Εχει πτυχές νομικές, ηθικές, επιστημονικές. Εχει επίσης χαρακτήρα σκανδάλου και αναμένεται να επιφέρει και άλλες αλλαγές πέρα από τις παραιτήσεις των διευθυντών του. Ωστόσο, η πρόσφατη υπόθεση των κλοπών αρχαιοτήτων από τις αποθήκες του Βρετανικού Μουσείου αφορά, βέβαια, και την Ελλάδα, που διεκδικεί την επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα. Φυσικά, το ζήτημα παραμένει σύνθετο: δύσκολα θα έλεγε κανείς ότι η Ελλάδα δικαιούται απλώς να φωνάξει πιο δυνατά. Πώς, λοιπόν, συνδέονται οι κλοπές με τον επαναπατρισμό των Γλυπτών;
Οπως λέει στην «Κ» η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη, η ελληνική θέση «ήταν και είναι εθνική, ομόφωνη, ομόθυμη, αμετάβλητη, σαφής». Το Βρετανικό Μουσείο, υπογραμμίζει, προσπαθεί να συντηρήσει μια επίφαση νομιμότητας και επιμέλειας για την κατοχή και διαχείριση των ελληνικών αρχαιοτήτων, με το βασικό επιχείρημά ότι τα Γλυπτά προστατεύονται και φυλάσσονται καλύτερα στο Λονδίνο. «Το Μουσείο της Ακρόπολης στέρησε στους Βρετανούς το επιχείρημα, ότι η Αθήνα δεν διαθέτει κατάλληλες υποδομές έκθεσης των Παρθενωνείων. Το τραγικό περιστατικό της –εκ των έσω– κλοπής αντικειμένων του Βρετανικού Μουσείου εγείρει μείζον θέμα αξιοπιστίας των συνθηκών φύλαξης και ασφάλειας των εκθεμάτων. Το επιχείρημα ότι τα Γλυπτά διασφαλίζονται καλύτερα στο Λονδίνο κατέρρευσε. Το ελληνικό αίτημα ισχυροποιείται απολύτως», σημειώνει και τονίζει ότι η επανένωσή τους «αποτελεί πράξη δικαιοσύνης».
Σύμφωνα με τον διευθυντή του Μουσείου Ακρόπολης, καθηγητή Νίκο Σταμπολίδη, οι κλοπές στο Βρετανικό Μουσείο αποτελούν μια επιπλέον αφορμή για να επανέλθει στο προσκήνιο το αίτημα του επαναπατρισμού. «Καταπίπτει για άλλη μία φορά με κρότο το επιχείρημα περί καλύτερων συνθηκών φύλαξης στο Βρετανικό Μουσείο – με τον ίδιο κρότο θα έλεγα που έκαναν τα Γλυπτά όταν οι συνεργάτες του Ελγιν τα έριχναν από τον Παρθενώνα στον Ιερό Βράχο», λέει ο κ. Σταμπολίδης και υπογραμμίζει ότι εξίσου σημαντικό είναι το ζήτημα της ευρύτερης αξιοπιστίας του βρετανικού ιδρύματος, που έχει αποδειχθεί διαχρονικά ανεπαρκές για την ασφάλεια των Γλυπτών.
«Τι εννοούν όσοι υποστηρίζουν ότι ο Τζορτζ Οσμπορν πρέπει να αποκαταστήσει την εμπιστοσύνη του Βρετανικού Μουσείου, αντί να επιδιώκει μια συμφωνία για τα Γλυπτά; Είναι παρελκυστική αυτή η θέση. Κλοπές μπορούν να συμβούν παντού. Αποκατάσταση της εμπιστοσύνης του βρετανικού ιδρύματος σημαίνει, σε παγκόσμιο επίπεδο, και επιστροφή των Γλυπτών στο μνημείο όπου ανήκουν. Οχι για να ικανοποιηθεί η περηφάνια των Ελλήνων, αλλά για χάρη της οικουμενικής αλήθειας του μνημείου και της επιθυμίας της διεθνούς κοινότητας και της πλειοψηφίας των Βρετανών», επισημαίνει ο κ. Σταμπολίδης. Προσθέτει επίσης ότι τα παραπάνω δεν επηρεάζουν την έκθεση «ΝοΗΜΑΤΑ», που θα εγκαινιαστεί τον Δεκέμβριο στο Μουσείο της Ακρόπολης με οκτώ αρχαιοελληνικά αγγεία να έρχονται από το Βρετανικό Μουσείο.
Κορυφαίοι Ελληνες αρχαιολόγοι θεωρούν «εξωφρενικό» αλλά και «σοκαριστικό» το σκάνδαλο. Ο Πέτρος Θέμελης τονίζει ότι στο δίκαιο ελληνικό αίτημα για επιστροφή των Γλυπτών προστίθεται η «αδυναμία εγγύησης ασφαλούς φύλαξής» τους, ενώ ο Πάνος Βαλαβάνης υπογραμμίζει ότι τα όσα «θλιβερά» έγιναν γνωστά, «έρχονται να ενισχύσουν ακόμη περισσότερο τη φαρέτρα των ελληνικών θέσεων, κάτι που θα πρέπει να αξιοποιήσει δεόντως και η ελληνική πολιτεία».
«Το κύρος του Βρετανικού Μουσείου έχει έντονα πληγεί διεθνώς, κάτι που μπορεί και πρέπει να επηρεάσει θετικά τις διαπραγματεύσεις», λέει ο αρχαιολόγος Βασίλης Λαμπρινουδάκης.
Κύρος και αλαζονεία
Ο Βασίλης Λαμπρινουδάκης, από τη μεριά του, πιστεύει ότι οι κλοπές δεν σχετίζονται άμεσα με τις ελληνικές διεκδικήσεις των Γλυπτών του Παρθενώνα, αφού δεν είναι εκείνο το είδος αρχαιοτήτων που κινδυνεύουν να κλαπούν, αλλά με τρόπο έμμεσο και πάντως εμφαντικό: «Είναι η απίστευτη είδηση ότι πλήθος αντικειμένων που φυλάσσονται στο μουσείο είναι ακατάγραφα, άρα πρακτικά αγνοούνται», υπογραμμίζει ο κ. Λαμπρινουδάκης και προσθέτει ότι αυτή η «ασυγχώρητα πλημμελής φροντίδα» στερεί το Βρετανικό Μουσείο από το επιχείρημα ότι εκεί τα Γλυπτά «στεγάζονται υποδειγματικά». «Ο δεύτερος λόγος είναι», συνεχίζει, «ότι το κύρος του Βρετανικού Μουσείου έχει έντονα πληγεί διεθνώς, κάτι που μπορεί και πρέπει να επηρεάσει θετικά τις διαπραγματεύσεις μας».
Ο καθηγητής Σύγχρονων Ελληνικών Σπουδών και Ευρωπαϊκής Πολιτικής στο London School of Economics, Κέβιν Φέδερστοουν, θεωρεί μεν αδιανόητη την κλοπή ή την απώλεια από το Βρετανικό Μουσείο ενός μέρους των Γλυπτών, πιστεύει όμως ότι το πρόσφατο σκάνδαλο αναδεικνύει τη «μακροχρόνια αλαζονεία» του ιδρύματος. Κατά τη γνώμη του, ο επόμενος διευθυντής του δεν θα έχει το «θράσος» να ισχυριστεί ότι τα εκθέματα φυλάσσονται καλύτερα στο Λονδίνο. Δυστυχώς όμως, προσθέτει, η υπόθεση δεν επηρεάζει άμεσα τους πολιτικούς και θεσμικούς περιορισμούς που τίθενται στην προοπτική τoυ επαναπατρισμού. Ο Βρετανός πρωθυπουργός Ρίσι Σούνακ δεν διαθέτει το πολιτικό κεφάλαιο που απαιτείται για να ξεπεραστούν τέτοια εμπόδια πριν από τις βρετανικές εκλογές του 2024. «Η Αθήνα πρέπει να περιμένει να γυρίσει ο εκλογικός κύκλος και να ελπίζει ότι η επόμενη βρετανική κυβέρνηση θα έχει μεγάλη πλειοψηφία και επαρκή πολιτική εμπιστοσύνη, μία ακόμη προϋπόθεση ώστε να χαλαρώσουν οι νομικοί περιορισμοί του Βρετανικού Μουσείου», καταλήγει ο καθηγητής, τονίζοντας και τη σημασία της υποστήριξης της βρετανικής κοινής γνώμης στο ζήτημα των Γλυπτών.
Θέμα ηθικής
Αλλά και η Ειρήνη Σταματούδη, καθηγήτρια Πνευματικής Ιδιοκτησίας και Πολιτιστικής Κληρονομιάς στο Πανεπιστήμιο Λευκωσίας, θεωρεί ότι μετά το περιστατικό περιορίζεται η αλαζονεία του Βρετανικού Μουσείου, ενώ αναδεικνύεται το Μουσείο της Ακρόπολης ως ιδανικός τόπος φύλαξης των Γλυπτών: «Οχι μόνο διότι η Αθήνα είναι ο τόπος προέλευσης των Μαρμάρων, αλλά λόγω ασφάλειας και πρόσβασης στο κοινό, προκειμένου να εκτίθενται προς όφελος όλης της ανθρωπότητας», σημειώνει η καθηγήτρια. «Δεν ζητάμε τα Μάρμαρα επειδή έγιναν κλοπές. Τα ζητάμε επειδή οι Βρετανοί δεν τα απέκτησαν ούτε νόμιμα ούτε ηθικά. Ολα τα υπόλοιπα έρχονται να προστεθούν και να ενδυναμώσουν το επιχείρημά μας. Αλλωστε, δύο είναι οι αρετές μιας διαπραγμάτευσης: συνέχεια και συνέπεια. Η τακτική που ακολουθείται κάθε φορά καθορίζεται από τις εκάστοτε συνθήκες».
Αραγε, λοιπόν, είναι αυτή η κατάλληλη στιγμή για να εντείνει η Ελλάδα τις πιέσεις της για επαναπατρισμό των Γλυπτών; «Πάντα είναι κατάλληλη στιγμή», αποκρίνεται ο Βρετανός ιστορικός Πολ Κάρτλετζ. Ο ιστορικός και αντιπρόεδρος της Βρετανικής Επιτροπής για τον Επανένωση των Μαρμάρων του Παρθενώνα προσθέτει, ωστόσο, ότι θεωρεί πολύ σημαντικό το «να μη συγχέεται το ζήτημα της επανένωσης, που είναι μακροχρόνιο, με τη συγκεκριμένη περίπτωση παραμέλησης καθήκοντος εκ μέρους του Βρετανικού Μουσείου, κάτι που δεν επηρεάζει την ασφάλεια και προστασία των Μαρμάρων του Παρθενώνα». Πάντως, ακόμη και αν τα Μάρμαρα είναι απίθανο να πωληθούν στο eΒay, για τον Κάρτλετζ παραμένουν ανησυχητικές οι συνθήκες στις οποίες εκτίθενται στην Γκαλερί Duveen. «Το ότι τα Μάρμαρα του Παρθενώνα πρέπει να επαναπατριστούν», καταλήγει ο καθηγητής, «είναι θέμα ηθικό, όχι ασφάλειας».
Το χρονικό του σκανδάλου
16 Αυγούστου
Το Βρετανικό Μουσείο ανακοινώνει ότι αρχαιότητες που χρονολογούνται από τον 15ο αι. π.Χ. έως τον 19ο αι. «εκλάπησαν, χάθηκαν ή καταστράφηκαν» χωρίς να δώσει λεπτομέρειες. Απομακρύνεται από τη θέση του ο Πίτερ Χιγκς, ανώτερος επιμελητής στις ελληνικές συλλογές.
22 Αυγούστου
Ο έμπορος αρχαιοτήτων Ιτάι Γκράντελ δηλώνει ότι τον Φεβρουάριο του 2021 ενημέρωσε το Βρετανικό Μουσείο για αντικείμενά του που πωλούνταν στο eΒay. Σύμφωνα με την Telegraph, ο αριθμός των αντικειμένων που εκλάπησαν ξεπερνάει τα 1.500 και πλησιάζει τις 2.000.
25 Αυγούστου
Ο διευθυντής του Βρετανικού Μουσείου, Χάρτγουιγκ Φίσερ, παραιτείται αναλαμβάνοντας την ευθύνη για τις κλοπές των αρχαιοτήτων και αποχωρεί οικειοθελώς ο αναπληρωτής του Τζόναθαν Γουίλιαμς μέχρι την ολοκλήρωση των ερευνών.
26 Αυγούστου
Ο πρόεδρος του μουσείου, Τζορτζ Οσμπορν, δηλώνει ότι κάποια από τα κλεμμένα αντικείμενα έχουν αρχίσει να ανακτώνται και ότι η καταλογογράφηση ορισμένων απολεσθέντων ήταν ανεπαρκής. Χαρακτηρίζει τα γεγονότα «καταστροφικά» για τη φήμη του Βρετανικού Μουσείου.