδιά, καθώς και αλλοιωμένες φωτογραφίες ή χειρόγραφες σημειώσεις που κατόρθωσαν να αντέξουν τη φθορά. Ολα είναι τοποθετημένα σε διαφανή πλαστικά σακουλάκια και κάθε ένα φέρει πάνω την ημερομηνία ανεύρεσης και έναν μοναδικό αριθμό πρωτοκόλλου, ο οποίος ταυτίζεται με αυτόν που υπάρχει στον αντίστοιχο φάκελο της αστυνομίας, στο σάκο του νεκρού, αλλά και στον τάφο όπου θάβεται μια σορός αγνώστων στοιχείων. Ενα νήμα που ίσως κάποια στιγμή βοηθήσει στην προσπάθεια ταυτοποίησης.
«Συνήθως οι άνθρωποι που έρχονται από το Αφγανιστάν ή το Πακιστάν φοράνε δαχτυλίδια. Αν έχουμε κάποιες αναζητήσεις και έρθουν οι συγγενείς τους, οι φωτογραφίες δεν θα βοηθήσουν. Είναι σε προχωρημένη σήψη οι σοροί και δεν μπορείς να καταλάβεις τα χαρακτηριστικά του προσώπου. Εάν τους δείξουμε, όμως, το δαχτυλίδι, αυτομάτως ξέρουν ότι είναι του δικού τους ανθρώπου και μετά μπαίνουμε στη διαδικασία ταυτοποίησης μέσω DNA», λέει. «Τα προσωπικά αντικείμενα για εμένα αποτελούν τον συνδετικό κρίκο των νεκρών με τα συγγενικά τους πρόσωπα, εκεί βρίσκεται η αξία τους».
Η στατιστική
Πέρα από τα προσωπικά αντικείμενα καταγράφει κάθε τόσο με ακρίβεια τη μακάβρια στατιστική στα συνοριακά περάσματα. Σε μία από τις σχετικές δημοσιεύσεις του, αναφέρεται ότι από τον Ιανουάριο του 2000 έως τον Μάρτιο του 2020 τα θύματα είχαν φτάσει τα 445. Αιτία θανάτου για τους 203 ήταν ο πνιγμός, για 88 η υποθερμία, για 54 τα τροχαία δυστυχήματα και για 49 η έκρηξη νάρκης. Οι 36 είχαν πεθάνει από παθολογικά αίτια, ενώ για 15 περιπτώσεις δεν είχε διευκρινιστεί η αιτία θανάτου. Μιλώντας για αριθμούς, ο κ. Παυλίδης επισημαίνει ότι άλλα τόσα περιστατικά ενδέχεται να υπάρχουν και στην άλλη πλευρά του ποταμού, στην Τουρκία. Είναι βέβαιος ότι οι θανόντες είναι περισσότεροι, κρίνοντας από τον μεγάλο αριθμό των αναζητήσεων.
Μέχρι και το 2008 οι νάρκες κατά προσωπικού ήταν η δεύτερη αιτία θανάτου στον Εβρο, σύμφωνα με τον ιατροδικαστή. Μετά την αποναρκοθέτηση της περιοχής δεν καταγράφονται αντίστοιχα περιστατικά και πλέον η δεύτερη αιτία είναι η υποθερμία. Στο παρελθόν, έχει χειριστεί και περιστατικά ανθρώπων που σκοτώθηκαν καθώς επιχειρούσαν να επιβιβαστούν σε τρένα εν κινήσει.
«Είναι μια ηθική ικανοποίηση να ταυτοποιηθεί η σορός και να αποδοθούν οι ταφικές τιμές που έχει κάθε λαός και κάθε πολιτισμός».
Σε μία από τις υποθέσεις που χειρίστηκε στο παρελθόν είχε εντοπιστεί στα 500 μέτρα από το ποτάμι η σορός ενός άνδρα. Εκτιμήθηκε ότι μπορεί να ήταν ηλικίας 25-35 ετών, είχε ύψος 1,61 μ., μαύρα μαλλιά και μάτια. Είχε πεθάνει από υποθερμία και είχαν μεσολαβήσει περίπου 24 ώρες μέχρι την ανεύρεσή του. Πάνω του βρέθηκαν τουρκικά έγγραφα που τον εμφάνιζαν ως πακιστανικής καταγωγής, μια λιβανέζικη ταυτότητα και ένα χειρόγραφο σημείωμα με αριθμούς τηλεφώνου. Στο αριστερό του αυτί είχε μια δυσπλασία. Με τη συνδρομή της αστυνομίας, τα στοιχεία του εστάλησαν στις πρεσβείες Πακιστάν και Λιβάνου και διαπιστώθηκε ότι τα λιβανέζικα έγγραφα ήταν πλαστά. Εντοπίστηκαν συγγενείς στο Πακιστάν από τα τηλέφωνα που είχε στο χαρτί, εκείνοι επιβεβαίωσαν το ανατομικό χαρακτηριστικό στο αυτί του και ακολούθησε ταυτοποίηση μέσω DNA.
Είναι μια διαδικασία που μπορεί να ολοκληρωθεί ακόμη κι έπειτα από χρόνια ή να μη γραφτεί ποτέ ο επίλογος. Οπως συνέβη σε μια περίπτωση που θυμάται ο κ. Παυλίδης. Ενας παππούς ταξίδευε με τη νύφη και τα εγγόνια του, η βάρκα τους ανατράπηκε και μόνον εκείνος γλίτωσε. «Η νύφη του βρέθηκε έπειτα από 20 ημέρες στο ποτάμι, το ένα του εγγονάκι εντοπίστηκε ένα χρόνο μετά και το άλλο ήταν σε νεκροτομείο της Κωνσταντινούπολης. Το τρίτο δεν βρέθηκε ποτέ», λέει. Σε άλλη περίπτωση, ενώ είχε γίνει μια πρώτη ενδεικτική αναγνώριση μιας σορού, χρειάστηκε να περάσει ενάμισης χρόνος μέχρι να φτάσει στην Ελλάδα δείγμα γενετικού υλικού από τη Σομαλία και να γίνει η ταυτοποίηση. Ολο αυτό το διάστημα η σορός παρέμενε στα ψυγεία του νεκροτομείου.
«Εχουμε δύο κοντέινερ βαθιάς ψύξης, δωρεά του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού, και δίνουν την ευχέρεια να κρατήσω για μεγάλο χρονικό διάστημα τους νεκρούς», υπογραμμίζει ο ιατροδικαστής. Εξηγεί ότι η μεθοδική προσέγγιση που ακολουθεί προέκυψε από αναγκαιότητα. Ηταν τόσο πολλές οι σοροί αγνώστων στοιχείων που από κάπου έπρεπε να πιαστεί. «Λειτουργώ με γνώμονα τον σεβασμό στον νεκρό», λέει. «Είναι μια ηθική ικανοποίηση να ταυτοποιηθεί η σορός και να αποδοθούν οι ταφικές τιμές που έχει κάθε λαός και κάθε πολιτισμός. Είναι σημαντικό να έχουν και μια απάντηση οι συγγενείς. Μπορεί να είναι μια κακή απάντηση, αλλά πλέον δεν θα ζουν με ένα αιώνιο ερωτηματικό».
Η φωνή του δεν έχει διακυμάνσεις όταν μιλάει για την εργασία του. Λέει ότι ακολούθησε την ιατροδικαστική γιατί αποφεύγει τη ρουτίνα και του αρέσει η έρευνα. Τον ρωτούν συχνά για το πώς διαχειρίζεται συναισθηματικά αυτό το πόστο. «Εάν μας καταβάλει το συναίσθημα έχουμε χάσει τον επαγγελματισμό μας, όσο σκληρό και αν ακούγεται αυτό. Το συναίσθημα μένει έξω από την πόρτα της ιατροδικαστικής, έτσι διαφυλάσσω την ψυχική μου υγεία και μπορώ να είμαι αντικειμενικός», επισημαίνει.
Η αναμονή
Από όλες τις σορούς που εντοπίστηκαν τον Αύγουστο στη φωτιά του Εβρου έγινε λήψη δειγμάτων DNA και αποστολή τους στα εργαστήρια της Διεύθυνσης Εγκληματολογικών Ερευνών. Παράλληλα η Ομάδα Αναγνώρισης Θυμάτων Καταστροφών της αστυνομίας, η οποία είχε κινητοποιηθεί φέτος στο πολύνεκρο σιδηροδρομικό δυστύχημα των Τεμπών και στο ναυάγιο ανοιχτά της Πύλου, έχει αναλάβει το έργο της ταυτοποίησης και ήδη έχει δεχθεί από το εξωτερικό τηλεφωνήματα ανθρώπων που αναζητούν συγγενείς τους.
Οταν μιλάμε με τον κ. Παυλίδη, η φωτιά του Εβρου καίει για δεύτερη συνεχόμενη εβδομάδα. Ο ίδιος δεν αποκλείει να προκύψουν και άλλοι νεκροί στα περάσματα των μεταναστών μέσα από το δάσος της Δαδιάς. «Μακάρι να μην έχουμε άλλα περιστατικά», εύχεται. Η καμένη έκταση, όμως, είναι τεράστια και δεν έχει ακόμη περπατηθεί σε όλο το εύρος της. «Είναι ακόμη νωρίς», λέει.